Co to jest system czasu pracy? Na jakich zasadach działa? Prezentujemy kompendium wiedzy o systemach czasu pracy na podstawie przepisów Kodeksu pracy. Wyjaśniamy również, jakie prawo do odpoczynku obowiązuje w różnych systemach czasu pracy.
Zgodnie z artykułem 129 Kodeksu pracy czas pracy nie może przekraczać ośmiu godzin na dobę i przeciętnie czterdziestu w pięciodniowym tygodniu pracy w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym czterech miesięcy. Według przepisów prawa istnieje kilka systemów czasu pracy, które się różnią i działają na innych zasadach. Pracodawca, który nie będzie przestrzegał przepisów prawa i nie zapewni swoim pracownikom odpoczynku, może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej. Sprawdź, jakie są systemy czasu pracy. Kiedy pracownik ma prawo do odpoczynku? Wyjaśniamy.
System czasu pracy: rodzaje według przepisów prawa
Kodeks pracy wyróżnia następujące systemy czasu pracy:
- podstawowy system czasu pracy,
- równoważny system czasu pracy (przy dozorze urządzeń lub pilnowaniu mienia)
- praca w ruchu ciągłym,
- przerywany system czasu pracy,
- zadaniowy system czasu pracy.
Według artykułu 129 § 1 Kodeksu pracy podstawowy system czasu pracy nie może przekraczać ośmiu godzin pracy na dobę i przeciętnie czterdziestu godzin w pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym. Z kolei zgodnie z artykułem 131 §1 Kodeksu pracy nadgodziny w takim systemie nie mogą przekraczać 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym => na ten temat poczytaj więcej w naszym artykule o nienormowanym czasie pracy. Takie ograniczenie nie dotyczy jednak pracowników zarządzających firmą w imieniu pracodawcy (artykuł 131 § 2 k.p.).
Podstawowy system czasu pracy a prawo do odpoczynku
Zgodnie z artykułem 132 Kodeksu pracy, który dotyczy systemu czasu pracy, pracownikowi należy się w każdej dobie prawo do co najmniej jedenastu godzin nieprzerwanego odpoczynku. Z kolei w każdym tygodniu – prawo do co najmniej trzydziestu pięciu godzin nieprzerwanego odpoczynku. Przepis ten nie dotyczy pracowników zarządzających firmą w imieniu pracodawcy, przypadków konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia, środowiska czy usunięcia awarii. Tym osobom przysługuje, w danym okresie rozliczeniowym, równoważny okres odpoczynku.
Jak liczyć odpoczynek tygodniowy i dobowy? Zajrzyj do naszego Bloga GoWork.pl, a wszystkiego się dowiesz!
Równoważny system czasu pracy
Według artykułu 135 Kodeksu pracy w równoważnym systemie czasu pracy dopuszczalne jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy, jednak nie więcej niż do dwunastu godzin w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym jednego miesiąca. Przedłużony dobowy wymiar czasu pracy jest równoważony krótszym dobowym wymiarem czasu pracy w niektórych dniach lub dniami wolnymi od pracy. W wyjątkowych przypadkach okres rozliczeniowy może być przedłużony do trzech miesięcy. W przypadku prac uzależnionych od warunków pogodowych – okres rozliczeniowy przedłuża się maksymalnie do czterech miesięcy.
Co może a czego nie może pracodawca?
Pracodawca nie może przekroczyć tygodniowo 40-godzin czasu pracy pracownika. Ma jedynie prawo do wydłużenia normy dobowej z na przykład ośmiu godzin pracy do dwunastu w ciągu jednego dnia. Musi jednak zapewnić mu jedenastogodzinny (w ciągu doby) i trzydziestopięciogodzinny (w ciągu tygodnia) nieprzerwany odpoczynek od pracy.
System czasu pracy: praca w ruchu ciągłym
Według artykułu 138 Kodeksu pracy pracę w ruchu ciągłym zgodnie z systemem czasu pracy można zastosować jedynie przy takim rodzaju obowiązków, które nie mogą być wstrzymane ze względu na technologię produkcji lub konieczność ciągłego zaspokajania potrzeb ludności. W systemie czasu pracy w ruchu ciągłym możliwe jest przedłużenie czasu pracy do 43 godzin tygodniowo w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym czterech tygodni.
Co więcej, przepisy dopuszczają również wydłużenie jednego dnia pracy w niektórych tygodniach do dwunastu godzin. Za każdą godzinę pracy powyżej ośmiu godzin na dobę pracownikowi należy się 100 procent wynagrodzenia.
Przerywany system czasu pracy
Zgodnie z artykułem 139 Kodeksu pracy przerywany system czasu pracy przewiduje nie więcej niż jedną przerwę w pracy w ciągu doby, która trwa maksymalnie pięć godzin. Oczywiście pod warunkiem, że jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją. Przerwy nie są wliczane do czasu pracy, natomiast zgodnie z artykułem 139 §1 K.p. za czas tej przerwy pracownikowi przysługuje prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy pensji za czas przestoju. Ponadto pracodawca musi zapewnić mu jedenastogodzinny nieprzerwany odpoczynek w ciągu doby oraz 35-godzinny nieprzerwany odpoczynek w ciągu tygodnia.
Przerywany system czasu pracy nie dotyczy pracowników zatrudnionych w systemie równoważnym, ruchu ciągłym, skróconego tygodnia oraz pracy weekendowej.
Zadaniowy system czasu pracy
Według artykułu 140 Kodeksu pracy istnieje zadaniowy system czasu pracy uzasadniony rodzajem pracy, organizacją lub miejscem jej wykonywania. Taki system czasu pracy polega na tym, że pracodawca, po porozumieniu z pracownikiem, ustala czas niezbędny do wykonania zadań, uwzględniając wymiar czasu pracy na podstawie norm określonych w artykule 129 Kodeksu pracy.
Pracodawca powinien również ustalić ilość zadań zlecanych pracownikowi, aby ich wykonanie było możliwe w ustalonych wcześniej godzinach pracy. Pracodawca nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji czasu pracy pracownikom objętych zadaniowym systemem czasu pracy.
Inne systemy czasu pracy
Do innych systemów czasu pracy, oprócz powyżej wymienionych, można zaliczyć system skróconego tygodnia oraz system weekendowy. Zgodnie z artykułem 143 Kodeksu pracy system czasu pracy skróconego tygodnia dopuszczalne jest wykonywanie pracy przez mniej niż pięć dni w ciągu tygodnia, przy równoczesnym przedłużeniu dobowego wymiaru czasu pracy – jednak nie więcej niż do dwunastu godzin w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym jednego miesiąca.
Z kolei system pracy weekendowej według artykułu 144 Kodeksu pracy, pracownik wykonuje swoje służbowe obowiązki jedynie w piątek, sobotę, niedzielę i dni świąteczne. Dopuszczalne jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do dwunastu godzin w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym jednego miesiąca.
