Mobbing: definicja, skutki i jak się przed nim bronić w miejscu pracy

Definicja mobbingu została ujęta w Kodeksie pracy i jednoznacznie określa, że jest to uporczywe i długotrwałe nękanie pracownika, które skutkuje zaniżoną oceną przydatności zawodowej oraz może prowadzić do jego poniżenia lub ośmieszenia. Czym jest mobbing, jakie są jego skutki i jak się przed nim bronić? Wyjaśniamy.

Mobbing to nie tylko konflikt w pracy – to upokarzające usiłowanie zaszkodzenia jednostce, które często przybiera subtelne, lecz destrukcyjne formy. Ofiara staje się przedmiotem psychicznego dręczenia, odizolowania oraz nieustannej krytyki, prowadzącej do utraty poczucia własnej wartości. W wielu przypadkach działania te są celowe, mają na celu zdyskredytowanie pracownika w oczach współpracowników i przełożonych, a w skrajnych sytuacjach doprowadzenie go do rezygnacji z pracy. Co gorsza, mobbing może być trudny do udowodnienia, ponieważ oprawcy często działają w sposób przemyślany, wykorzystując psychologiczne techniki manipulacji. Jak więc rozpoznać mobbing i skutecznie się przed nim bronić?

Mobbing – definicja i podstawy prawne

Mobbing to jedno z najpoważniejszych zagrożeń w środowisku pracy, które może prowadzić do poważnych konsekwencji psychicznych i zawodowych dla ofiary. Kodeks pracy jednoznacznie określa to zjawisko. Według art. 94(3) § 2 mobbing oznacza:

działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, które polegają na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, co skutkuje zaniżoną oceną przydatności zawodowej oraz może prowadzić do poniżenia lub ośmieszenia pracownika, izolacji od współpracowników lub wręcz wyeliminowania z zespołu współpracowników.

Zgodnie z przepisami pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobbingowi, co oznacza konieczność podejmowania konkretnych działań prewencyjnych i interwencyjnych.

Jak rozpoznać mobbing? Kluczowe cechy nękania w pracy

Nie każde nieprzyjemne zachowanie w pracy można nazwać mobbingiem. Pojęcie mobbingu obejmuje sytuacje, w których zachowania dotyczące pracownika są systematyczne, długotrwałe i celowe. Aby dane działania zostały uznane za mobbing, muszą spełniać kilka kluczowych warunków:

• Uporczywość i długotrwałość – incydentalne konflikty czy nieporozumienia nie stanowią mobbingu. Musi to być proces ciągły, który trwa przez dłuższy czas.
• Nękanie i zastraszanie – ofiara mobbingu może być poddawana ciągłemu krytykowaniu, upokarzaniu, pomijaniu w awansach czy obciążaniu nadmierną ilością obowiązków.
• Celowe poniżenie lub ośmieszenie pracownika – działania mobbera mają na celu poniżenie i zniszczenie reputacji pracownika.

Przykłady mobbingu w miejscu pracy

Mobbing przybiera różne formy, a jego ofiara mobbingu może doświadczać wielu form psychicznego dręczenia. Przykłady mobbingu to m.in.:

• Ignorowanie – celowe pomijanie pracownika w rozmowach, spotkaniach czy projektach.
• Zaniżona ocena przydatności zawodowej – nieuzasadnione obniżanie ocen wyników pracy, brak uzasadnionej krytyki.
• Publiczne ośmieszanie – np. ośmieszenie pracownika przy współpracownikach, nieustanne wytykanie błędów.
• Zastraszanie pracownika – groźby, szantaż, wywieranie presji psychicznej.
• Skierowane przeciwko pracownikowi działania – delegowanie bezsensownych, niemożliwych do wykonania zadań lub całkowite odcięcie od obowiązków.

Skutki mobbingu dla ofiary i organizacji

Mobbing może powodować rozstrój zdrowia psychicznego i fizycznego, prowadząc do poważnych problemów zdrowotnych. Wśród skutków można wymienić:

• Problemy emocjonalne – depresja, lęki, bezsenność, mobbing wywołał rozstrój zdrowia u wielu ofiar.
• Spadek efektywności zawodowej – pracownika lub skierowane przeciwko niemu działania mogą skutkować wyeliminowaniem z zespołu współpracowników.
• Problemy zdrowotne – choroby psychosomatyczne, problemy z ciśnieniem krwi, migreny, bóle żołądka.
• Spadek morale zespołu współpracowników – mobbing oznacza działania, które wpływają negatywnie na atmosferę pracy, a w efekcie na wydajność całej firmy.

Mobbing a prawa pracownika – co mówi prawo?

Pracownik, który padł ofiarą mobbingu, ma prawo do kilku roszczeń. Po pierwsze, jeśli mobbing wywołał u niego rozstrój zdrowia, może dochodzić od pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Po drugie, pracownik, który doznał mobbingu lub wskutek mobbingu rozwiązał umowę o pracę, ma prawo dochodzić od pracodawcy odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę.

Ważne jest, aby w przypadku rozwiązania umowy o pracę z powodu mobbingu, pracownik uczynił to na piśmie, wskazując jako przyczynę mobbing, co stanowi podstawę do dochodzenia odszkodowania. Ponadto, pracodawca jest zobowiązany przeciwdziałać mobbingowi, co oznacza, że powinien podejmować działania mające na celu niedopuszczenie do wystąpienia tego zjawiska w miejscu pracy. ​Zatem, podsumowując:

• Pracownik, który padł ofiarą mobbingu, może domagać się od pracodawcy odszkodowania za poniesione szkody.
• W sytuacji, gdy mobbing wywołał rozstrój zdrowia, poszkodowany może żądać tytułem zadośćuczynienia pieniężnego stosownej rekompensaty.
• Pracownik może także rozwiązać umowę o pracę z powodu mobbingu, domagając się rekompensaty na podstawie odrębnych przepisów.

