Deputaty w przemyśle górniczym pełnią rolę ekwiwalentu pieniężnego. Sprawdź, na czym polega ten przywilej i od kiedy wypłacane jest świadczenie rekompensacyjne z tytułu utraty prawa lub zaprzestania pobierania bezpłatnego węgla.

Praca w budżetówce, w jednostkach państwowych niesie za sobą pewne przywileje. Choć nie zawsze gwarantuje zadowalające wynagrodzenie, to często nadrabia innymi korzyściami. Jednym z obszarów gospodarki, w którym pracownicy mogą liczyć na przywileje, jest górnictwo. Otrzymują 13 pensję, a niektórzy także deputat węglowy. Co to jest?
Spis treści
Deputat – co to jest?
Ogólna definicja deputatu wyjaśnia, iż jest to pewna forma wynagrodzenia za pracę dostarczana w naturze, niezależnie od wynagrodzenia pieniężnego. Deputat przyznawany jest zazwyczaj na mocy układu zbiorowego pracy, określając jego wielkość oraz rodzaj. Obecnie odgrywa raczej marginalną rolę i stosowany jest w nielicznych gałęziach przemysłu.
Idealnym przykładem wynagrodzenia w formie deputatu jest węgiel w przemyśle górniczym.
Deputat i jego rola w górnictwie
Deputat węglowy w roku 1991 został włączony do wynagrodzenia w przedsiębiorstwie górniczym jako podstawa do naliczania emerytury. Jest to forma wynagrodzenia, która funkcjonuje we wszystkich spółkach węglowych w postaci ekwiwalentu pieniężnego. Otrzymują go emeryci i renciści nawet z nieczynnych już kopalń lub przedsiębiorstw robót górniczych od budżetu państwa.
Czy wszystkie przedsiębiorstwa górnicze skłonne są wypłacać deputaty?
Dnia 23 listopada 2018 roku została przyjęta ustawa o “świadczeniu rekompensacyjnym z tytułu utraty prawa do bezpłatnego węgla oraz tytułu zaprzestania pobierania bezpłatnego węgla przez osoby niebędące pracownikami przedsiębiorstwa górniczego”.
Zarówno w 2014 jak i 2015 roku niektóre przedsiębiorstwa górnicze zdecydowały się anulować lub zawiesić na pewien okres czasu uprawnienia dla emerytów i rencistów do deputatu węglowego. W Jastrzębskiej Spółce Węglowej pobieranie deputatu węglowego uległo automatycznemu wygaśnięciu w związku z wypowiedzeniem zakładowych układów zbiorowych.
Świadczenia rekompensacyjne w górnictwie
Od 1 czerwca 2019 roku wypłacane są rekompensaty o łącznej kwocie przeznaczonej z budżetu państwa sięgającej do 240,8 mln zł. Świadczenie rekompensacyjne wypłacane jest jednorazowo, a osoby, które mogą ubiegać się o tego typu rekompensatę to:
- Wdowy, sieroty czy wdowcy posiadające prawo do renty rodzinnej po zmarłych pracownikach w czasie trwania pracy
- Byli pracownicy kopalń i przedsiębiorstw robót górniczych, którzy korzystają ze świadczeń przedemerytalnych
- Osoby, które uprawnione są do rekompensaty na podstawie poprzedniej ustawy z 2017 roku i nie otrzymały jej aż do chwili obecnej (nie będą musiały ponownie składać wniosku, jeżeli w tamtym czasie nie otrzymały żadnej odmowy ani należnej rekompensaty)
Według Art. 4 [1] wysokość rekompensaty sięga 10 000 zł.
Ile wynosi deputat węglowy?
Deputaty działają od 1991 roku w formie wynagrodzeń w przedsiębiorstwach górniczych jako podstawa, którą bierze się pod uwagę w wyznaczaniu wysokości emerytury. Ekwiwalent pieniężny ustalany jest w oparciu o przeciętną średnioroczną cenę detaliczną 1000 kg węgla kamiennego z roku poprzedzającego. Obecnie wysokość ekwiwalentu przekracza 6 tys. zł brutto. Kwota ta wypłacana jest ratalnie co miesiąc podczas wypłaty. Możliwa jest także wypłata jednorazowa w kwietniu.
Aby otrzymać ekwiwalent za deputat węglowy, były pracownik kopalni musi dostarczyć wniosek przedsiębiorstwa górniczego o wypłatę ekwiwalentu, natomiast były pracownik przedsiębiorstwa robót górniczych wniosek, dokument, który potwierdzi jego uprawnienia do ekwiwalentu, oświadczenie o niepobieraniu w latach 2002-2007 ekwiwalentu lub węgla oraz oświadczenie o rezygnacji z uprawnienia do bezpłatnego węgla. Wniosek można złożyć w każdej chwili. Dokumenty składa się w ZUS-ie.
Ekwiwalent za deputat węglowy kolejowy
Deputaty otrzymują Również byli pracownicy kolejowi. Przysługuje im równowartość pieniężna 1800 kg węgla kamiennego. Deputat przysługuje także członkom rodziny byłego pracownika kolejowego. Cena detaliczna węgla jest ustalana do 20 stycznia przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.
Deputat węglowy – aktualizacja 2024
Na przestrzeni lat deputat węglowy ewoluował z fizycznego dodatku w naturze do coraz bardziej elastycznej formy finansowej. Obecnie pracownicy kopalń oraz byli górnicy mogą korzystać z różnych wariantów ekwiwalentu pieniężnego, dostosowanych do potrzeb i układów zbiorowych pracy. Na przykład w Polskiej Grupie Górniczej (PGG) wartość deputatu w 2024 roku wyniosła 11 760 zł brutto, co odpowiada cenie 8 ton węgla. Pracownicy mogą wybrać sposób realizacji świadczenia: comiesięczne raty, jednorazową wypłatę lub mieszany system. Podobne rozwiązania funkcjonują w Jastrzębskiej Spółce Węglowej (JSW) czy KGHM Polska Miedź, gdzie deputaty różnią się w zależności od stanowiska pracy i lokalnych porozumień.
Deputat węglowy to nie tylko przywilej górników – z podobnych świadczeń korzystają także kolejarze i emeryci związani z branżą górniczą. W wielu przypadkach emeryci mogą otrzymać ekwiwalent pieniężny na podstawie wniosków składanych w ZUS lub odpowiednich zakładach pracy. Warto dodać, że wartość deputatu rośnie wraz ze wzrostem cen węgla, co czyni go istotnym dodatkiem do wynagrodzenia lub świadczeń emerytalnych.
Dzięki deputatom węglowym oraz ich finansowym ekwiwalentom, ten historyczny element systemu wynagradzania nadal odgrywa ważną rolę w branżach związanych z górnictwem, stanowiąc dodatkowe wsparcie dla pracowników i ich rodzin.