Jak zdobyć pracę po szkole średniej? Czy studia są konieczne?

Zdobycie pracy po szkole średniej może się wydawać osiągnięciem trudnym w realizacji. W końcu, co młodzi i niedoświadczeni absolwenci mogą zaoferować pracodawcom? Okazuje się, że całkiem sporo. Niezależnie od tego, czy planujesz znaleźć pracę stałą, czy jedynie sobie dorobić i kontynuować naukę, nie powinieneś mieć większych problemów ze znalezieniem pracy. Musisz się jednak dobrze za to zabrać. Jak znaleźć pracę po szkole średniej? 

Często możemy usłyszeć z ust nastolatków słowa pełne krytyki wobec szkoły. Jednak, gdy przychodzi moment, w którym trzeba rozstać się z rówieśnikami i zacząć prowadzić dorosłe życie, wielu doświadcza wówczas chwili nostalgii. Dopiero po latach wodzimy myślami za beztroskimi latami nauki. Oczywiście nie jest to reguła. Są i tacy, którzy za nic nie chcieliby wrócić do tych lat. Niezależnie do tego, jaki ktoś ma stosunek do lat edukacji, to na każdego czeka etap, w którym musi rozstać się ze szkołą i pójść do pracy, zacząć niezależne życie. Dla wielu tym momentem jest odbiór świadectwa szkoły średniej. Początki bywają niełatwe. Absolwenci nie mają bowiem jeszcze doświadczenia zawodowego. Mimo to, każdy musi zacząć. Jak? 

Szukanie stałej pracy po szkole średniej

Jak wynika z raportu Ważne Decyzje. Wybór szkoły. Dane z roku szkolnego 2016/2017 jednym z głównych czynników wpływających na podjęcie decyzji o wyborze szkoły są perspektywy pracy, jakie placówka oferuje. W broszurach zachęcających do rekrutacji w danych szkołach często możemy dostrzec zapewnienia o szerokich perspektywach zawodowych, jakie oferują. Jednak możemy je zweryfikować, dopiero gdy zakończymy edukację i rzeczywiście zaczniemy szukać pracy. 

W Polsce dzielimy szkoły średnie przede wszystkim na:

• licea, kończące się maturą;
• technika dające maturę i kwalifikacje zawodowe;
• szkoły branżowe kończące się egzaminem zawodowym.

Wybór szkoły średniej determinuje przyszłe możliwości zawodowe. Choć uczniowie mogą się spierać między sobą, co do zasadności wyboru którejś ze szkół, to każda z nich daje realne szanse na znalezienie pracy. Według danych GUS (Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności w I kw. 2021 r.) osoby najmłodsze, w wieku od 15 do 19 r.ż. są w stanie znaleźć pracę najszybciej spośród wszystkich grup wiekowych. Wystarczy im nieco ponad 4 miesiące. Dla porównania, osoby nieco starsze w wieku od 20 do 24 lat potrzebują już niemal pół roku na znalezienie pracy. Wraz z wiekiem rośnie doświadczenie, ale i czas potrzebny na znalezienie pracy. 

Czy trudno znaleźć pracę po liceum?

Liceum to obecnie najchętniej wybierana przez uczniów szkoła średnia. Od dawna liceum kojarzy się ze szkołą dla osób, które dobrze się uczą i są w stanie nadążyć za wysokim poziomem nauczania. Rzeczywiście jest w tym ziarno prawdy, ponieważ liceum nie przygotowuje stricte do pracy, a do dalszej nauki na uczelni wyższej. Aczkolwiek to nie oznacza, że kończąc liceum bez zamiaru pójścia na studia, nie dostaniesz żadnej pracy. Jednak musisz liczyć się z tym, że twoje możliwości są ograniczone, jeśli nie podejmiesz dodatkowych kroków. Jak wynika z badań przeprowadzonych wśród krakowskich szkół, uczniowie dobrze o tym wiedzą. Aż 84% badanych planuje skończyć studia. Jedynie 4% planuje zakończyć swoją edukację na liceum. 

Wykres 1. Planowany poziom wykształcenie wśród uczniów liceów

Coraz więcej osób wstępujących w dorosłość decyduje się na studia. To sprawia, że na rynku pracy mamy duży udział specjalistów, lecz coraz trudniej znaleźć fachowców. 

