Jak gwarantuje Kodeks pracy, urlop to przywilej każdego pracownika. Dotyczy to zarówno urlopu bezpłatnego, okolicznościowego, czy rodzicielskiego, jak i urlopu wychowawczego, szkoleniowego, czy na żądanie. Dowiedz się, co o urlopach mówi Kodeks pracy i zadbaj o swoje prawa!

Kodeks pracy w Polsce to kluczowy dokument regulujący prawa i obowiązki zarówno pracodawców, jak i pracowników. Jednym z jego fundamentalnych elementów są przepisy dotyczące urlopów, które mają na celu zapewnienie pracownikom odpowiedniego czasu na odpoczynek, regenerację i realizację innych istotnych życiowych potrzeb. Co istotne, kodeks pracy nie ogranicza się jedynie do urlopu wypoczynkowego. Pracownicy mają także prawo do innych rodzajów urlopów, takich jak urlop macierzyński, tacierzyński, ojcowski, rodzicielski, a także urlop bezpłatny i okolicznościowy. Te różnorodne formy urlopów gwarantują pracownikom elastyczność w organizowaniu swojego życia zawodowego i prywatnego, dając możliwość dostosowania harmonogramu pracy do indywidualnych potrzeb.
Spis treści
Kodeks pracy – urlop
Urlop wg Kodeksu pracy (art. 152) należy się każdemu pracownikowi. Takiej osobie przysługuje prawo do płatnego, corocznego i nieprzerwanego urlopu wypoczynkowego. Kodeks pracy opisuje możliwość skorzystania z innych rodzajów urlopu, wiążących się z różnymi sytuacjami losowymi. Zaliczają się do nich:
- urlop rodzicielski (macierzyński, tacierzyński, ojcowski)
- urlop okolicznościowy
- urlop na żądanie (L4)
- urlop bezpłatny
- urlop wychowawczy
- urlop wypoczynkowy
Urlopy w Kodeksie pracy są szczegółowo opisane. Znajdziemy tam zasady korzystania oraz przydzielania ich przez pracodawcę. Pamiętaj jednak, że nie wszystkie urlopy wymienione powyżej, gwarantują stuprocentowe wynagrodzenie w ramach tymczasowego zwolnienia ze świadczenia pracy.
Kodeks pracy: urlop rodzicielski
Urlop rodzicielski to jedno z najważniejszych uprawnień przysługujących nowym rodzicom na podstawie polskiego Kodeksu pracy. Zarówno matka, jak i ojciec dziecka mają możliwość skorzystania z tego urlopu, co pozwala im na aktywne uczestnictwo w opiece nad dzieckiem. Urlop rodzicielski można podzielić między oboje rodziców, a nawet brać go jednocześnie, co daje dużą elastyczność w jego wykorzystaniu. Kluczowym warunkiem jest jednak zatrudnienie na umowę o pracę lub opłacanie składek chorobowych do ZUS.
Od 2023 roku przepisy uległy korzystnym zmianom – urlop rodzicielski został wydłużony do 41 tygodni przy urodzeniu jednego dziecka, a każdy z rodziców ma wyłączne prawo do 9 tygodni, które przepadną, jeśli nie zostaną wykorzystane. Istnieje także możliwość elastycznego podziału urlopu, dzięki czemu można go wziąć w częściach, maksymalnie czterech.
Rodzice dzieci z niepełnosprawnościami mają prawo do dłuższego urlopu – aż do 65 lub 67 tygodni w zależności od liczby dzieci. To szczególne rozwiązanie wspiera rodziców, którzy potrzebują dodatkowego czasu na opiekę.
Kodeks pracy – urlop macierzyński
Wszystkie najistotniejsze informacje w Kodeksie pracy o urlopie macierzyńskim znajdziesz w Art. 180. Zgodnie z §1:
“§ 1. Pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze:
1) 20 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
2) 31 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie;
3) 33 tygodni – w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie;
4) 35 tygodni – w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie;
5) 37 tygodni – w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.”
Pracownica może również wykorzystać nie więcej niż 6 tygodni urlopu macierzyńskiego tuż przed przewidywaną datą porodu. W trakcie urlopu macierzyńskiego przysługuje jej 100 % wynagrodzenie. Jednak przywilej do urlopu obowiązuje tylko w przypadku pracy na podstawie umowy o pracę.
