Ustna umowa – czy jest wiążąca? Co z umową o pracę?

Ustna umowa rzeczywiście funkcjonuje w polskim prawie. Jednak ustna umowa o pracę to niezbyt popularny sposób zatrudniania pracowników. Z reguły taką relację pracownika i pracodawcy zawiera się na podstawie papierowej umowy o pracę, która podpisana trafia na biurko szefa i zatrudnionego. Czy ustna umowa jest wiążąca? Czy Kodeks pracy dopuszcza taką możliwość?

Możemy wyróżnić wiele rodzajów umów cywilnoprawnych, jak i umów o pracę. Formą zwierania umowy, która wzbudza szczególne wątpliwości, jest umowa ustna. Umowy cywilne to np. umowa zlecenie, czy umowa o dzieło, które regulowane są przepisami Kodeksu cywilnego. Natomiast umowa o pracę musi być zgodna z przepisami Kodeksu pracy. Zwykle zawieramy umowy na papierze, dzięki czemu mamy dowód zawarcia umowy i nikt nie może zarzucić nam, że umowa nie została zawarta. Jednak zdarzają się sytuacje, w których umowa zawierana jest w formie ustnej. Jest to dopuszczalny zabieg, lecz niekorzystny ze względu na brak dowodu i spisanych, twardych warunków. Mimo to wciąż można spotkać się z zastosowaniem umowy słownej.

Umowa ustna a inne formy umów

Dopuszczalne formy czynności prawnych wymieniono w art. 60 i art. 73-81 Kodeksu cywilnego. Umowę można zawrzeć:

• w formie pisemnej z własnoręcznym podpisem;
• w formie ustnej/słownej;
• w formie elektronicznej, podpisaną kwalifikowanym podpisem elektronicznym;
• w formie dokumentowego oświadczenia woli;
• w formie aktu notarialnego, w obecności notariusza;
• w formie daty pewnej, z urzędowym poświadczeniem daty. 

Wyróżniamy także umowę dorozumianą, czyli taką, która zawarta została bez wypowiadania i zapisywania oświadczenia woli. Jest to umowa zawarta poprzez zachowanie wskazujące na zamiar wywołania skutków prawnych.

Czym jest umowa ustna? 

Umowa ustna to taka forma umowy, w której warunki czynności prawnej zostaną ustalone podczas rozmowy. Strony wyrażają zgodne oświadczenie woli słownie, w wyniku czego następuje zawarcie umowy. W przypadku takiej umowy fakt dokonania czynności prawnej zostaje dokonany bez wykorzystania dokumentu pisemnego. Aby taka umowa była ważna, musi spełniać określone warunki. 

Czy umowa ustna jest ważna w świetle prawa?

Umowę ustną może zawrzeć osoba, która ma zdolność do dokonywania czynności prawnych. Umowa ustna jest ważna od momentu złożenia oświadczenia woli przez osobę. Swoboda zawierania umów daje prawo do wykorzystywania różnych form, w tym umów ustnych.

Art. 353(1). [Zasada swobody umów]

Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Jednak nie w każdym przypadku można zastosować ustną umowę. Czasem ustawa wymaga formy pisemnej lub innej szczególnej formy. Przykładowo, w przypadku umowy sprzedaży nieruchomości, musi ona zachować formę aktu notarialnego. Podobnie jak umowa ustanowienia użytkowania wieczystego, czy umowa spółki komandytowej, umowa spółki akcyjnej. Z kolei umowa pożyczki powyżej 1000 zł wymaga zachowania formy dokumentowej.

Gdy nie zachowamy formy prawnej wskazanej w danych okolicznościach, to umowa może być nieważna (umowa pisemna pod rygorem nieważności), może nie stanowić dowodu w sprawie, czy też nie wywoływać skutków prawnych. 

Aby umowa była ważna, musi obejmować elementy przedmiotowo istotne, np. przedmiot umowy, neutralne, takie jak miejsce zawarcia umowy, jak i istotne podmiotowo, czyli dotyczące skutków prawnych.

Umowa zlecenie ustna

Zwykle umowa zlecenie sporządzana jest na piśmie, w dwóch egzemplarzach, dla obu stron umowy. Umowa zlecenie nie wymaga szczególnej formy zawarcia umowy, dlatego też może zostać zawarta w formie ustnej. Umowa musi jednak zawierać przynajmniej podstawowe kwestie, np. wskazanie przedmiotu umowy zlecenia, czy wynagrodzenia. Jednak zawsze warto taką umowę sporządzić na piśmie, by mieć później dowód w ewentualnej sprawie sądowej, gdy jedna ze stron umowy postanowi się z niej nie wywiązać.

Co grozi za niedotrzymanie umowy ustnej?

Przy zawarciu umowy w formie ustnej, musimy czuć się odpowiedzialni za wypowiedziane słowa. Taka umowa jest wiążąca. W razie niedotrzymania warunków umowy przez jedną ze stron należy być przygotowanym na konsekwencje, takie jak:

• zasądzenie odszkodowania na rzecz strony poszkodowanej;
• wykonanie umowy w naturze;
• posądzenie o oszustwo lub przestępstwo gospodarcze i odpowiedzialność karna.

Ustna umowa o pracę

Nawiązanie stosunku pracy na określonych warunkach i za określone pieniądze, potwierdza się na odpowiednio przygotowanych dokumentach. Umowa o pracę jest zgodnym oświadczeniem woli pracodawcy i pracownika, którzy zobowiązują się do przestrzegania przepisów zawartych w Kodeksie pracy. Umowa ustna o pracę to jedno z rzadziej stosowanych rozwiązań. Zawarcie stosunku pracy bez fizycznego dokumentu rodzi wiele problemów, jednak nie znaczy to, że przepisy nie pozwalają na taki zabieg.