• Według danych z Narodowego Spisu Powszechnego w latach 2011-2021 zaobserwowano znaczący wzrost poziomu wykształcenia. Odsetek osób z wykształceniem średnim wyniósł ponad 55%. W 2011 r. było to ponad 48%. 
• Zwiększył się udział osób o wykształceniu wyższym o 6 p. proc. Znacznie więcej osób decyduje się na zdobycie tytułu magistra. 
• Zmniejszył się udział osób z wykształceniem zawodowym (obecnie branżowym). 

Jednak przeglądając statystyki urzędów pracy, łatwo można zauważyć, że osoby z wykształceniem średnim ogólnokształcącym to zwykle jedna z najmniej licznych grup spośród osób bezrobotnych. Choć oczywiście wyniki mogą się różnić między sobą w zależności od konkretnych regionów. Notabene w niektórych to osoby z wyższym wykształceniem stanowią najliczniejszą grupę tuż za osobami z wykształceniem gimnazjalnym, podstawowym bądź niższym. 

Jakie masz opcje po liceum?

Kończąc liceum, możesz: 

• Pójść od razu do pracy – czeka na ciebie wiele ofert zarówno pracy fizycznej, jak i umysłowej. Weź pod uwagę, jakie przedmioty realizowałeś w trybie rozszerzonym. Jeśli był to np. j. polski i WOS, możesz mieć odpowiednie kompetencje np. do pracy w redakcji. Nie w każdej pracy wymagają studiów. Sprawdź, jakie oferty są dostępne w sieci i poznaj wymagania pracodawców. Przykładowe stanowiska pracy dla osób po liceum to przedstawiciel handlowy, asystent ds. administracji, sprzedawca, czy kelner.
• Pójść na staż, a następnie do pracy – staż daje ci pierwsze doświadczenie zawodowe. Jeśli nie planujesz pójść na studia, dobrym rozwiązaniem będzie ubieganie się o staż. Poszukaj ofert na popularnych stronach z ogłoszeniami lub pytaj o możliwość stażu konkretne firmy. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że jeśli się sprawdzisz, zostaniesz z firmą na dłużej.
• Pójść na studia i dopiero po ich zakończeniu pójść do pracy – ta opcja jest najbardziej czasochłonna. Późno zaczynasz zdobywać doświadczenie. Koncentrujesz się tylko na nauce. Dzięki temu możesz osiągnąć wiele sukcesów naukowych, uzyskać wysokie stopnie z przedmiotów i zdać studia z wyróżnieniem. Jednak pracodawcy finalnie rzadko zwracają na to uwagę. Będzie to natomiast dużym atutem, jeśli planujesz w przyszłości działalność naukową. Pamiętaj, że wybierając taki sposób, potrzebujesz wsparcia finansowego bliskich lub stypendium. 
• Pójść na studia stacjonarne i pracować w weekendy – zajęcia na studiach stacjonarnych odbywają się w dni robocze, a więc w weekendy masz czas wolny. Możesz go poświęcić na pogłębianie wiedzy lub znaleźć pracę i zdobyć pierwsze doświadczenie zawodowe. Jednak ciężko będzie ci zdobyć doświadczenie cenne w kontekście planowanego zawodu. Możesz liczyć na prace dorywcze, np. w gastronomii, czy handlu. 
• Pójść na studia zaoczne i zacząć karierę zawodową na pełen etat w tygodniu – dzięki temu rozwiązaniu zyskasz wykształcenie wyższe i zdobędziesz doświadczenie zawodowe oraz zaczniesz zarabiać. Musisz jednak wiedzieć, że łączenie studiów z pracą to nie lada wyzwanie, które wymaga wiele energii i poświęceń.
• Pójść do szkoły policealnej – jeśli poszedłeś do liceum ogólnokształcącego, twoim atutem jest matura. Nie masz natomiast zawodu. Możesz to łatwo zmienić, przedłużając swoją naukę zaledwie o rok lub dwa lata (w zależności od wybranego kierunku nauczania). Szkoła Policealna GoWork to jedna z możliwości wyboru nowej ścieżki edukacji dla osób posiadających średnie wykształcenie. Słuchacze zdają egzamin potwierdzający kwalifikacje do wykonywania konkretnego zawodu. Możesz być np. masażystą, pracownikiem ds. administracji, czy logistyki. Czekają na ciebie także kierunki okołomedyczne, takie jak asystentka stomatologiczna, czy dietetyk.