Kodeks pracy: urlop tacierzyński / ojcowski
Według Art. 182 [3] Kodeksu pracy każdemu pracownikowi przysługuje urlop ojcowski w wymiarze 2 tygodni, który może wykorzystać w przeciągu dwóch lat od momentu narodzin dziecka. Ojciec może również wybrać swój urlop w dwóch częściach, a mianowicie po jednym tygodniu w dwóch oddalonych od siebie terminach. Pamiętaj jednak, że urlop ojcowski nie ma żadnego wpływu na wymiar urlopu wypoczynkowego.
Natomiast zgodnie z Kodeksem pracy urlop tacierzyński jest częścią urlopu macierzyńskiego, opisanego przez nas powyżej. Obowiązuje on tylko w sytuacji, kiedy matka dziecka zdecyduje się oddać część swojego urlopu ojcu dziecka. Urlopu tacierzyńskiego nie można również dzielić, tak jak jest to w przypadku urlopu ojcowskiego.
Urlop wychowawczy i Kodeks pracy
Urlop wychowawczy przysługuje obojgu rodzicom. Informacje na temat zasad korzystania z urlopu wychowawczego przeczytasz w Art. 186 Kodeksu pracy. Pamiętaj jednak, że każdy pracownik zatrudniony co najmniej pół roku posiada do niego pełne prawo. Okres trwania urlopu wychowawczego wg Kodesu pracy trwa 36 miesięcy i obowiązuje do zakończenia roku kalendarzowego, w którym wychowanek kończy 6. rok życia. Urlop ten jest bezpłatny i dotyczy osób pracujących tylko i wyłącznie na podstawie umowy o pracę.
Kodeks pracy – urlop wypoczynkowy
Urlop wypoczynkowy w Kodeksie pracy zajmuje sporo miejsca. Prawo do jego otrzymania ma pracownik zatrudniony na umowę o pracę, a warunkiem jego otrzymania jest złożenie odpowiedniego dokumentu. W przypadku umowy cywilno-prawnej lub o dzieło, kwestie dni wolnych ustalane są indywidualnie między pracownikiem a pracodawcą.
Zgodnie z Kodeksem pracy, urlop wypoczynkowy dzieli się na:
- 20- dniowy – przysługuje pracownikowi ze stażem pracy poniżej 10 lat
- 26-dniowy – przysługuje pracownikowi ze stażem pracy dłuższym niż 10 lat
Urlop wypoczynkowy: ile płatny? Sprawdź to w naszym Poradniku.
Kodeks pracy i urlop na żądanie
Każdy pracownik ma prawo do gorszego dnia w pracy. Pomocny może okazać się wtedy urlop na żądanie. Kodeks pracy reguluje liczbę dni, które przysługują osobie zatrudnionej na podstawie umowy o pracę. Zgodnie z art. 167(2):
“Pracodawca jest obowiązany udzielić na żądanie pracownika i w terminie przez niego wskazanym nie więcej niż 4 dni urlopu w każdym roku kalendarzowym. Pracownik zgłasza żądanie udzielenia urlopu najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu”.
Należy pamiętać, że urlop na żądanie wlicza się do ogólnej puli dni przysługujących pracownikowi w ramach urlopu wypoczynkowego. Urlop na żądanie oznacza tak naprawdę skorzystanie z urlopu wypoczynkowego, ale w terminie innym niż określony w planie urlopów.
Planujesz urlop na żądanie? Koniecznie przeczytaj nasz artykuł.
Urlop bezpłatny: Kodeks pracy
Czy urlop bezpłatny jest zgodny z Kodeksem pracy? Artykuł 174 § 1 Kodeksu Pracy mówi o tym, że każdy pracownik ma prawo wystąpić z wnioskiem o udzielenie urlopu bezpłatnego. Kodeks pracy precyzuje, że taki wniosek składa się do swojego pracodawcy. Jedynie tak jak sama nazwa wskazuje, pracownikowi w tym czasie nie przysługuje żadne prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Ponadto:
“2. Okres urlopu bezpłatnego nie wlicza się do okresu pracy, od której zależą uprawnienia pracownicze.
3. Przy udzielaniu urlopu bezpłatnego, dłuższego niż 3 miesiące, strony mogą przewidzieć dopuszczalność odwołania pracownika z urlopu z ważnych przyczyn.
