Urlop wychowawczy to czas, który rodzic może poświęcić w całości lub w częściach na osobistą opiekę nad dzieckiem. Czy urlop wychowawczy jest płatny tak samo, jak inne? Komu przysługuje i powinien wyglądać wniosek o urlop wychowawczy? Odpowiedzi na te pytania i wzór wniosku znajdziesz poniżej.
Istnieją różne urlopy dla rodziców. Jednym z nich jest urlop wychowawczy. Jest to przerwa w pracy, której celem jest sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem po tym, jak rodzice wykorzystają urlop macierzyński oraz rodzicielski. Dotyczy on zatem opieki nie nad niemowlęciem, lecz starszym dzieckiem. Jak wygląda możliwość skorzystania z urlopu wychowawczego?
Spis treści
Urlop wychowawczy – komu przysługuje?
Urlop wychowawczy nad dzieckiem przysługuje pracownikowi zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę powyżej 6 miesięcy okresu zatrudnienia. Do tego okresu zatrudnienia wlicza się nie tylko obecnego pracodawcę, ale wszystkich poprzednich. W tym przypadku nie ma znaczenia, czy o urlop wnioskuje matka, czy ojciec dziecka, ponieważ do korzystania z urlopu wychowawczego dopuszczeni są oboje rodzice, a liczba przysługujących dni jest taka sama bez względu na płeć rodzica. O urlop wychowawczy nie mogą ubiegać się zatem:
- osoby zatrudnione na umowie zleceniu lub umowie o dzieło;
- osoby ubezpieczone w KRUS;
- osoby bezrobotne.
Oprócz stażu pracy istnieje kryterium wieku dziecka. Urlop wychowawczy można wziąć posiadając potomka, który nie ukończył jeszcze 6. roku życia. Chyba że chodzi o dziecko niepełnosprawne – wówczas okres ten wydłuża się do 18. roku życia. Wymiar urlopu wychowawczego określony jest przez Kodeks pracy, a pracownik musi złożyć pracodawcy pisemny wniosek.
Urlop wychowawczy – ile trwa?
Wielu rodziców zastanawia się, ile trwa urlop wychowawczy. Maksymalny czas przebywania na urlopie wychowawczym to 36 miesięcy, a całą pulę można wykorzystać od razu lub podzielić ją na maksymalnie 5 części. Mimo to, jeden rodzic może przebywać na zwolnieniu tylko przez 35 miesięcy (wymiar podstawowego urlopu wychowawczego). Dlaczego?
Urlop wychowawczy został skonstruowany w ten sposób, aby drugi rodzic miał prawo przynajmniej do jednego miesiąca urlopu wychowawczego z całej dostępnej puli. Istnieje kilka wyjątków, pozwalających jednej osobie na skorzystanie z całości przewidzianego w ustawie czasu. Zgodnie z Kodeksem pracy, rodzicowi dziecka przysługuje pełny wymiar urlopu wychowawczego wynoszący 36 miesięcy w następujących przypadkach:
- gdy drugi rodzic nie żyje;
- gdy drugiemu rodzicowi nie przysługuje władza rodzicielska;
- gdy drugi rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej lub uległa ona ograniczeniu lub zawieszeniu;
- gdy dziecko pozostaje pod opieką tylko jednego opiekuna.
Warto pamiętać, że zarówno matka dziecka, jak i ojciec mogą korzystać z urlopu w tym samym momencie – jednak nie mogą przekroczyć maksymalnego czasu jego obowiązywania. Dlatego, gdyby rodzice chcieli wykorzystać całość jednocześnie, każdemu z nich przysługuje po 18 miesięcy ciągłej opieki.
Dodatkowo w każdej chwili rodzic może zrezygnować z urlopu wychowawczego. Pracodawca musi jednak wyrazić na to zgodę lub zostać poinformowany najpóźniej 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy.
