Jak sobie radzić z pracą zmianową? Jaki ma ona wpływ na zdrowie?

Praca zmianowa a zdrowie. Jak nasz organizm reaguje na pracę w różnych porach dnia? Jak radzić sobie ze skutkami zdrowotnymi i fizjologicznymi pracy zmianowej? Sprawdź!

W 2013 roku Światowa Organizacja Zdrowia ostrzegała, że praca zmianowa może zwiększyć ryzyko zachorowania na nowotwór. Ponadto badania przeprowadzone wśród kobiet wykazały, że przez zaniedbaną higienę snu mającego ogromny wpływ na nasze zdrowie, są one bardziej narażone na raka piersi czy przewodu pokarmowego. To jednak tylko garstka objawów, z którymi może spotkać się osoba pracująca w nieregularnym systemie pracy.

Sprawdźmy więc, jak sobie radzić z pracą zmianową? Jakie są skutki pracy zmianowej dla naszego zdrowia i snu?

Praca zmianowa: co to jest?

Praca zmianowa polega na wykonywaniu obowiązków zawodowych według ustalonego rozkładu czasu pracy, który przewiduje zmiany w różnych porach dnia i polega na wymienianiu się pracowników na tych samych stanowiskach. Według art. 146 K.p. jest ona dopuszczalna bez względu na stosowany system czasu pracy, czyli: podstawowy, równoważny i w ruchu ciągłym. Pracodawca reguluje system i zmiany czasu pracy w układzie zbiorowym pracy, czy regulaminie pracy. Zawiera w nim również informacje o przyjętym okresie rozliczeniowym.

Praca zmianowa – Kodeks pracy

Z reguły praca zmianowa kojarzona jest zwykle z pracami fizycznymi. Może mieć miejsce w sklepie wielkopowierzchniowym, na produkcji, czy w magazynie. Jednak występuje również w wielu innych branżach. W szczególności praca zmianowa dotyczy również redakcji, czy stanowisk urzędniczych. Praca zmianowa ma różne zastosowanie. Jej wykorzystanie określa Kodeks pracy, a dokładnie art. 128. § 2, zgodnie z którym praca zmianowa to:

“wykonywanie pracy według ustalonego rozkładu czasu pracy przewidującego zmianę pory wykonywania pracy przez poszczególnych pracowników po upływie określonej liczby godzin, dni lub tygodni”.

Modele pracy zmianowej

Praca zmianowa dzieli się na trzy następujące modele:

• Ruch ciągły: wykonywanie pracy przez 24 godziny w każdy dzień tygodnia
• System półciągły: wykonywanie pracy na trzy zmiany z przerwą na koniec tygodnia
• System nieciągły: wykonywanie pracy na dwie zmiany z przerwą w nocy i na koniec tygodnia

Odpoczynek tygodniowy przy pracy zmianowej

Pracodawca, który wprowadza system zmianowy w swojej formie, powinien zapewnić swoim pracownikom:

• W każdym tygodniu przynajmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku
• W każdej dobie przynajmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku

Grafik pracy zmianowej 12 godzinnej

W równoważnym czasie pracy dopuszczalna jest praca przez 12 godzin na jednej zmianie. Jednak musi zostać zachowana 40-godzinna norma czasu pracy w tygodniu. Nie wolno jej przekraczać. W tym wypadku należy zrównoważyć godziny w tygodniu, a więc 12 godzin pracy może przypadać na jeden dzień, a w innym dniu mogą to być 4 godziny pracy, co w sumie będzie odpowiadało dwóm ośmiogodzinnym dniom pracy.

Dziecko do lat 4 a praca zmianowa

Osoby, które posiadają dzieci, muszą łączyć życie zawodowe z rodzinnym. Konieczność zapewnienia dziecku opieki chroni rodziców do ukończenia przez dzieci 4 roku życia. Rodzic musi wyrazić zgodę na pracę w nadgodzinach, w nocy, pracę poza stałym miejscem jej wykonywania. W decyzji pracownika jest także kwestia wykonywania pracy w ciągu 12-godzinnej zmiany w systemie równoważnym.

System pracy 3 zmianowy 4 brygadowy

Godziny świadczenia pracy na trzeciej zmianie przypadają na od 22:00 do 6:00. W przypadku pracy w systemie czterobrygadowym trzyzmianowym pracownik pracuje przez cztery dni na jeden rodzaj zmiany, następnie ma jeden lub dwa dni wolnego i przechodzi na kolejny rodzaj zmiany.

Praca zmianowa a urlop wypoczynkowy

Pracownikowi zatrudnionemu w systemie zmianowym przysługuje urlop wypoczynkowy w wymiarze 20 lub 26 dni przy zatrudnieniu powyżej 10 lat pracy. Przy czym pracodawca nie powinien udzielać urlopu pracownikowi w momencie odbywania przez niego pracy na nocną zmianę. W takiej sytuacji w rzeczywistości pracownik przepracował część doby i należy mu się najpierw wykorzystanie przysługującego mu wypoczynku niezależnie od udzielonego urlopu.

