Reklama

Ustawa o sygnalistach – Sejm przyjął poprawki Senatu! Znamy ostateczną wersję ustawy!

Ustawa o sygnalistach to w ostatnich tygodniach gorący temat, który interesuje nie tylko przedsiębiorców, ale także pracowników. Wdrożenie unijnej dyrektywy nieco się przeciągnęło, jednak w piątek 14 czerwca 2024 roku Sejm przyjął proponowane przez Senat poprawki i zatwierdził ostateczną wersję ustawy. Co z kwestią prawa pracy, która budziła największe kontrowersje? Czy sygnaliści zgłaszający naruszenia w tym sektorze zostaną pozbawieni ochrony?

ustawa o sygnalistach

Dokument ten miał być wprowadzony przez wszystkie kraje unijne do 17 grudnia 2021 r., jednak Polska dopiero teraz pracuje nad ich wdrożeniem. Nowe przepisy mają na celu zapewnienie ochrony osobom zgłaszającym naruszenia prawa, niezależnie od podstawy i formy świadczenia pracy lub pełnienia służby.

Projekt ustawy o sygnalistach – poprawki

Nowy projekt ustawy o sygnalistach spotkał się z aprobatą Rady Ministrów i został na początku maja skierowany do Senatu. Teraz otrzymaliśmy senackie poprawki, które dotyczyły przede wszystkim wykreślenia Prawa pracy z obszarów, które mogą zgłaszać sygnaliści. To kontrowersyjne zapisy, które poróżniły polityków, jednak ostatecznie Sejm przyjął ustawę w proponowanym przez Senat kształcie.

Zgodnie z przyjętymi poprawkami, z katalogu obszarów, w ramach których będzie można dokonać zgłoszenia naruszeń, zostało wykreślone prawo pracy. Według senatorów odpowiedzialność za kontrolę przestrzegania prawa pracy powinna spoczywać na Państwowej Inspekcji Pracy, a nie na mechanizmach ochrony sygnalistów. W praktyce oznacza to, że pracownik, który zgłosi naruszenia związane z prawem pracy nie zostanie objęty ochroną przed odwetem pracodawcy – według ustawy nie będzie on bowiem sygnalistą.

Ustawa o sygnalistach

 

To zmiana, która spotkała się z krytyką koalicyjnej Lewicy. Ministra rodziny, pracy i polityki społecznej, Agnieszka Dziemianowicz-Bąk, argumentowała, że uwzględnienie prawa pracy w ustawie jest kluczowe dla ochrony pracowników przed nieprawidłowościami i nadużyciami w miejscach pracy.

Rządowy projekt ustawy o ochronie sygnalistów miał pomóc ratować życie i zdrowie pracowników, chronić ich rodziny przed życiowymi tragediami. W katalogu naruszeń, za zgłoszenie których ma przysługiwać ochrona sygnalistów, uwzględniał prawo pracy. W takim kształcie przyjęła projekt Rada Ministrów, przyjął Sejm – a później trafił do Senatu i głosami senatorów prawo pracy zostało z katalogu wykreślone. Doszło do sytuacji absurdalnej: ustawa po poprawce Senatu bardziej chroni trzodę chlewną niż polskiego pracownika. Zgłoszenia o naruszeniu bezpieczeństwa pasz albo dobrostanu zwierząt będą – i słusznie – objęte ustawą, ale zgłoszenie zagrożenia zdrowia i życia pracownika już nie. Wykreślenie prawa pracy i pozbawienie ochrony pracowników to ogromny błąd Senatu. Błąd, który może kosztować czyjeś życie.

To nie jedyna mocna wypowiedź ministry w tym temacie. W ostrych słowach zaznaczyła, że jest zawiedziona wynikami głosowania i obrazowo opisała, czym brak uwzględnienia prawa pracy w ustawie może poskutkować w praktyce:

Ustawa o sygnalistach

Brak prawa pracy w ustawie o sygnalistach – złe wieści dla pracowników

To właśnie kwestia prawa pracy od początku wzbudzała największe kontrowersje. Jedni podnosili fakt, że temat ten przydzielony jest do kontroli przez Państwową Inspekcję Pracy, inni natomiast podkreślali konieczność objęcia ochroną pracowników, którzy chcieliby zgłosić mobbing, naruszenia Kodeksu pracy bądź inne nadużycia względem pracowników. Przedsiębiorcy podczas konsultacji społecznych podkreślali, że tylko niewielka część zgłoszeń do PIP jest zasadna, a jeśli taki pracownik wnoszący fałszywą skargę będzie objęty ochroną sygnalistów, doprowadzi to do szeregu nadużyć. Senat przychylił się do argumentów przedsiębiorców, a Sejm właśnie przyjął zaproponowane w tej kwestii poprawki.