Urlop wychowawczy a urlop wypoczynkowy
Wiele wątpliwości budzi również kwestia urlopu wychowawczego a urlopu wypoczynkowego. Zgodnie z Kodeksem pracy oraz Konstytucją, osobie zatrudnionej na umowie o pracę przysługuje coroczny, nieprzerwany, płatny urlop wypoczynkowy. Co jednak dzieje się w przypadku, gdy pracownik chce go wykorzystać bezpośrednio po urlopie wychowawczym? Wbrew pozorom taka sytuacja nie jest rzadka. Z racji tego, że pracownikowi podczas urlopu wychowawczego zaliczany jest staż pracy od, którego zależą uprawnienia pracownicze, ma on także możliwość urlopu wypoczynkowego.
Długość wypoczynkowego urlopu, który następuje po zakończeniu urlopu wychowawczego, zależy m.in. od tego, w którym momencie roku pracownik powrócił z urlopu wychowawczego, jak długo on trwał (krócej niż miesiąc lub dłużej niż miesiąc, ale krócej niż rok kalendarzowy) oraz od tego, czy nieobecność w pracy wynikająca z urlopu wychowawczego miała miejsce przed nabyciem przez pracownika prawa do urlopu wypoczynkowego, czy już po jego nabyciu. Kluczową informacją w tym przypadku jest to, że każdy pracownik nabywa prawo do kolejnego urlopu wraz z pierwszym dniem kolejnego roku kalendarzowego – czyli 1 stycznia. To więc, czy urlop ulegnie obniżeniu, czy będzie przysługiwał w pełnym wymiarze, będzie zależało od tego, czy pracownik skorzystał z urlopu wychowawczego przed 1 stycznia, czy już po. Spójrzmy na kilka sytuacji:
- jeżeli pracownik skorzystał z urlopu wychowawczego po 1 stycznia to zachowuje on prawo do pełnego wymiaru urlopu wypoczynkowego;
- jeżeli pracownik skorzystał z urlopu wypoczynkowego przed 1 stycznia (tj. jeszcze w poprzednim roku kalendarzowym), to wymiar jego urlopu ulegnie proporcjonalnemu obniżeniu;
- jeżeli pracownik skorzystał z wypoczynkowego urlopu po 1 stycznia i pozostał na nim dłużej niż do końca roku kalendarzowego, to będzie mu przysługiwał urlop w pełnym wymiarze za rok, w którym skorzystał z urlopu, oraz w wymiarze proporcjonalnie obniżonym za rok kolejny.
Proporcjonalne obniżenie polega na przyjęciu, że 1 miesiąc nieobecności w związku z urlopem wychowawczym stanowi podstawę do obniżenia przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego za dany rok kalendarzowy o 1/12.
Praca na urlopie wychowawczym
Kwestią budzącą wątpliwości jest także praca na urlopie wychowawczym. Zgodnie z prawem, zatrudniony może podjąć się pracy u aktualnego lub innego pracodawcy w czasie urlopu wychowawczego wyłącznie w obniżonym wymiarze czasu pracy do ½ etatu. Dlaczego? Odpowiedź jest prosta: obowiązki służbowe nie mogą kolidować ze sprawowaniem osobistej opieki nad dzieckiem. Jeśli pracownik zdecyduje się na pracę u dotychczasowego pracodawcy, powinien on złożyć wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy do nie niższego niż połowa jego pełnego wymiaru czasu pracy. Taki dokument z prośbą o obniżenie wymiaru czasu pracy podczas urlopu wychowawczego musi zostać złożony najpóźniej 21 dni przed planowanym powrotem do pracy. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika, natomiast pracownik może pojawić się w pracy dopiero po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy.
Urlop wychowawczy a zwolnienie
Pracownik przebywający na urlopie wychowawczym jest chroniony przed zwolnieniem od dnia złożenia wniosku do dnia zakończenia urlopu. Rozwiązanie stosunku pracy przez pracodawcę jest możliwe tylko w sytuacji ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy lub zaistnienia przesłanek uzasadniających rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Istnieje ochrona pracowników korzystających z urlopu wychowawczego – pracodawca nie może więc wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę od dnia złożenia wniosku o urlop wychowawczy.