Praca zmianowa osoby niepełnosprawnej

To, czy osoba niepełnosprawna może pracować na zmiany, jest uzależnione od jej stopnia niepełnosprawności. Umiarkowany stopień niepełnosprawności zezwala na pracę na dwie zmiany, jednak z wykluczeniem godzin nocnych, nadliczbowych i powyżej 7 godzin na dobę w 35-godzinnym tygodniu pracy. Lekarz, który zajmuje się prowadzeniem badań profilaktycznych pracowników, może na wniosek osoby zatrudnionej udzielić zgody do pracy w godzinach zmiany nocnej. Mają tu zastosowanie przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

Art. 15. 1. Czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godzin
na dobę i 40 godzin tygodniowo.
2. Czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub
umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę
i 35 godzin tygodniowo.
3. Osoba niepełnosprawna nie może być zatrudniona w porze nocnej
i w godzinach nadliczbowych.

Praca zmianowa a zdrowie

Każdy człowiek ma tak zwany zegar biologiczny, który zajmuje się regulowaniem przebieg snu i aktywność życiowej w ciągu dnia. Umożliwia on dostosowanie organizmu do zmieniających się pór doby. Według niego praca i odpoczynek przypada w dzień, a sen i regeneracja – w nocy. Rytm dobowy i praca w trybie zmianowym nie idą w parze. Wykonując obowiązki zawodowe w różnym czasie, najczęściej zostaje on rozregulowany, co w konsekwencji może doprowadzić do poważnych dolegliwości zdrowotnych. Sprawdź -> Jak się wyspać? 

Jaki ma wpływ na zdrowie praca zmianowa? Otóż sen jest naszym darmowym suplementem. Ma on ogromne znaczenie dla naszego organizmu, zdrowia i samopoczucia. Dzięki odpowiedniej długości i jakości snu jesteśmy bardziej wypoczęci, odporni na choroby i wirusy oraz mamy większą motywację do działania. Zaburzenia snu osłabiają nasza jakość życia.

Międzynarodowa Klasyfikacja Zaburzeń Snu wyróżnia nawet taką przypadłość jak zespół nietolerancji pracy zmianowej. Zespół objawia się bezsennością lub wręcz przeciwnie nadmierną sennością w godzinach pracy, w jakich osoba zwykle sypia.

Skutki pracy zmianowej: zaburzenie rytmu dobowego i równowagi hormonalnej

Skutki pracy zmianowej mogą być ogromne. Naukowcy ze Światowej Organizacji Zdrowia informują, że organizm człowieka jest zaprogramowany zgodnie z pewnym rytmem domowym, który jest zaburzany poprzez np. pracę w nocy lub podróżowanie do miejsc z inną strefą czasową.

Jesteś ciekaw, jak nie zasnąć w pracy na nocnej zmianie? Mamy na to aż dziesięć sposobów! Zajrzyj do naszego Bloga GoWork.

Brak snu może prowadzić do zaburzenia równowagi hormonalnej, która między innymi powoduje zwiększenie apetytu i pogorszenie się naszej cery. Przez niewyspanie się mamy skłonność do otyłości, cukrzycy, a nawet chorób serca. Pojawia się również problem z zaburzeniem mowy i wzroku czy zachowaniem koncentracji i jasnego umysłu. Jesteśmy bardziej drażliwi i roztargnieni. Co najczęściej prowadzi do różnych chorób z zakresu zaburzeń afektywnych, takich jak depresja.

Praca zmianowa: jak sobie radzić?

W 2017 roku pojawiło się badanie, które potwierdza pozytywny wpływ na funkcjonowanie zegara biologicznego podczas pracy zmianowej dzięki odpowiedniej zmianie pór posiłków. Jonathan Johnston (badacz rytmu okołodobowego) wraz z grupą naukowców przeprowadził badanie na dziesięciu zdrowych mężczyznach, w celu zweryfikowania jak godziny przyjmowanych posiłków wpływają na ich zegar biologiczny.

Aby jednak potwierdzić tę zależność, należy wykonać jeszcze stertę niezbędnych badań. Natomiast dzięki temu doświadczeniu, badacze odkryli, że regularnie przyjmowanie posiłków ma ogromne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania rytmu domowego podczas pracy w różnych porach dnia i nocy.

Jak jeszcze radzić sobie ze skutkami zdrowotnymi pracy zmianowej? Odpoczywaj i śpij co najmniej osiem godzin dziennie. Jedz zdrowo. Jak wyżej wspomnieliśmy, prawidłowe i regularne posiłki, a także odpowiednie nawodnienie (2 l wody w przypadku kobiet i 2,5 l wody w przypadku mężczyzn) mają prozdrowotne skutki na twój organizm. Naucz się planować swój czas. Nie zapomnij o tym, aby znaleźć w nim przestrzeń na regenerację.

Szukasz pracy? Mieszkasz w województwie lubelskim? Aplikuj na nasze oferty w -> Praca Lublin