Wymiar urlopu wypoczynkowego – komu przysługuje, ile trwa, jak go obliczyć?

Urlop wypoczynkowy przysługuje wszystkim pracownikom, którzy są zatrudnieni w oparciu o umowę o pracę. Nie każdy jednak ma taki sam wymiar urlopu. Od czego jest to zależne? Jak go obliczyć?

Urlop wypoczynkowy jest regulowany przez Kodeks pracy. Oznacza to zatem, że prawo do urlopu mają wszyscy ci, którzy pozostają w stosunku pracy. Jest to jeden z wielu przywilejów, które może otrzymać pracownik. Całkowity czas urlopu może się jednak różnić w zależności od wielu przyczyn, co oznacza, że nie każdy pracownik ma taki sam czas na odpoczynek od pracy. Z czego wynika taka różnica? Czy można pozbyć się urlopu? Co się dzieje z niewykorzystanym urlopem? Zapraszamy do lektury.

Komu przysługuje urlop wypoczynkowy?

Aby otrzymać prawo do urlopu wypoczynkowego należy pozostawać w stosunku pracy. Oznacza to, że taka osoba ma podpisaną umowę z pracodawcą. Wyróżniamy następujące rodzaje umowy:

• umowę o pracę,
• spółdzielczą umowę o pracę,
• mianowania,
• powołania,
• umowę wyboru.

Tylko osoby zatrudnione na podstawie powyższych umów podlegają Kodeksowi pracy, w związku z czym przysługuje im przywilej, jakim jest urlop wypoczynkowy. Oznacza to także, że prawa do urlopu nie mają wszyscy ci, którzy pracują na podstawie umów cywilnoprawnych. Mowa tu o umowie o dzieło oraz umowie zlecenie. W przypadku pracy na niepełny etat urlop również przysługuje, ale jest proporcjonalnie zmniejszany.

Wymiar urlopu wypoczynkowego

Urlop wypoczynkowy to prawo pracownicze, które zostało spisane w Kodeksie pracy. Jest on obowiązkowy oraz niezbywalny, co oznacza, że każdy pracownik musi skorzystać z przysługującego mu prawa do odpoczynku, jak również nie może się go pozbyć, zmniejszyć jego wymiaru ani przepisać innej osobie. Zatem obowiązkiem pracownika jest prawidłowo skorzystać z przyznanego mu prawa, zaś zadaniem pracodawcy jest udzielenie urlopu.

Co ważne, w rzeczywistości to właśnie pracodawca decyduje o tym, kiedy pracownik może udać się na urlop, przez co nie zawsze musi zgodzić się na odpoczynek w wyznaczonym przez pracownika terminie. W tym przypadku wszystko zależy od zakładu pracy. Jeśli przykładowo w wybranym przez pracownika terminie na urlop poszedł inny pracownik z tego samego lub podobnego stanowiska pracy lub w firmie są zaplanowane ważne wydarzenia, to pracownik nie musi dostać pozwolenia. Pracodawca ma wtedy prawo przesunąć wolne na inny, dogodny dla firmy termin.

Ile dni urlopu wypoczynkowego przysługuje?

Czas urlopu może być różny dla pracowników w zależności od wielu czynników. To, ile dni urlopu przysługuje pracownikowi zależy od tego, jaki wymiar urlopu ma do dyspozycji. Tę kwestię reguluje Kodeks pracy. Może on być zależny od okresu zatrudnienia, do którego wlicza się m.in. edukacja na różnych poziomach, jak również to, czy jest to pierwsze zatrudnienie w oparciu o umowę o pracę czy któreś z kolei. Ważne jest też czy pracownik ma podpisaną umowę w pełnym czy niepełnym wymiarze godzin. Dni urlopowe zostają przyznane zawsze na początku roku kalendarzowego, z wyjątkiem sytuacji, kiedy pracownik podejmuje swoją pierwszą pracę na podstawie umowy o pracę.

Staż pracy a wymiar urlopu wypoczynkowego

Ogólna, najważniejsza informacja odnośnie wymiaru urlopu to art. 154 § 1 Kodeksu pracy:

Wymiar urlopu wynosi:

1. 20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat;
2. 26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.

Bardzo ważne jest to, że do okresu zatrudnienia wliczany jest okres pracy u wszystkich poprzednich pracodawców (o ile pracownik pozostawał w stosunku pracy i miał podpisaną jedną z wyżej wymienionych umów) oraz nie są brane pod uwagę przerwy w pracy bądź sposób ustania stosunku pracy. Do stażu pracy wlicza się również ukończone etapy edukacji, które się nie sumują w tym przypadku oraz wiele innych okoliczności.

Wpływ wykształcenia pracownika na wymiar urlopu wypoczynkowego

Do okresu zatrudnienia wlicza się także okres edukacji pracownika, przy czym w tym przypadku nie można tego zsumować. Oznacza to, że jeśli pracownik ukończył zarówno szkołę średnią jak i zdobył wykształcenie wyższe, to znacznie bardziej opłacalne jest wpisanie do stażu pracy ukończenie studiów. Tym samym staż się wydłuży, a młody pracownik szybciej zdobędzie wyższy wymiar urlopu wypoczynkowego. Jak wyliczyć staż pracy na podstawie etapów edukacji? Mówi o tym art. 155. § 1.:

Do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się z tytułu ukończenia:

1. zasadniczej lub innej równorzędnej szkoły zawodowej – przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 3 lata,
2. średniej szkoły zawodowej – przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 5 lat,
3. średniej szkoły zawodowej dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych – 5 lat,
4. średniej szkoły ogólnokształcącej – 4 lata,
5. szkoły policealnej – 6 lat,
6. szkoły wyższej – 8 lat.

