Szkodliwe warunki pracy – definicja i obowiązki pracodawcy

Praca w warunkach szkodliwych to specyfika wykonywania niektórych zawodów. Szkodliwe warunki pracy mają negatywny wpływ zdrowie, dlatego zatrudnieni w takich warunkach, mogą liczyć na dodatkowe świadczenia. Jakie zawody wyróżnia prawo w ramach szkodliwych warunków pracy? Czy przysługuje wcześniejsza emerytura? Sprawdź!

Powszechnie znane jest powiedzenie Konfucjusza, w którym stwierdza, że wybierając pracę, którą kochamy, nie przepracujemy ani jednego dnia. Jednak niezależnie od tego, jak bardzo lubimy swoją pracę, nie jesteśmy w stanie w pełni powstrzymać tego, jak działa na nasze zdrowie. Większość zawodów nie pozostaje obojętnych dla naszego zdrowia. Nawet praca biurowa, wykonywana przez wiele lat może przyczynić się do problemów ze wzrokiem, czy kręgosłupem. Jednak są takie stanowiska pracy, które wpływają na nasze zdrowie wyjątkowo mocno. Do tego stopnia, że pracownicy, którzy taką pracę wykonują, objęci są szczególnymi przepisami. To osoby, które wykonują tzw. pracę w warunkach szkodliwych.

Szkodliwe warunki pracy – Kodeks pracy

Kodeks pracy wyróżnia dwa pojęcia ściśle związane z poruszanym tematem. Są to szkodliwe warunki pracy i szczególne warunki pracy. W Rozdziale 5 Kodeksu pracy możemy przeczytać o czynnikach oraz procesach pracy stwarzających szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia. Jednak w samym Kodeksie pracy nie znajdziemy stricte definicji szkodliwych warunków pracy, a jedynie opis czynników, które mogą stwarzać szczególne zagrożenia dla zdrowia lub życia. Można zatem uznać, że szkodliwa praca, to taka, w której występują czynniki negatywnie wpływające na zdrowie, na przykład prowadzące do choroby zawodowej lub innych schorzeń. Szkodliwa praca to taka, która m.in.:

• naraża na działanie pyłów;
• w pomieszczeniach, w których występuje stała niska temperatura poniżej 10 stopni Celsjusza lub wysoka powyżej 25;
• to także praca, w której jest wyjątkowo głośno i hałas przekracza dopuszczalne normy;
• szkody mogą także wywołać materiały zakaźne, z którymi styczność pracownicy mają w niektórych zawodach;
• to również zawód związany z narażeniem na działanie pól elektromagnetycznych wysokiej częstotliwości.

Czym są szkodliwe warunki pracy?

Każdy pracownik zatrudniony w warunkach szczególnych ma prawo do przejścia na wcześniejszą emeryturę, gdy spełnia kryteria określone w ustawie. Wykonywanie obowiązków zawodowych w warunkach szkodliwych to sytuacja, w której czynniki negatywnie wpływające na zdrowie występują w wyższym niż normalnie stężeniu. Pracodawca zatrudniający pracowników w takim środowisku musi bezwzględnie stosować się do zasad BHP.

Jego podopieczni muszą mieć dostęp do środków ochrony, takich jak odzież ochronna, pomoc medyczna i odpowiednie zabezpieczenie stanowiska pracy w warunkach szkodliwych. Rozporządzenie stanowi także, że pracownicy powinni zostać przeszkoleni ze szczególnych zasad BHP obowiązujących w zakładzie oraz przejść dostosowane badania lekarskie do pracy. Co z wcześniejszą emeryturą i dodatkami – czy praca w szkodliwych warunkach upoważnia do przejścia na wcześniejszą emeryturę?? Czym dokładnie jest praca w warunkach szkodliwych? Jak pracodawca powinien zadbać o pracowników zatrudnionych w szkodliwych warunkach?

Praca w warunkach szkodliwych – definicja

Podczas przeszukiwania ofert pracy możesz natknąć się na pracę w warunkach szkodliwych. Przed podjęciem zatrudnienia, warto pamiętać o dokładnym zapoznaniu się ze środkami ochrony, jakie powinien zapewnić Ci pracodawca i poznać definicję szkodliwych warunków pracy. Czynniki negatywnie wpływające na samopoczucie lub zdrowie pracownika możemy podzielić na:

• szkodliwe – istnieje prawdopodobieństwo doprowadzenia do choroby zawodowej pracownika;
• uciążliwe – mają negatywny wpływ na samopoczucie pracowników, jednak nie powinny trwale wpływać na ich stan zdrowia;
• niebezpieczne – występują, gdy istnieje wysokie prawdopodobieństwo upadku przy pracy.

Jakie czynniki stwarzają szkodliwe warunki pracy?

Warunki szkodliwe w pracy obejmują przede wszystkim następujące czynniki:

• fizyczne – hałas, praca w pobliżu maszyn, ostre krawędzie, wysoka lub niska temperatura powietrza;
• chemiczne – pracownicy są wystawieni na działanie substancji rakotwórczych, uczulających, drażniących i toksycznych;
• biologiczne – to bakterie, grzyby i wirusy, które mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie pracowników.

Praca w warunkach szkodliwych to przebywanie w otoczeniu bogatym w którykolwiek z wymienionych wyżej czynników, czyli wtedy gdy natężenia czynników szkodliwych dla zdrowia zostają przekroczone.

Pracownicy zatrudnieni w warunkach szczególnych i szkodliwych warunkach występujących w środowisku pracy to osoby zatrudnione do wykonywania obowiązków zawodowych o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na własne bezpieczeństwo, oraz bezpieczeństwo otoczenia. Warto także zaznaczyć, że praca w nadliczbowych godzinach dopuszczalna jest jedynie w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej.