Mobbing a młode pokolenie pracowników: alarmujące statystyki

Badania wskazują, że zjawisko mobbingu w miejscu pracy dotyka szczególnie młodszych pracowników. Według raportu UCE RESEARCH i platformy ePsycholodzy.pl, aż 53,1% osób w wieku 18–35 lat doświadczyło w ciągu ostatnich sześciu miesięcy zachowań noszących znamiona mobbingu. W tej grupie najczęściej zgłaszano przypadki krzyku, przekleństw i wyzwisk, co stanowiło 21,4% odpowiedzi.

Co istotne, takie doświadczenia nie ograniczają się tylko do osób o niższych dochodach; często dotyczą także pracowników zarabiających powyżej 9 tys. zł miesięcznie . Te dane podkreślają potrzebę wprowadzenia skutecznych mechanizmów przeciwdziałania mobbingowi, skierowanych szczególnie do młodego pokolenia wkraczającego na rynek pracy.​

Jak udowodnić mobbing? Krok po kroku

Udowodnienie mobbingu jest trudne, ponieważ ofiara mobbingu często jest zastraszona i osamotniona. Kluczowe działania obejmują:

• Zbieranie dowodów – e-maile, wiadomości, nagrania, świadkowie, które dokumentują zachowania dotyczące mobbingu.
• Zgłoszenie sprawy przełożonym – jeśli sprawcą nie jest kierownictwa wyższego szczebla, warto poinformować przełożonego.
• Złożenie skargi do Państwowej Inspekcji Pracy – instytucja ta ma obowiązek badać ewentualne przypadki mobbingu.
• Droga sądowa – ostatecznym rozwiązaniem może być pozew o odszkodowanie.

Przeciwdziałanie mobbingowi – obowiązki pracodawcy

Zgodnie z prawem, pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobbingowi poprzez:

• Szkolenia dla pracowników i kadry zarządzającej.
• Jasne procedury zgłaszania mobbingu.
• Tworzenie przyjaznego środowiska pracy opartego na wzajemnym szacunku.

Co robić, jeśli padłeś ofiarą mobbingu?

Jeżeli doświadczasz mobbingu, nie pozostawaj bierny. Oto kilka kroków, które warto podjąć:

1. Udokumentuj wszystkie zdarzenia – zapisuj daty, godziny, sytuacje i świadków.
2. Nie zostawaj sam – porozmawiaj z zaufanym współpracownikiem lub prawnikiem.
3. Zgłoś sprawę pracodawcy – jeśli nie przynosi to skutku, zwróć się do Państwowej Inspekcji Pracy.
4. Rozważ działania prawne – skonsultuj sprawę z adwokatem i rozważ wniesienie pozwu.

Obowiązki pracodawcy w przeciwdziałaniu mobbingowi

Kodeks pracy nakłada na pracodawcę obowiązek przeciwdziałania mobbingowi w zakładzie pracy. Oznacza to konieczność podejmowania działań mających na celu zapobieganie negatywnym relacjom między pracownikami oraz między pracownikami a przełożonymi. W praktyce pracodawca powinien wdrożyć procedury antymobbingowe, organizować szkolenia zwiększające świadomość na temat mobbingu oraz reagować na wszelkie zgłoszenia dotyczące niewłaściwych zachowań.

Brak takich działań może skutkować odpowiedzialnością pracodawcy za naruszenie obowiązków w zakresie przeciwdziałania mobbingowi .

Będzie nowa definicja mobbingu? Rząd szykuje zmiany

Trwające prace nad nowelizacją przepisów dotyczących mobbingu mogą wprowadzić istotne zmiany w sposobie jego definiowania oraz przeciwdziałania temu zjawisku. Obecne regulacje wymagają udowodnienia zarówno uporczywości, jak i długotrwałości nękania lub zastraszania, co w praktyce czyni postępowania sądowe niezwykle trudnymi dla poszkodowanych. Projekt nowej definicji ma na celu uproszczenie procedur dowodowych i skuteczniejszą ochronę ofiar.

Kluczową propozycją zmian jest odejście od konieczności wykazania intencjonalności sprawcy oraz określonych skutków dla pracownika. Dodatkowo nowelizacja przewiduje nałożenie na pracodawców obowiązku aktywnego przeciwdziałania mobbingowi poprzez prewencyjne działania, szkolenia i wdrażanie skutecznych procedur antymobbingowych. Wprowadzenie minimalnej kwoty zadośćuczynienia na poziomie sześciu miesięcznych wynagrodzeń ma być dodatkowym narzędziem odstraszającym potencjalnych sprawców.

Eksperci podkreślają, że nowe przepisy mogą znacząco ułatwić dochodzenie swoich praw przez pracowników, a jednocześnie wymuszą na pracodawcach większą odpowiedzialność za tworzenie bezpiecznego i zdrowego środowiska pracy. Ostateczny kształt nowelizacji poznamy po zakończeniu konsultacji społecznych i legislacyjnych, jednak już teraz wiadomo, że zmiany mogą istotnie wpłynąć na sposób rozpatrywania spraw związanych z mobbingiem.