Monotonia to nie tylko znudzenie codziennymi obowiązkami w pracy. Wykonywanie powtarzalnych zadań niesie ze sobą nie tylko ryzyko wypalenia zawodowego. Monotonna praca obniża koncentrację, ma negatywny wpływ na osiągane wyniki i zwiększa ryzyko wypadków w zakładzie pracy. Co to jest monotonia i czy to problem poważniejszy niż myślisz?
Ciągłe wprowadzanie tych samych danych do tabelek, praca na produkcji, wysyłanie maili o tej samej treści. Monotonia w pracy może dopaść każdego pracownika bez względu na branżę i stanowisko. Wiele osób bagatelizuje to zjawisko, porównując je do zwykłej nudy. Tymczasem spowodowane monotonią rozproszenie, senność i spadek czujności mogą przyczynić się do popełniania błędów, a nawet wypadków w pracy. Jak walczyć z monotonią w pracy? Czy można uchronić pracowników przed monotonią w zakładach opierających się na takich samych, powtarzalnych czynnościach?
Spis treści
Monotonia – co to jest? Definicja, rodzaje i kryteria
Czym dokładnie jest monotonia? Jest to zjawisko wywołane brakiem bodźców zewnętrznych, pobudzających naszą aktywność. Brak zmian w odbieranych obrazach i niedobór bodźców słuchowych sprawiają, że pracownicy odczuwają spadek możliwości psychicznych i motorycznych. Długotrwały stan tego typu w procesie pracy może prowadzić do spowolnienia czynności krążeniowych, układu oddechowego, wystąpienia senności i pogorszenia aktywności ruchowej (pracownik podlega zmniejszeniu aktywności ruchowej).
Na pewno nie trzeba nikomu tłumaczyć, że taki rodzaj letargu rodzi ryzyko popełniania błędów, a podczas pracy w środowisku pełnym maszyn, a taka jednostajna aktywność może zagrażać bezpieczeństwu pracy.
Istnieją dwa podstawowe rodzaje monotonii:
- sensoryczna – powodowana brakiem bodźców wzrokowych i słuchowych,
- czynnościowa – związana z wykonywaniem jednej czynności w kółko, gdzie zastanawianie się zostaje wyparte przez pamięć mięśniową.
Obniżenie czujności i sprawności psychomotorycznej jest poważnym zagrożeniem dla pracowników wykonujących zawód np. kierowcy, pilota, magazyniera, pracownika produkcji. Są także powodem znacznej uciążliwości psychicznej i negatywnie oddziaływają na zdrowie psychiczne pracownika. Aby sprawdzić, czy objawy pasują do zjawiska monotonii, wystarczy porównać je z kryteriami zjawiska:
- praca jest łatwa i pozwala wyłączyć myślenie,
- zajęcie jest jednostajne ze względu na bodźce, warunki i czynności,
- wymaga ciągłego skupienia uwagi na jednej rzeczy, bez możliwości oderwania wzroku i myśli.
Jeśli występują wszystkie te czynniki, wówczas monotonia w pracy jest duża. Im mniej czynników, tym niższe ryzyko wystąpienia monotonii. Niektóre prace są bardziej narażone na monotonię niż inne, dlatego ważne jest rozpoznanie jej czynników, co umożliwia szybkie przeciwdziałanie.
Jak rozpoznać monotonię w pracy?
Monotonia niesie negatywne skutki w pracy. Człowiek jest mniej aktywny psychicznie szczególnie w obecnych czasach, gdy wiele obowiązków podlega automatyzacji, robotyzacji i komputeryzacji. Maszyny wspomagają pracę, przez co pracownik może odczuwać znużenie związane ze swoimi obowiązkami. Jego aktywność psychiczna ulega osłabieniu, koncentracja maleje. Jest to efekt jednolitości bodźców i rutyny działań. Wbrew pozorom, monotonia nie występuje tylko przy pracach taśmowych, na przykład na produkcji, gdzie pracownik wykonuje stale jedną czynność. Monotonia może wystąpić także w pracy biurowej, nawet takiej, która wymaga kreatywności.
Objawy monotonii można podzielić na:
- psychiczne, czyli mniejsze zainteresowanie pracą, otępienie umysłowe, senność, niższa motywacja,
- fizyczne, czyli spadek wydajności pracy, wzrost liczby popełnianych błędów, niższa jakość pracy,
- fizjologiczne, czyli na przykład obniżenie ciśnienia krwi.