Urlop wychowawczy a przedszkole
Wielu pracowników nie wie, czy przebywając na urlopie wychowawczym, mogą posłać swoje dziecko do żłobka lub przedszkola na 4-5 godzin. Okazuje się jednak, że nie ma ku temu żadnych przeciwwskazań, ponieważ nie dochodzi do trwałego zaprzestania sprawowania opieki. Urlop wychowawczy w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem nie oznacza bowiem, iż musi trwać ona nieprzerwanie przez całą dobę, a opiekuna nie może zastąpić na kilka godzin przedszkolanka, niania lub babcia.
Kiedy z kolei jest mowa o trwałym zaprzestaniu sprawowania opieki? Kodeks pracy ani żadna ustawa nie wyjaśniają takiej sytuacji. Można jednak założyć, że pracownik, który w czasie urlopu wychowawczego podejmie pracę na pełen etat u innego pracodawcy lub rozpocznie studia dzienne, wymagające codziennej obecności na zajęciach, nie będzie mógł sprawować trwałej opieki na dzieckiem. Wówczas pracodawca ma prawo wezwać pracownika do pracy.
Urlop wychowawczy – płatny czy bezpłatny?
Czy urlop wychowawczy jest płatny? O ile na urlopie macierzyńskim i urlopie rodzicielskim młodym rodzicom przysługiwały świadczenia, po jego zakończeniu mogą oni wziąć jedynie bezpłatny urlop wychowawczy. Dzieje się tak, ponieważ podczas jego trwania dochodzi do czasowego zawieszenia stosunku pracy zarobkowej. Czy mimo to urlop wychowawczy wlicza się do stażu pracy? Trzeba pamiętać, że nie oznacza to czasowego zwolnienia pracownika, zatem urlop wlicza się do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, a osoba przebywająca w dalszym ciągu jest ubezpieczona.
Urlop wychowawczy – zasiłek
Wiemy już, że rodzicom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę przysługuje niewynagradzany urlop wychowawczy. Bezpłatne 3 lata mogą być jednak ogromnym utrudnieniem dla rodzin o niskim statusie materialnym. Jeśli dochód na osobę w rodzinie nie przekracza 674 zł, istnieje możliwość otrzymania zasiłku rodzinnego na urlopie wychowawczym w wysokości 400 zł miesięcznie. Nawet jeśli na urlopie przebywają oboje rodziców, zasiłek przysługuje tylko jednemu z nich. Otrzymać może go również faktyczny lub prawny opiekun dziecka. Zasiłek wychowawczy przysługuje nie dłużej niż przez okres:
- 24 miesięcy kalendarzowych – w celu sprawowania osobistej opieki nad jednym dzieckiem,
- 36 miesięcy kalendarzowych – w przypadku sprawowania opieki nad więcej niż jednym dzieckiem urodzonym podczas jednego porodu,
- 72 miesięcy kalendarzowych – w przypadku sprawowania opieki nad dzieckiem z orzeczeniem o niepełnosprawności lub znacznym stopniu niepełnosprawności.
Kto z kolei nie może ubiegać się o zasiłek wychowawczy? Zgodnie z prawem jest to go osoba, która:
- bezpośrednio przed urlopem wychowawczym pracowała lub miała umowę o pracę krócej niż 6 miesięcy;
- w okresie urlopu wychowawczego korzysta z zasiłku macierzyńskiego;
- wykonuje pracę zarobkową uniemożliwiającą jej osobiste opiekowanie się dzieckiem.
Poza tym, zasiłek wychowawczy nie będzie przysługiwał w sytuacji, w której dziecko przebywa w placówce całodobowej opieki, której korzysta przez więcej niż 5 dni w tygodniu. Nie dotyczy to pobytu w szpitalu lub innym zakładzie leczniczym.
Wniosek o urlop wychowawczy
Czas wolny od pracy na wychowywanie potomstwa ma formę fakultatywną. To znaczy, że można go rozpocząć tylko i wyłącznie po złożeniu odpowiedniego dokumentu. Wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego trzeba złożyć przynajmniej 21 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu (okres ten liczony jest od dnia złożenia wniosku). Jeżeli pracownik dopełnił wszelkich formalności i spełnia kryteria określone w Kodeksie pracy – pracodawca nie ma prawa odmówić udzielenia urlopu wychowawczego i jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika.