Co wyłączenie prawa pracy z ustawy o sygnalistach oznacza dla pracowników?

  • Pracownicy nie będą chronieni przed działaniami odwetowymi, jeśli zgłoszą naruszenia związane z prawem pracy, co zniechęci ich do zgłaszania nieprawidłowości.
  • Pracownicy mogą obawiać się represji, takich jak zwolnienia, mobbing czy dyskryminacja. Zmniejsza to ich poczucie bezpieczeństwa w miejscu pracy.
  • Brak ochrony w zakresie prawa pracy doprowadzi do zmniejszenia liczby zgłoszeń o nieprawidłowościach, co w konsekwencji poskutkuje utrzymywaniem się negatywnych praktyk w firmach.
  • Utrzyma się wysoki wskaźnik wypadków przy pracy związany z brakiem zgłoszeń między innymi naruszeń w kwestii BHP.

Ustawa o sygnalistach

Eksperci podkreślają, że prawo pracy jest kluczowym obszarem, który powinien być objęty ochroną sygnalistów. Wskazują, że wyłączenie go z zakresu ustawy może prowadzić do sytuacji, w której istotne naruszenia dotyczące warunków pracy, bezpieczeństwa i zdrowia pracowników nie będą odpowiednio zgłaszane i rozpatrywane.

Chcemy ratować życie. Każdego roku ok. 200 osób ginie w wypadkach w pracy, a ok. 0,5 tys. to wypadki o charakterze ciężkim. Trzeba działać. Pracownicy boją się mówić o nieprawidłowościach –  Agnieszka Dziemianowicz-Bąk, ministera rodziny, pracy i polityki społecznej.

Ustawa o ochronie sygnalistów – kto może zostać sygnalistą?

  • Osoby zatrudnione na umowę o pracę, w tym na czas określony i nieokreślony.
  • Osoby, które wcześniej były zatrudnione, ale w momencie zgłoszenia nie są już pracownikami danego podmiotu.
  • Osoby pełniące służbę w ramach organów bezpieczeństwa, służb mundurowych itp.
  • Osoby będące zawodowymi żołnierzami.
  • Osoby pracujące na podstawie umów cywilnoprawnych, takich jak umowa zlecenie czy umowa o dzieło.
  • Osoby odbywające staż, niezależnie od jego formy i podstawy.
  • Osoby świadczące pracę w ramach wolontariatu.
  • Osoby, które ubiegają się o zatrudnienie i w trakcie rekrutacji zauważyły nieprawidłowości.
  • Osoby lub podmioty świadczące usługi lub dostarczające produkty na rzecz organizacji, w której doszło do naruszenia prawa.
  • Osoby posiadające udziały lub akcje w danej organizacji.
  • Członkowie zarządów, rad nadzorczych oraz inni członkowie organów kierowniczych organizacji.

Ustawa o ochronie sygnalistów – główne założenia bez prawa pracy

Nowa ustawa przewiduje, że sygnaliści będą mogli zgłaszać naruszenia prawa za pomocą wewnętrznych kanałów zgłoszeń, utworzonych przez podmioty prywatne i publiczne, zewnętrznych kanałów zgłoszeń do odpowiednich organów państwowych oraz poprzez ujawnienia publiczne w szczególnie określonych przypadkach. Istotnym elementem jest także możliwość przyjmowania wspólnej procedury zgłoszeń wewnętrznych w ramach grupy kapitałowej, pod warunkiem zgodności wykonywanych czynności z ustawą. Kanały zgłoszeń, to np. specjalny system dla sygnalistów, dedykowany adres e-mail, czy skrzynka na listy. Ważne, aby kanał spełniał zasady poufności.

Ustawa obejmuje szeroki katalog obszarów, w ramach których można dokonać zgłoszenia, w tym: korupcja, zamówienia publiczne, bezpieczeństwo produktów, ochrona środowiska, ochrona konsumentów, a także konstytucyjne wolności i prawa człowieka. Sygnalistą z przysługującą mu ochroną będzie mógł zostać pracownik, były pracownik, funkcjonariusz, żołnierz zawodowy, zleceniobiorca, stażysta czy wolontariusz.

Instytucją odpowiedzialną za udzielanie wsparcia sygnalistom będzie Rzecznik Praw Obywatelskich, który będzie również przyjmował zgłoszenia zewnętrzne dotyczące konstytucyjnych praw oraz wolności człowieka i obywatela. Ustawa przewiduje także możliwość przyjmowania zgłoszeń anonimowych, a podmioty będą musiały określić procedury ich obsługi.