Szkodliwe warunki pracy – obowiązki pracodawcy

Szkodliwe warunki pracy w firmie zobowiązują pracodawcę do bezwzględnego stosowania się do przepisów BHP i zapewniania pracownikom jak najlepszej ochrony zdrowia i życia. Osoby narażone na szkodliwe czynniki muszą wykorzystywać odzież ochronną, która skutecznie ograniczy ryzyko choroby zawodowej do minimum. Każdy z pracowników powinien być odpowiednio przeszkolony z zasad BHP obowiązujących na jego stanowisku, a pracodawca ma obowiązek zadbać o dostęp do natychmiastowej pomocy medycznej.

Pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia

Oprócz tego pracodawca ma 30 dni od rozpoczęcia działalności na przeprowadzenie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia na terenie firmy. Rodzaj, metody tryb i częstotliwość prowadzenia badań i czynników szkodliwych reguluje rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 2 lutego 2022 roku dotyczące badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Warunki szkodliwe pracy muszą zostać wprowadzone do specjalnej ewidencji czynników negatywnie wpływających na zdrowie pracowników.

Rejestr czynników szkodliwych

Pracodawca ma obowiązek prowadzić i przechowywać także rejestr czynników szkodliwych. Musi go przetrzymywać przez 40 lat od dnia dokonania ostatniego wpisu. Stanowi to podstawę do ustalenia zasadności ewentualnych roszczeń, z którymi pracownik mógłby wystąpić w związku z wykrytą u niego chorobą zawodową. Za brak prowadzenia rejestru obowiązuje kara grzywny. Czynniki szkodliwe na danym stanowisku pracy badać mogą upoważnione podmioty. To znaczy, że konieczna jest pomoc laboratoriów, czy instytutów naukowych i szkół wyższych. Badania przeprowadza także Państwowa Inspekcja Sanitarna. 

Tak naprawdę każda zmiana w wyposażeniu technicznym, czy procesie może wpływać na wystąpienie czynników szkodliwych. W związku z tym pomiarów trzeba dokonywać dosyć często.

Jeśli praca w warunkach szkodliwych, warunkach szczególnych dotyczy pracownicy w ciąży lub matki karmiącej, pracodawca jest zobowiązany przenieść pracownicę do innej pracy, a jeśli jest to niemożliwe, zwolnić ją z obowiązku świadczenia pracy na czas niezbędny.

Komu przysługuje dodatek do emerytury za prace w warunkach szkodliwych?

Jednym z zagadnień, które szczególnie interesuje pracowników, jest praca w warunkach szkodliwych a emerytura. Ustawodawca przewiduje, że w związku z wykonywaniem niektórych zawodów potencjalnie szkodliwych w szczególnych warunkach, o szczególnym charakterze i warunkach szkodliwych faktycznie można liczyć na przejście na emeryturę wcześniej od innych. Warto jednak pamiętać, że ustawa dotyczy głównie zawodów charakteryzujących się szczególnymi warunkami pracy. Szczególne warunki to takie, których obecność może się wiązać z utratą zdrowia, kalectwem, śmiercią i poważnymi wypadkami pracowników.

Niektóre z zawodów zalicza się jednocześnie do grona zajęć w szczególnych warunkach oraz szkodliwych warunkach. Wtedy faktycznie, praca w warunkach szkodliwych, w środowisku szkodliwym może uprawniać do wcześniejszej emerytury.

Pracownik ma prawo skorzystać z wcześniejszej emerytury, jeśli przez co najmniej 15 lat wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. 

Dodatek za pracę w szkodliwych warunkach

Niestety za pracę w szkodliwych warunkach nie przysługuje żaden dodatek do wynagrodzenia, który zostałby narzucony prawnie. Do obowiązku pracodawcy należy przede wszystkim monitorowanie szkodliwych warunków pracy. Niektórzy pracodawcy sami proponują nieco wyższe wynagrodzenia ze względu na pracę w szkodliwych warunkach. Jednocześnie trzeba mieć na uwadze, że jest to jedynie ich dobra wola, a nie obowiązek. Faktem jest, że pracodawca musi monitorować szkodliwe warunki pracy i dbać o bezpieczeństwo swoich pracowników, lecz nic nie obliguje go do wypłacania dodatku w związku ze szkodliwym charakterem pracy.

Szkodliwe warunki pracy – wykaz zawodów

Niektóre zawody zaliczane do pracy w szczególnych warunkach, charakteryzują się szkodliwymi warunkami pracy. Praca w szczególnych warunkach/warunkach szkodliwych występuje często w przemyśle materiałów budowlanych, hutach metali nieżelaznych, służbie zdrowia, przemyśle drzewnym. Wykaz stanowisk został przedstawiony w Rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, który wyróżnia kilka podstawowych grup zawodowych:

• górnictwo
• energetyka
• hutnictwo i przemysł metalowy
• chemia
• budownictwo i przemysł materiałów budowlanych
• leśnictwo
• przemysł drzewny i papierniczy
• przemysł lekki
• gospodarka komunalna
• rolnictwo i przemysł rolno-spożywczy
• przemysł poligraficzny
• służba zdrowia i opieka społeczna
• zespoły formujące szkło
• prace różne

Osobom, które osiągnęły wiek emerytalny, przysługuje dodatek do emerytury za szkodliwe warunki pracy, pracę w szczególnych warunkach, który wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Jednak przepisy nie obligują pracodawcy do przyznania dodatku, to znaczy, że może (ale nie musi) skorzystać ze świadczeń z ZUS-u.