Poszukiwanie pracy po technikum

Według wyżej przytoczonych badań, niemal 60% uczniów techników planuje pójść na studia. Jednak pozostali, którzy tego nie zrobią, mogą z powodzeniem od razu zacząć rozwijać swoją karierę w wyuczonej branży, ale nie tylko. Osoby po technikum mają takie same możliwości jak absolwenci liceów. Z tą różnicą, że mają kwalifikacje zawodowe, dzięki czemu są przygotowani do wykonywania konkretnego zawodu. Katalog zawodów, do jakich szkoły przygotowują, jest bardzo szeroki, przykładowe to technik logistyk, technik weterynarii, czy technik rachunkowości. 

Szkoła branżowa a praca

Szkoła branżowa daje najlepsze przygotowanie do szybkiego wstąpienia na rynek pracy. Po pierwsze trwa najkrócej, bo jedynie 3 lata. Po drugie oferuje wiele godzin praktyk zawodowych, dzięki czemu, kończąc taką szkołę, masz już nie tylko wykształcenie, ale i doświadczenie. Zapotrzebowanie na zawodowców jest ogromne, w czym utwierdzają nas dane Barometru Zawodów. 

Barometr Zawodów stanowi krótkookresową prognozę zapotrzebowania na pracowników  wybranych zawodów. Powstaje na zlecenie Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej. Koordynatorem badania jest Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie. Na stronie Barometru Zawodów możemy sprawdzić dokładnie jakich pracowników brakuje w poszczególnych powiatach lub w których jest nadmiar. BZ sporządza także raporty podsumowujące. Z raportu za 2022 rok wynika, że w kraju było wówczas 30 zawodów deficytowych. Z czego w stałym deficycie znaleźli się: 

• cieśle;
• stolarze budowlani; 
• dekarze;
• blacharze budowlani; 
• kierowcy autobusów; 
• kierowcy samochodów ciężarowych i ciągników siodłowych; 
• operatorzy obrabiarek skrawających; 
• pielęgniarki i położne; 
• samodzielni księgowi;
• spawacze. 

Jak widać większość zawodów, w których brakuje kandydatów, obejmuje właśnie prace fizyczne, do których przygotowują szkoły branżowe.

Mapa 1. Rozkład zapotrzebowania na robotników budowlanych w województwie lubuskim

Jeśli poszukujesz pracy, lecz masz trudności z jej znalezieniem w swojej okolicy, możesz sprawdzić, jak sytuacja dla twojego zawodu przedstawia się w innych powiatach. Być może zmiana miejsca zamieszkania, czy zdecydowanie się na dojazd może rozwiązać problem z brakiem ofert pracy. Powyżej znajduje się przykładowa mapa, która ukazuje rozkład zapotrzebowania na robotników budowlanych w województwie lubuskim. Jak widać, w większości powiatów występuje deficyt osób poszukujących pracy na tym stanowisku. 

Jak znaleźć pracę krok po kroku?

Skoro już wiesz, jakie są twoje możliwości zawodowe po zakończeniu edukacji w szkole średniej, możesz przystąpić do poszukiwania pracy. Sam proces poszukiwania pracy nie różni się zbytnio od sytuacji osób obecnych na rynku pracy już od lat. Musisz jedynie pamiętać o kilku detalach. Poniżej przedstawiamy krok po kroku, jak przystąpić do poszukiwania pracy po szkole średniej. 

Określ swoje zainteresowania zawodowe

Z pewnością szkołę średnią wybrałeś w oparciu o swoje zainteresowania. Badania wskazują, że tak robi większość kandydatów. Niestety czasem zdarza się tak, że wybrany zawód w trakcie edukacji przestaje nam się podobać. Z pewnością sam znasz kilka takich osób. Jeśli sam do takich należysz, to poszukując zatrudnienia, musisz na nowo określić swoje zainteresowania zawodowe. Zastanów się nad tym, co chciałbyś robić w życiu, a do czego wystarczy edukacja na poziomie szkoły średniej. Możesz poszukać także wśród zawodów pokrewnych. 