Ustawa niesie ze sobą szereg rozwiązań korzystnych dla pracowników, jednak wraz z wyłączeniem z niej zapisów prawa pracy, osoby zatrudnione, które chciałby zostać sygnalistami i zgłosić nieodpowiednie działania pracodawców nie będą objęte ochroną. W praktyce oznacza to, że ustawa straciła w znacznym stopniu na swoim znaczeniu, a rozwiązania przez nią wprowadzone nie są już postrzegane jako wsparcie pracowników.

Ustawa o sygnalistach

Co zakłada ustawa o ochronie sygnalistów?

Jakie są główne założenia ustawy o ochronie sygnalistów, z których nie będą mogli korzystać pracownicy zgłaszający naruszenia prawa pracy?

  • Ochrona przed działaniami odwetowymi – ustawa wprowadza mechanizmy ochronne, które mają na celu zabezpieczenie sygnalistów przed represjami ze strony pracodawców. Pracownicy zgłaszający naruszenia będą chronieni przed zwolnieniem, degradacją, dyskryminacją, mobbingiem, a także innymi formami nękania w miejscu pracy.
  • Anonimowość – nowe przepisy umożliwiają sygnalistom składanie anonimowych zgłoszeń. To ważne rozwiązanie, które pozwala na bezpieczne zgłaszanie naruszeń bez obawy o ujawnienie tożsamości i ewentualne reperkusje.
  • Wewnętrzne i zewnętrzne kanały zgłoszeń – ustawa przewiduje utworzenie wewnętrznych kanałów zgłoszeń przez podmioty prywatne i publiczne oraz zewnętrznych kanałów zgłoszeń do odpowiednich organów państwa. Ułatwia to pracownikom zgłaszanie naruszeń, gdyż mają do dyspozycji różne drogi przekazywania informacji.
  • Możliwość ujawnienia publicznego – w szczególnych przypadkach pracownicy mają prawo do publicznego ujawnienia naruszeń. To rozwiązanie daje możliwość informowania opinii publicznej o istotnych kwestiach, gdy inne formy zgłoszenia okażą się nieskuteczne.
  • Wsparcie ze strony Rzecznika Praw Obywatelskich – Rzecznik Praw Obywatelskich będzie odpowiedzialny za udzielanie wsparcia sygnalistom, przyjmowanie zgłoszeń zewnętrznych dotyczących konstytucyjnych praw oraz wolności człowieka i obywatela. Pracownicy mogą liczyć na pomoc w trudnych sytuacjach prawnych związanych ze zgłaszaniem naruszeń.
  • Bezpłatna pomoc prawna – ustawa przewiduje możliwość korzystania przez sygnalistów z nieodpłatnej pomocy i poradnictwa prawnego. To kluczowe wsparcie dla pracowników, którzy mogą potrzebować profesjonalnej pomocy w obliczu potencjalnych konsekwencji swojego działania.
  • Szerszy zakres ochrony – nowy projekt ustawy rozszerza zakres ochrony sygnalistów, obejmując między innymi takie obszary jak korupcja, handel ludźmi, naruszenia praw człowieka, przepisy dotyczące ochrony środowiska oraz zdrowia publicznego. To daje pracownikom większą pewność, że ich zgłoszenia będą brane pod uwagę i odpowiednio rozpatrywane.
  • Włączenie pracowników do procesu zgłaszania – przyznanie pracownikom możliwości zgłaszania naruszeń jako sygnalistom zwiększa ich ochronę prawną, jeśli zdecydują się zgłosić naruszenia prawa.
  • Obowiązek wdrożenia procedur zgłoszeniowych – pracodawcy będą zobowiązani do wdrożenia wewnętrznych procedur zgłoszeń naruszeń prawa, co ma zapewnić sprawiedliwe i efektywne rozpatrywanie zgłoszeń. Firmy muszą być przygotowane na skuteczne zarządzanie procedurami zgłoszeniowymi, co może przyczynić się do poprawy warunków pracy i relacji w miejscu pracy.
  • Jasne informacje dla pracowników – ustawa nakłada obowiązek zapewnienia pracownikom jasnych i łatwo dostępnych informacji na temat procedur zgłaszania naruszeń. To ułatwia pracownikom zrozumienie ich praw i procedur, które mogą wykorzystać w przypadku zauważenia nieprawidłowości.

Ustawa o ochronie sygnalistów – aktualizacja

Prezydent Andrzej Duda w czwartek 20 czerwca podpisał ustawę o ochronie sygnalistów. W dniu 24 czerwca 2023 r. w Dzienniku Ustaw opublikowano ustawę z dnia 14 czerwca 2024 r. O ochronie sygnalistów. Przepisy ustawy zaczną obowiązywać 25 września 2024 roku.

Oceń artykuł
4.7/5 (6)