Co to jest subwencja ogólna? Opisujemy, na jakich zasadach przyznawana jest subwencja ogólna dla gmin, powiatów i województw i z jakich części się składa. Na co można przeznaczyć środki z subwencji?
Subwencja ogólna to kluczowy mechanizm finansowy w Polsce, który odgrywa istotną rolę w funkcjonowaniu jednostek samorządu terytorialnego (JST). Jest to bezzwrotne świadczenie przekazywane z budżetu państwa do samorządów, mające na celu wsparcie ich w realizacji zadań publicznych. Dzięki subwencji ogólnej, gminy, powiaty i województwa mogą efektywnie planować i realizować swoje budżety, zapewniając mieszkańcom dostęp do niezbędnych usług.
Spis treści
Struktura subwencji ogólnej do 2024 roku
Przed rokiem 2025 subwencja ogólna składała się z kilku części, z których każda miała określone przeznaczenie:
- Część wyrównawcza: Miała na celu wsparcie finansowe dla samorządów o niższych dochodach własnych, wyrównując różnice pomiędzy bogatszymi a biedniejszymi regionami.
- Część oświatowa: Przeznaczona na finansowanie zadań związanych z edukacją, takich jak utrzymanie szkół i wynagrodzenia dla nauczycieli.
- Część równoważąca: Skierowana do samorządów, które potrzebowały dodatkowych środków na specyficzne potrzeby, niezależnie od ich dochodów własnych.
- Część regionalna: Dotyczyła głównie województw i miała na celu wspieranie rozwoju regionalnego.
Reforma finansowania samorządów w 2025 roku
Od 1 stycznia 2025 roku w Polsce wprowadzono znaczące zmiany w systemie finansowania jednostek samorządu terytorialnego. Reforma ta miała na celu zwiększenie autonomii finansowej samorządów oraz dostosowanie systemu do współczesnych wyzwań społeczno-gospodarczych.
Główne założenia reformy
- Zwiększenie udziału dochodów własnych: Nowy system zakłada, że głównym źródłem finansowania samorządów będą dochody z podatków, takich jak PIT i CIT. Według szacunków Ministerstwa Finansów, dochody samorządów z tytułu udziału w PIT w 2025 roku mają wynieść 174,1 mld zł, co stanowi znaczący wzrost w porównaniu z poprzednimi latami.
- Zmiana struktury subwencji ogólnej: Subwencja ogólna nadal istnieje, ale jej charakter uległ zmianie. Została podzielona na nowe kategorie, zwane „potrzebami finansowymi”, które lepiej odzwierciedlają aktualne potrzeby samorządów. Są to:
- Potrzeby oświatowe: Zastąpiły dotychczasową część oświatową subwencji. Kwota przeznaczona na te potrzeby w 2025 roku wynosi około 103 mld zł, co stanowi wzrost o 8 mld zł w porównaniu z poprzednim systemem.
- Potrzeby rozwojowe: Środki przeznaczone na inwestycje i rozwój infrastruktury w samorządach. W 2025 roku przewidziano na ten cel 8,6 mld zł, co stanowi wzrost o 245% w porównaniu z wcześniejszymi latami.
- Potrzeby ekologiczne: Finansowanie działań proekologicznych, takich jak ochrona środowiska czy inwestycje w odnawialne źródła energii. Na ten cel przeznaczono prawie 1,5 mld zł.
- Potrzeby wyrównawcze: Mają na celu wsparcie samorządów o niższych dochodach, aby zapewnić im możliwość realizacji podstawowych zadań publicznych.
- Potrzeby uzupełniające: Środki gwarantujące samorządom wzrost dochodów w stosunku do poprzednich przepisów, zapewniając stabilność finansową.
Likwidacja subwencji oświatowej
Jedną z najbardziej znaczących zmian jest likwidacja dotychczasowej subwencji oświatowej. Zadania związane z edukacją są teraz finansowane głównie z dochodów własnych samorządów, z dodatkowymi środkami przyznawanymi w ramach „potrzeb oświatowych”. Nowy system uwzględnia typy szkół, rozwój zawodowy nauczycieli oraz liczbę uczniów, w tym po raz pierwszy także dzieci w przedszkolach.
Zmiany w klasyfikacji budżetowej
Od 1 stycznia 2025 roku wprowadzono również zmiany w klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów jednostek samorządu terytorialnego. Nowa klasyfikacja ma na celu lepsze dostosowanie budżetów samorządowych do aktualnych potrzeb i wyzwań, umożliwiając bardziej przejrzyste i efektywne zarządzanie środkami publicznymi.