Przykładowo, jeśli skończyłeś technikum odzieżowe, nie musisz wcale zostać projektantem i tworzyć własnej linii ubrań. Znając się na tkaninach, możesz także poszukać pracy np. jako laborant w firmie produkującej tkaninę. Możesz także poszukać pracy całkowicie niezwiązanej ze swoim zawodem. Musisz się jednak liczyć wówczas, z tym że pracodawca może znaleźć odpowiedniejszych kandydatów od ciebie na dane stanowisko. Jeśli nie masz kierunkowego wykształcenia, możesz jednak nadrobić innymi predyspozycjami. Ważne, aby ująć je w CV. 

Weź pod uwagę różne opcje. To dopiero pierwsze kroki zawodowe w twoim życiu. Skup się na zbieraniu doświadczenia. Pierwsza praca nie musi być twoją ostatnią do końca życia. 

Stwórz CV. Jak to zrobić? 

• Estetyka – zadbaj o to, aby twoje CV wyglądało profesjonalnie. Obecnie w sieci masz do dyspozycji wiele wzorów CV. Możesz także skorzystać z darmowych programów do tworzenia dokumentu. Polecanym programem jest Canva. Jest to program graficzny online, gdzie znajdziesz gotowe wzory CV, jak i stworzysz własny szablon. Możesz także wykorzystać dostępne szablony, lecz dostosować je do własnych potrzeb. Poniżej znajdują się przykładowe dwa szablony z programu Canva. 

• Zdjęcie – w CV należy umieścić zdjęcie. Oczywiście nie jest to wymóg, jednak może znacznie przyczynić się do zwiększenia twoich szans na zdobycie pracy. W zależności od tego, na jaką ofertę aplikujesz, dodaj zdjęcie, na którym się uśmiechasz lub zachowujesz profesjonalny wyraz twarzy. Zdjęcie powinno mieć małą wielkość, nie dominować dokumentu. Standardowo dodaje się zdjęcie o wielkości 3,5 x 4,5 cm. 
• Informacje podstawowe – niestety jest to element, o którym ludzie często zapominają, a mianowicie dane kontaktowe. Jeśli w formularzu aplikacyjnym nie wskażesz swojego numeru telefonu lub adresu e-mail i nie znajdą się te dane także w CV, to rekruter zwyczajnie nie będzie miał się, w jaki sposób z tobą skontaktować. Nie musisz podawać miejsca zamieszkania, wystarczy sama miejscowość. Podaj także swoje imię i nazwisko. Upewnij się co do aktualności danych. 
• Podsumowanie – na górze dokumentu napisz kilka krótkich zdań o tym, jakiej pracy szukasz, jaki jest twój cel zawodowy, krótko się przedstaw. Przykładowe podsumowanie zawodowe przedstawiono poniżej. 

Jestem absolwentem technikum na kierunku technik organizacji reklamy. Poszukuję pierwszej pracy, która pomoże mi w zdobyciu doświadczenia zawodowego. Na stanowisku chciałbym mieć możliwość realizacji swoich kreatywnych pomysłów.