Każdy korzystający z urlopu wychowawczego pracownik, za zgodą pracodawcy, może przerwać urlop wychowawczy i ma również prawo do rezygnacji z urlopu wychowawczego składając pracodawcy pisemne oświadczenie. W tym celu należy napisać pisemne oświadczenie. Z kolei, jeśli pracownik podejmie decyzję o wcześniejszym powrocie z urlopu wychowawczego, powinien on złożyć pracodawcy pisemny wniosek, nie później niż 30 dni przed planowanym terminem zamierzonego podjęcia pracy.
Warto zaznaczyć, że pracownik powracający z urlopu wychowawczego powinien zostać dopuszczony do pracy na stanowisku równorzędnym do zajmowanego przed urlopem lub na inne stanowisko odpowiadające jego kwalifikacjom zawodowym. Wynagrodzenie z kolei nie może zostać pomniejszone. Musi wynosić minimum tyle, ile wysokość wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikowi w dniu podjęcia pracy przed urlopem.
Urlop wychowawczy – jakie dokumenty należy dołączyć do wniosku?
Do wniosku o urlop wychowawczy należy również dołączyć dokumenty, które będą decydowały m.in. o długości urlopu wychowawczego. Pracownik, który chce wykorzystać pełne 36 miesięcy urlopu wychowawczego, przed rozpoczęciem urlopu musi dołączyć:
- skrócony odpis aktu zgonu drugiego rodzica dziecka,
- kopię prawomocnego orzeczenia sądu o ubezwłasnowolnieniu drugiego rodzica dziecka,
- kopię prawomocnego orzeczenia sądu o odebraniu drugiemu rodzicowi dziecka władzy rodzicielskiej albo o jej ograniczeniu lub zawieszeniu,
- kopię prawomocnego orzeczenia sądu o przyznaniu opieki nad dzieckiem jednemu opiekunowi albo zwolnieniu drugiego opiekuna z opieki.
Rodzic dziecka niepełnosprawnego, któremu przysługuje wydłużony czas urlopu wychowawczego, musi dołączyć:
- kopię prawomocnego orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecka, na które ma być udzielony urlop,
Rodzice, którzy chcą wykorzystać urlop razem lub osobno, muszą dołączyć:
- oświadczenia drugiego rodzica o zamiarze korzystania z urlopu wychowawczego w tym samym czasie lub o braku takiego zamiaru.
Podanie o urlop wychowawczy – wzór
Jeśli nie wiesz, jak napisać wniosek o urlop wychowawczy z oświadczeniem, skorzystaj z poniższego wzoru.
WZÓR WNIOSKU O URLOP WYCHOWAWCZY Z OŚWIADCZENIEM DO POBRANIA
………………………………
(miejscowość i data)
………………………………
(imię i nazwisko pracownika)
………………………………
(adres)
………………………………
….…………………………
(dane pracodawcy)
Wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego
Na podstawie art. 186 § 7 Kodeksu pracy, wnoszę o udzielenie mi urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem ………………………………
(imię i nazwisko dziecka) urodzonym w dniu ……………… (data urodzenia) w wymiarze ……………… tygodni w okresie od dnia ………………r. do dnia……………… r.
Dotychczas na wskazane dziecko został wykorzystany urlop wychowawczy w łącznym wymiarze ……………… tygodni w okresach:
- od……………………… do……………………… r.
- od……………………… do……………………… r.
- od……………………… do……………………… r.
- od……………………… do……………………… r.
Jednocześnie oświadczam, że z okresu wychowawczego nie będzie korzystał drugi rodzic dziecka ……………………………… (imię i nazwisko rodzica). Do wniosku dołączam stosowne oświadczenie.
Z poważaniem
.…………………………
(imię i nazwisko)
Załącznik:
- Oświadczenie matki/ojca dziecka o rezygnacji z możliwości skorzystania z urlopu wychowawczego.