Przykładowo, jeśli pracownik ukończył zasadniczą szkołę zawodową, to jego staż pracy wynosi nie więcej niż 3 lata. Na powyższych przykładach możemy zauważyć, że najwyższy staż pracy mają osoby, które ukończyły szkołę wyższą. Ich staż pracy wynosi aż 8 lat.

Inną ważną kwestią jest jednoczesna edukacja z pracą zarobkową na podstawie umowy o pracę. Do tego również odniosło się prawo. Jak czytamy w art. 155 § 2.:

Jeżeli pracownik pobierał naukę w czasie zatrudnienia, do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się bądź okres zatrudnienia, w którym była pobierana nauka, bądź okres nauki, zależnie od tego, co jest korzystniejsze dla pracownika.

Oznacza to, że w tym przypadku nie można zsumować lat pracy podejmowanych podczas edukacji oraz samego etapu kształcenia. Należy wybrać tylko ten okres, który jest najkorzystniejszy dla pracownika, jeśli mowa o stażu pracy i zależnym od niego urlopie wypoczynkowym.

Co wlicza się do stażu pracy?

Jeśli mowa o stażu pracy, to wlicza się do niego nie tylko łączne okresy poprzedniego zatrudnienia oraz najwyższy etap kształcenia, ale też różne inne okoliczności w życiu pracownika. Co zatem można zaliczyć do stażu pracy?

Do stażu pracy wlicza się okres:

• przebywania na urlopie macierzyńskim, ojcowskim, rodzicielskim, wychowawczym,
• pracy za granicą u pracodawcy zagranicznego,
• w którym sąd przyznał pracownikowi wynagrodzenie po przywróceniu do pracy, jeśli pracownik tę pracę podjął,
• prowadzenia własnego gospodarstwa rolnego lub pracy w gospodarstwie prowadzonym przez współmałżonka,
• czynnej i zawodowej służby wojskowej,
• o który skrócono pracownikowi okres wypowiedzenia, jeśli zwolnienie nastąpiło z powodu kwestii związanych z pracodawcą lub zakładem pracy i pracownik otrzymał z tego tytułu odszkodowanie,
• odbywania studiów doktoranckich, ale nie dłużej niż 4 lata i tylko pod warunkiem, że pracownik otrzymał tytuł doktora,
• pobierania zasiłku dla bezrobotnych, a także okres trwania szkolenia bądź przygotowania zawodowego dla dorosłych, na które bezrobotny został skierowany przez urząd pracy.

Oznacza to, że do stażu pracy nie wlicza się tylko sam okres rzeczywistej pracy, ale też okres edukacji i wszystkie inne, powyższe okoliczności z życia pracownika.

Wymiar urlopu w pierwszym roku pracy

Jak już wiadomo, staż pracy jest bardzo ważny, jeśli zależy Ci na prawidłowym obliczeniu liczby dni urlopu wypoczynkowego. W przypadku podjęcia pierwszej pracy na podstawie umowy o pracę sytuacja wygląda nieco inaczej. Zazwyczaj pracodawca ma niższy staż pracy niż 10 lat, w związku z czym ma przyznane 20 dni urlopu, ale nie tak jak pozostali pracownicy – na początku roku kalendarzowego. Jego dni urlopowe naliczane z upływem każdego miesiąca pracy wynoszą 1/12 z przyznanych 20 dni. Oznacza to, że pracownik za każdy przepracowany miesiąc otrzymuje 1 i 2/3 dnia wolnego.

Należy o tym pamiętać również w sytuacji, kiedy pracownik w ciągu pierwszego roku pracy zmieni zakład pracy i podpisze nową umowę o pracę. W pierwszym roku pracy dni urlopowe są naliczane dopiero po przepracowaniu pełnego miesiąca pracy. Z kolei po przepracowaniu całego roku pracownik otrzymuje na początku stycznia całkowity wymiar urlopowy, czyli 20 lub 26 dni.

Niepełnoetatowcy a wymiar urlopu wypoczynkowego

W sytuacji kiedy pracownik nie pracuje na pełny etat, a tylko na jakąś jego część, zgodnie z prawem nie może otrzymać wymiaru urlopu, który przysługuje pełnoetatowcom. W takiej sytuacji należy stosować się do art. 154 § 2 Kodeksu pracy, w którym czytamy:

Wymiar urlopu dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika, biorąc za podstawę wymiar urlopu określony w § 1; niepełny dzień urlopu zaokrągla się w górę do pełnego dnia.

Oznacza to, że jeśli pracownik pracuje na pół etatu, to zgodnie z prawem i stażem pracy przysługuje mu połowa należnego urlopu, czyli 10 dni (jeśli w pełnym wymiarze godzin otrzymałby 20 dni) lub 13 dni (jeśli w pełnym wymiarze godzin otrzymałby 26 dni).

Wymiar urlopu proporcjonalnego

O wymiarze urlopu proporcjonalnego mówimy też w sytuacji, kiedy pracownik w ciągu roku kalendarzowego zmieni pracodawcę. Do obliczenia pozostałych dni urlopowych używa się zatem dni już wykorzystanych. Jeśli w ciągu roku pracownikowi przysługuje przykładowo 26 dni urlopu, a podczas pracy w poprzednim zakładzie pracy wykorzystał 12 dni urlopu, to w nowej firmie ma do wykorzystania 14 dni pozostałego urlopu wypoczynkowego.