• Edukacja – wymień szkoły, które ukończyłeś. Nie musisz podawać szkoły podstawowej. Dla pracodawcy nie ma ona większego znaczenia. Wymień szkołę średnią, wskaż profil nauczania, lata edukacji. Możesz także wypunktować wiedzę, jaką pozyskałeś i obowiązki, które wykonywałeś w trakcie praktyk. 
• Doświadczenie – prawdopodobnie to dopiero twoja pierwsza praca. Jeśli jednak w swojej przeszłości próbowałeś sobie dorobić, rozdając ulotki, pomagając sąsiadom, czy dorywczo pracując w call center albo gastronomii, to także się tym pochwal. Nawet jeśli te prace nie mają związku ze stanowiskiem, na jakie aplikujesz. Ważne, że w ogóle masz jakiekolwiek doświadczenie z pracą i wywiązywałeś się ze swoich obowiązków. Jeśli nie masz doświadczenia, w sekcji możesz wpisać wszelkie sytuacje, w których musiałeś się wykazać swoimi umiejętnościami. Przykład może stanowić udział w wolontariacie, pomoc w organizacji szkolnych uroczystości, czy pomoc bliskim w biznesie. 
• Umiejętności – to jest właśnie ta sekcja, która powinna cię zainteresować najbardziej. To tutaj mimo braku doświadczenia możesz się wykazać tym, co możesz zaoferować pracodawcy jako młody kandydat. Wymień wszystkie narzędzia, których umiesz używać, np. Photoshop, którego nauczyli cię w szkole, czy narzędzia budowlane (w zależności od tego, jaką szkołę ukończyłeś). Pochwal się także swoimi umiejętnościami miękkimi, takimi jak np. komunikatywność, czy umiejętność pracy w zespole. 
• Osiągnięcia – warto dodać tę sekcję w swoim CV, jeśli rzeczywiście chcesz się pochwalić pewnymi osiągnięciami, jak np. udział w zawodach, olimpiadach, zrealizowane projekty, z których jesteś dumny. 
• Język – z pewnością znasz język angielski i drugi język przynajmniej w stopniu podstawowym. To bardzo duży atut, pochwal się tym w swoim CV. 
• Zainteresowania – młodzi kandydaci mają tę przewagę, że często są pełni pomysłów, ambitni i chcą się rozwijać. To wiąże się z wieloma zainteresowaniami. Pracodawcy cenią osoby, które mają ciekawe zainteresowania, szczególnie jeśli mają związek z branżą. 
• Dopasowanie – przed każdym wysłaniem aplikacji na dane stanowisko, warto się najpierw z nim dokładnie zapoznać i dostosować swój dokument. Nie należy wysyłać tego samego CV (bez wprowadzania zmian) na wszystkie stanowiska, jakie cię interesują. Dostosuj je do wymagań pracodawcy. 
• Błędy – po sporządzaniu dokumentu dokładnie zapoznaj się z całą treścią i sprawdź, czy nie ma w niej błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych. Oczywiście nie musi to być dzieło sztuki, ale dokument powinien być schludny i sprawiać wrażenie przygotowanego starannie. Sprawdź też, czy gdzieś nie włączyło się niechciane formatowanie, czy zgadzają się czcionki, a tekst się nie rozjeżdża.

Znajdź interesujące oferty pracy

Gdy masz przygotowane CV, możesz znaleźć oferty pracy, na które je wyślesz. Szukaj ofert pracy, które są dokładnie opisane. Ważne, aby pracodawca rozwinął obowiązki na danym stanowisku pracy, warunki zatrudnienia i wymagania wobec kandydata. Dobrze by napisał także, co oferuje tobie w zamian za współpracę. Mowa nie tylko o widełkach wynagrodzeń, ale także dodatkowych benefitach, czy pracy zdalnej. Ofert pracy możesz szukać w różnych miejscach. Najpopularniejsze są oczywiście serwisy pracy. Pracodawcy chętnie zamieszczają ogłoszenia w takich miejscach, ponieważ mają one duży zasięg, w związku z czym mogą dotrzeć do wielu kandydatów. Do popularnych portali pracy należą serwis GoWork, OLX, czy Praca.pl. 

Zaletą serwisów jest filtrowanie. Możesz wskazać interesującą cię kategorię, preferowany rodzaj umowy, czy tryb pracy. Pracy warto także szukać w mediach społecznościowych, w szczególności na portalu LinkedIn. Uzupełnij profil, oznacz, że jesteś otwarty na oferty pracy. Możesz także publikować ciekawe treści, które sprawią, że wydasz się rekruterom osobą zaangażowaną w branżę. 

Dobrym miejscem do szukania pracy jest także Urząd Pracy. W szczególności dotyczy to kandydatów po szkole branżowej. W urzędach dostępnych jest wiele ofert, które są dobre na start. Później możesz oczywiście zmienić pracę na bardziej rozwojową i lepiej płatną. Choć kto wie, być może od razu uda ci się znaleźć dobrą pracę na stałe.

Jeśli zależy ci na zatrudnieniu w konkretnej firmie, sprawdź, czy pracodawca ma swoją stronę internetową, a w niej zakładkę Kariera. Wiele dużych przedsiębiorstw prowadzi rekrutację także przez swoje strony internetowe, gdzie zamieszcza także więcej informacji na temat współpracy z firmą. Dzięki temu będziesz mógł wysłać CV bezpośrednio ze strony pracodawcy na wybrane stanowisko.

Przygotuj dodatkowe dokumenty aplikacyjne

W przypadku niektórych ofert pracy, możesz być poproszony o napisanie listu motywacyjnego. To dokument, który rzeczywiście może podnieść Twoje szanse na rynku pracy jako osoby bez doświadczenia. Możesz tam opisać swoje zalety, wykazać dużą motywację do nauki i podjęcia pracy w danej firmie. W CV pracodawca ma kontakt tylko z suchymi danymi. Pokaż mu, jakim człowiekiem jesteś, jak bardzo zależy ci na rozwoju w strukturach firmy. Pamiętaj, by list motywacyjny nie był zbyt długi. Najlepiej by mieścił się na jednej stronie A4. List motywacyjny adresujemy do konkretnej osoby, przykładowo kierownika działu HR.