4. Przepisów § 2 i 3 nie stosuje się w przypadkach uregulowanych odmiennie przepisami szczególnymi”.
Urlop okolicznościowy – Kodeks pracy
Zgodnie z przepisami przysługuje on osobie zatrudnionej na podstawie umowy o pracę. Zgodnie z zapisami w Kodeksie pracy urlop okolicznościowy to urlop płatny, który przysługuje w przypadku istotnego wydarzenia w życiu osobistym lub Twoich najbliższych. Zaliczają się do nich sytuacje takie jak śmierci członka rodziny, ślub czy narodziny dziecka (najczęściej w przypadku mężczyzn, ponieważ kobiety idą w tym czasie na urlop macierzyński). Aby go wziąć, musisz być zatrudniony na umowę o pracę.
Urlop szkoleniowy a Kodeks pracy
Zgodnie z Kodeksem pracy urlopem szkoleniowym nazywamy urlop przyznawany pracownikowi na rozwój jego kompetencji zawodowych. Jest on w pełni płatny i przysługuje wyłącznie osobom zatrudnionym na umowie o pracę. Urlop szkoleniowy można otrzymać go tylko w przypadku, kiedy podnoszenie kompetencji zawodowych pracownika odbywa się za zgodą pracodawcy lub wręcz z jego inicjatywy. Drugim warunkiem jest konieczność przystąpienia do egzaminu po zakończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych.
Kodeks pracy: zaległy urlop
Zaległy urlop powstaje więc wtedy, gdy pracownik nie wykorzystał przysługującego mu urlopu w danym roku kalendarzowym, w którym nabył do niego prawo. Dopilnowanie wykorzystania zaległego urlopu wg Kodeksu pracy należy do podstawowych obowiązków pracodawcy, który powinien do 30 września następnego roku udzielić niewykorzystanych dni wolnych. W innym wypadku grozi mu kara grzywny w wysokości od 1000 do 30 000 zł.
Szukasz nowego miejsca zatrudnienia? Sprawdź oferty pracy na GoWork.pl!
Nowe urlopy w Kodeksie pracy. Zmiany 2023
Od 26 kwietnia 2023 roku Kodeks pracy zyskał dwa nowe rodzaje urlopów, które mogą znacząco wpłynąć na życie zawodowe wielu pracowników. Pracodawcy muszą przygotować się na zmiany, a pracownicy zyskali nowe możliwości w zakresie wolnych dni. Oto, co się zmieniło.
Nowe urlopy w Kodeksie pracy – co musisz wiedzieć?
Wprowadzone nowelizacje przepisów dają pracownikom prawo do 7 dodatkowych dni wolnego. Wśród nowości znalazły się 2 dni urlopu z powodu siły wyższej oraz 5 dni urlopu opiekuńczego. Co ważne, urlopy te mogą być wykorzystywane w przypadkach nagłych, ale nie zawsze są płatne. Urlop z powodu siły wyższej przewiduje jedynie 50% wynagrodzenia, co wyróżnia go od tradycyjnego urlopu na żądanie, gdzie wynagrodzenie pozostaje na poziomie 100%.
Urlop z powodu siły wyższej
Urlop ten ma na celu ułatwienie pracownikom radzenia sobie z nagłymi, nieprzewidywalnymi sytuacjami, takimi jak choroba lub wypadek. Wymiar urlopu to 2 dni lub 16 godzin rocznie, a wniosek o taki urlop można złożyć nawet w dniu, w którym wystąpi siła wyższa. To szybkie i elastyczne rozwiązanie, które pracodawca nie może odrzucić. Daje to większą swobodę pracownikom, jednak za te dni otrzymują jedynie 50% wynagrodzenia.
Nowy urlop opiekuńczy
Drugą nowością w Kodeksie pracy jest urlop opiekuńczy, który wynosi 5 dni rocznie. Przeznaczony jest dla osób, które muszą zapewnić opiekę członkom rodziny lub innym osobom zamieszkującym w tym samym gospodarstwie domowym. Warto podkreślić, że urlop ten jest bezpłatny i udzielany wyłącznie w sytuacjach, które wymagają osobistego zaangażowania pracownika. Wniosek o taki urlop należy złożyć co najmniej jeden dzień przed planowanym rozpoczęciem.
Nowe przepisy wprowadzają większą elastyczność i wsparcie dla pracowników w trudnych sytuacjach życiowych, choć wiążą się również z częściowym brakiem wynagrodzenia.