Ustna umowa o pracę – co na to Kodeks pracy?

Z reguły ustna umowa o pracę jest traktowana jako błędnie zawarty stosunek zatrudnienia. Wynika to ze złej interpretacji artykułu 29. Kodeksu pracy, który stwierdza, że:

Umowę o pracę zawiera się na piśmie. Jeżeli umowa o pracę nie została zawarta z zachowaniem formy pisemnej, pracodawca przed dopuszczeniem pracownika do pracy potwierdza pracownikowi na piśmie ustalenia co do stron umowy, rodzaju umowy oraz jej warunków.

Jak wynika z powyższego przepisu, umowę o pracę zawiera się na piśmie. Dalej jednak znajdziemy wzmiankę o potencjalnym braku fizycznego dokumentu (czyli np. ustnej umowie o pracę).

Zawarcie stosunku pracy w ten sposób jest zatem wiążące, jednak pracodawca musi dostarczyć pracownikowi potwierdzenie ustalonych warunków na piśmie, najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy.

Czy ustna umowa o pracę jest wiążąca?

Jak wykazaliśmy w powyższym akapicie, umowa ustna o pracę jest wiążąca i wymaga od pracodawcy przedstawienia ustaleń na piśmie. Jeżeli tego nie zrobił, powinien ponieść odpowiedzialność za naruszenie praw pracowniczych zgodnie z artykułem 281. Kodeksu pracy:

Kto, będąc pracodawcą lub działając w jego imieniu […] nie potwierdza na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę […] podlega karze grzywny od 1 000 do 30 000 złotych.

To, że pracodawca nie wypełnił swoich obowiązków, nie oznacza jednak, że ustna umowa o pracę powinna zostać uznana za nieważną. Obowiązki pracodawcy wobec pracownika powstają także w sposób dorozumiany.

Umowa ustna o pracę a warunki zatrudnienia – co powinien zawierać dokument?

Jak już wspomnieliśmy, umowa ustna o pracę jest legalna, jednak pracodawca powinien przedstawić jej warunki na piśmie. O najważniejszych informacjach, z którymi warto zapoznać zatrudnionego, mówi artykuł 29. Kodeksu pracy. Zgodnie z przepisami, zatrudniony powinien poznać:

• wymiar czasu pracy;
• termin rozpoczęcia zatrudnienia;
• stawkę wynagrodzenia (ze wskazaniem składników wynagrodzenia);
• rodzaj i miejsce wykonywania pracy;
• strony umowy i datę jej zawarcia;
• rodzaj stosunku pracy.

Umowa ustna – praca bez potwierdzenia pisemnego jest legalna?

Stosunek pracy to dwustronna czynność prawna, zobowiązująca pracownika do wykonywania obowiązków zawodowych. W zamian za wykonaną pracę przełożony deklaruje wypłatę we wcześniej ustalonej wysokości.

Jeżeli zainteresowane strony nie podpiszą formalnego dokumentu, ani nie wygłoszą ustnego oświadczenia woli, uznaje się, że została zawarta tzw. umowa dorozumiana. Taki rodzaj stosunku pracy powstaje wtedy, gdy pracodawca dopuszcza pracownika do wykonywania obowiązków w swojej firmie i płaci mu za to stosowne wynagrodzenie. Pracownik godzi się na takie warunki, wykonując daną pracę na określonym stanowisku.

Umowę o pracę zawartą w sposób dorozumiany traktuje się, jako legalną. A pracownika wykonującego obowiązki na podstawie takiego stosunku pracy, traktuje się tak samo, jak wszystkich innych zatrudnionych.

Niedotrzymanie umowy ustnej przez pracodawcę – co może pracownik?

Umowa ustna o pracę staje się czasem źródłem łamania praw pracowników. Pracodawca może wykorzystywać brak formalnego dokumentu, unikając zapłaty za wykonane obowiązki. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2009 roku, jeżeli pracodawca dopuścił pracownika do wykonywania obowiązków w swojej firmie, a ten owe obowiązki wypełniał – dochodzi do zawarcia stosunku pracy w sposób dorozumiany.

Taka sytuacja nakłada na pracodawcę obowiązek wynagrodzenia pracownika w sposób adekwatny do wymaganych kompetencji i jakości pracy. Jeśli pracodawca unika wypłaty wynagrodzenia, powołując się na brak fizycznej umowy o pracę – zatrudniony może dociekać swoich praw w sądzie pracy.

Co grozi za niedotrzymanie umowy ustnej o pracę?

Jak już ustaliliśmy umowa ustna o pracę, bez zachowania formy pisemnej, jest legalnym sposobem zatrudniania pracowników. Najpóźniej w dniu rozpoczęcia obowiązków, pracodawca ma obowiązek przedstawić pracownikowi spis warunków zatrudnienia wyrażonych na piśmie. Jeżeli pracodawca nie wywiązał się ze swoich obowiązków, pracownik ma prawo do wypowiedzenia umowy ustnej z winy pracodawcy.

Brak wykazania warunków umowy na piśmie stanowi też naruszenie praw pracowniczych, zagrożone grzywną w wysokości od 1 000 do 30 000 złotych. Zatrudniony, który zgodził się na zawarcie umowy ustnej i nie dostał potwierdzenia warunków – może zwrócić się do Państwowej Inspekcji Pracy z prośbą o przeprowadzenie kontroli.