Przekaż swoją aplikację do pracodawcy

Jeśli przygotowałeś już swoje dokumenty aplikacyjne, pora przekazać je pracodawcy. Jak to zrobić? To zależy, w jaki sposób szukałeś pracy. 

• Serwis pracy – jeśli aplikujesz na ofertę umieszczoną w serwisie pracy, masz dostęp do narzędzia umożliwiającego wysłanie dokumentów. Wystarczy załączyć plik w serwisie pracy i wypełnić podstawowe informacje. 
• Strona internetowa pracodawcy – podobnie jest na stronie internetowej w zakładce Kariera. Często pracodawcy mają własny system do wysyłania dokumentów. Niektóre firmy proszą także, aby wysłać aplikacje na wskazany przez nie adres e-mail.
• Media społecznościowe – na LinkedInie również dostępne jest łatwe aplikowanie, gdzie wystarczy przesłać dokument. Z kolei na Facebooku musisz uważać. Możesz zostać poproszony przez pracodawcę o przekazanie CV np. na Messengerze. Nie masz jednak pewności, czy nie jest to zwykła próba wyłudzenia danych. 

Przygotuj się do rozmowy rekrutacyjnej

Wysłanie dokumentów aplikacyjnych to dopiero pierwszy krok w kontakcie z pracodawcą. Z pewnością domyślasz się, że kolejnym krokiem jest spotkanie rekrutacyjne. Pierwsza rozmowa rekrutacyjna to bardzo stresujący moment dla wielu kandydatów. To naturalne, biorąc pod uwagę fakt, że dopiero wstępujesz na rynek pracy. Jeśli dobrze przygotujesz się do rozmowy, możesz zminimalizować stres. Jak się przygotować do rozmowy?

• Dokładnie zbadaj firmę, do której się udajesz. Musisz być przygotowany na pytania w zakresie tego, czy np. podoba ci się działalność firmy, czy popierasz jej kulturę organizacyjną i wartości. 
• Dokładnie zapoznaj się także ze stanowiskiem pracy i wymaganiami. W trakcie rozmowy rekruter może zapytać cię o twoje umiejętności, przydatne w wykonywaniu pracy. 
• Przygotuj się także do typowych pytań, jakie padają w trakcie rozmowy. Zwykle są to Opowiedz coś o sobie/przedstaw się. Dlaczego chcesz pracować w naszej firmie? 
• Przygotuj także własne pytania do pracodawcy. To naturalne, że chcesz pracować w miejscu, które spełnia twoje oczekiwania. To, że nie masz doświadczenia, wcale nie sprawia, że nie masz prawa mieć żadnych wymagań. 
• Ubierz się schludnie i elegancko, ale nie przesadnie. 
• Bądź uprzejmy w trakcie rozmowy, sprawiaj wrażenie pewnego siebie. Staraj się także nie mówić zbyt szybko i słuchaj bardzo uważnie twoich rozmówców. 
• Mimo że wysłałeś CV, lepiej zabierz je ze sobą na rozmowę oraz wszystkie inne dokumenty, które mogą mieć dla pracodawcy znaczenie. To np. dyplomy i certyfikaty z kursów, portfolio. 
• Postaraj się przybyć na spotkanie o czasie. W przeciwnym razie możesz sprawić wrażenie osoby, która nie ma szacunku do czasu innych ludzi. 

Pamiętaj także, by pójść na spotkanie z pozytywnym nastawieniem. Nawet jeśli nie dostaniesz pracy, czy popełnisz pewną gafę, która zostanie w twojej pamięci, nie dzieje się nic złego. Pierwsze etapy szukania pracy to czas, w którym zdobywasz doświadczenie, a przecież człowiek uczy się na błędach. Fakt, że nie dostaniesz propozycji współpracy z każdej firmy, z którą się skontaktujesz, jest naturalny i wcale nie świadczy o tym, że jesteś niechcianym kandydatem. Po prostu musisz trafić na odpowiednie ogłoszenie o pracę.