Skutki monotonii w pracy
Skutki monotonii w pracy dotykają zarówno samego pracownika, jak i jego pracy. Monotonia w pracy negatywnie wpływa na układ ruchowy zatrudnionego. Jeśli wykonuje on stale te same zadania, wówczas wysiłek fizyczny skupia się tylko na określonych grupach mięśniowych. Cierpi na tym pozycja ciała zatrudnionego, jego nadużywane mięśnie, jak i te, które pozostają w stagnacji. Monotonia prowadzi także do zmęczenia, co powoduje osłabienie psychiczne i fizyczne pracownika. Wpływa także negatywnie na rezultat wykonywanych obowiązków. Pracownikom częściej zdarzają się błędy, nie zwracają oni uwagi na zasady BHP, powodując ryzyko, starają się unikać poleceń swoich przełożonych, nadużywają zwolnień lekarskich, wywołują sytuacje zagrożenia w pracy, a sama jakość ich pracy znacząco spada, co widać w wynikach.
Monotonia pracy a BHP
Jeśli nie udowodniliśmy, że monotonia w pracy to nie tylko znudzenie, niech przemówi kodeks pracy i zasady BHP. W przepisach dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy to zjawisko jest zaliczone do czynników uciążliwych w środowisku pracy. Takie czynniki powinny być neutralizowane lub przynajmniej minimalizowane przez przełożonych, ponieważ mogą wpływać na skupienie a przez to na bezpieczeństwo pracowników np. przy długotrwałym prowadzeniu pojazdu. Jak to zrobić?
Czy da się zapobiegać monotonii?
Przeciwdziałanie i minimalizowanie monotonii pracy
Kodeks pracy narzuca na pracodawcę obowiązek zapewnienia takiej organizacji pracy, która zmniejszy uciążliwość wykonywanych obowiązków. Dotyczy to również pracy monotonnej, czy takiej, która wymaga określonego tempa. Wiedząc, że dana praca ma monotonny charakter, już na etapie projektowania stanowiska pracy, koniecznie należy uwzględnić uciążliwość pracy i zadbać o zminimalizowanie ryzyka wystąpienia zjawiska monotonii. Dotyczy to w szczególności stanowisk pracy związanych z produkcją lub sortowaniem.
Monotonia jest drugim imieniem niektórych zawodów. W takiej sytuacji przeciwdziałanie zjawisku nie będzie należało do najprostszych. Mimo wszystko szef musi próbować zminimalizować monotonię w pracy. Jakie są metody zapobiegania monotonii?
- Wprowadzić więcej krótkotrwałych przerw i wymieniać obowiązki wśród pracowników (podejmowanie przez pracownika aktywności innych niż zwykle).
- Wdrożyć szkolenia mające na celu uświadomienie zatrudnionych i zapoznanie ich ze sposobami zapobiegania monotonii.
- Wprowadzać urozmaicenia środowiska pracy możliwego na danym stanowisku. To mogą być różne eventy, muzyka, strefa relaksacyjna, udział w nowych projektach.
- Wdrożyć ograniczenie liczby powtórzeń czynności przy stanowiskach pracy monotonnej.
- Wprowadzenie rotacji wśród pracowników i uczenie ich nowych rzeczy.
- Wprowadzić odpowiedni system pracy, tak by wykonywanie obowiązków było lepiej zorganizowane.
- Usprawnić komunikację wewnętrzną między współpracownikami i przełożonymi.
- Rutynowe prace dzielić, na etapy, a pomiędzy nimi oddelegować pracownika do pełnienia bardziej aktywnych obowiązków.
- Zadbać o dostęp do rozrywki aktywującej umysł w czasie przerw, czynności wymagających, na przykład do gier planszowych.
- Przydzielać obowiązki zatrudnionym uwzględniające możliwości psychofizyczne pracownika.
Zgodnie z raportem Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy ponad 60% pracowników narażonych jest na niekorzystne psychofizyczne warunki środowiska pracy w postaci na przykład monotonii. U wielu prowadzi to do dolegliwości związanych z układem ruchu mięśniowo-szkieletowy. Powoduje to także stres. Warto podkreślić, że jednak nie tylko sam charakter w pracy wpływa na jej monotonię. Duże znaczenie ma także sposób myślenia pracownika, jak i jego osobowość. Jedni pracownicy lubią stagnację, inni potrzebują stale bodźców. Ekstrawertycy mogą się stresować monotonię, podczas gdy introwertycy mogą taką pracę traktować jako korzystną.
