Chronotyp snu to określenie, które staje się coraz popularniejsze nie tylko w branży lifestylowej, ale także w sektorze HR-owym. Jak się bowiem okazuje, chronotyp ma ogromne znaczenie dla funkcjonowania, motywowania i efektywności pracownika. Czym dokładnie jest chronotyp i jak z nim współpracować?
Nieraz mówi się, że ktoś jest „sową” lub porannym ptaszkiem”. Takie określenia stosujemy w codziennym życiu do osób, które lepiej funkcjonują nocą lub w godzinach porannych. Z pewnością u siebie także zauważasz, że jakiej porze dnia jesteś bardziej produktywny i łatwiej Ci się skupić. Może bez problemu wstajesz o 5 rano, aby pobiegać i przygotować sobie śniadanie do pracy? Czy jednak wolisz podejmować wieczorne i nocne aktywności więc siłownie otwarte 24 godziny na dobę to Twój najlepszy przyjaciel? To jak funkcjonujemy w ciągu dnia ma także przełożenie na naszą wydajność. Jest to szczególnie ważne we wszelkiego rodzaju pracach kreatywnych lub wymagających pełnego skupienia. Jak poradzić sobie z naszym biologicznym rytmem i wpasować w wymagania godzin pracy? A może prowadzenie takiej walki wcale nie jest konieczne?
Spis treści
hronotyp dnu – co to jest?
Chronotyp to termin oznaczający cechy osobowiczne, którym określamy naturalny zegar biologiczny człowieka. Jak możemy przeczytać na blogu Semanina.pl:
jest to behawioralna preferencja organizmu do snu i czuwania o określonych porach doby. Skłonność taka wynika z licznych procesów regulujących rytm okołodobowy, ale nie jest zależna od czynników zewnętrznych, a raczej od skłonności genetycznych. Oznacza to, że każdy z nas preferuje inne pory zasypiania, budzenia się czy aktywności w ciągu dnia – niektórzy wolą zasypiać i wstawać wcześnie rano, inni lepiej się czują, kładąc się do łóżka późną nocą i wstając nawet w godzinach południowych.
Co ciekawe specjaliści uważają, że może to być jeszcze pozostałość po czasach prehistorycznych, gdzie w jednej grupie część osób mogła spać, natomiast druga część czuwała – i tak na zmianę. Dzięki temu można było zapewnić stadu przetrwanie. Zakorzenienie takich silnych mechanizmów związanych z instynktem jest niezwykle trwałe, dlatego też chronotyp może być reliktem, który utrzymuje się w naszych genach aż do czasów współczesnych.
Jednocześnie zegar biologiczny odpowiedzialny za chronotypu snu i czuwania determinowany jest przez geny takie jak między innymi Clock, allele Per1, Per2, Per3, Bmal1, Cry1, Cry2, które wpływają np. na produkcję melatoniny. Regulują także temperaturę ciała lub rytm serca. Chronotyp zmienia się często także z wiekiem, a swój ostateczny kształt może przyjąć dopiero w wieku nastolatkowym lub dorosłym.
Powszechnie uważa się także, że na chronotyp nie mają wpływu warunki zewnętrzne, jednak badania pokazują, że pojawienie się światła niebieskiego i ekranów, z których korzystamy w praktycznie każdym momencie naszego życia – również przed snem – znacząco wpłynęło na rozregulowanie wielu zegarów biologicznych i zachwianie chronotypami często powodując np. zaburzenia snu lub jakości snu.
Jakie znaczenie ma chronotyp snu w pracy?
Chronotyp snu jest także istotny w podejmowaniu aktywności zawodowej. Choć oczywiście nikt nie przepada za porannym wstawaniem do pracy – szczególnie w poniedziałki – to jednak jednym obowiązek ten przychodzi nieco trudniej niż innym. Okazuje się, że nie jest to do końca ich wina, ponieważ ich organizm nie potrafi dopasować godzin snu i czuwania do tych, które obowiązują w pracy. Rytm snu, tak jak i jego jakość mają ogromne znaczenie dla codziennej motywacji i efektywności zawodowej.
Większość prac ma określone sztywne godziny, w których pracownik powinien wykonywać swoje zawodowe obowiązki. Jest to konieczne z punktu widzenia organizacji pracy, a także funkcjonowania całego przedsiębiorstwa. W końcu nic nie udałoby się zbudować, gdyby każdy pracownik przychodził, o której chce i na ile chce. Najczęstszym modelem jest ten etatowy, czyli 40 godzin tygodniowo, 8 godzin przez pięć dni. Praca zazwyczaj rozpoczyna się o 7:00 lub o 8:00 i trwa odpowiednio do 15:00 lub do 16:00. W przypadku wielu osób ten schemat dobrze się sprawdza i pozwala im odpowiednio skupić się na pracy. Jednak problem zaczyna się w przypadku osób, które nie potrafią utrzymać skupienia w godzinach porannych, a pełnię swoich możliwości intelektualnych prezentują dopiero w drugiej połowie dnia bądź wieczorem. W takim wypadku praca etatowa będzie dla nich prawdziwym wyzwaniem i choć oczywiście nie będzie niemożliwa to jednak taki pracownik może nieco odstawać produktywnością od innych członków zespołu.
Rodzaje chronotypu snu i czuwania
Możemy wyróżnić cztery rodzaje chronotypów. Choć zazwyczaj mówi się o dwóch – sowie oraz rannym ptaku lub słowiku, to jednak coraz większą popularność zyskuje nowy podział. Został on dopasowany do chronotypu zwierząt, ponieważ przedstawiciele innych gatunków również mają określony zegar biologiczny. Twórcą nowego podziału chronotypów jest dr Michael Breus, chronobiolog oraz psycholog kliniczny znany również jako „The Sleep Doctor”. Jakie zatem wyróżniamy chronotypy snu?
Chronotyp lew
Lwy to ten typ osób, które o 5 rano wstaną pobiegać i będą czuły się z tym świetnie. Uwielbiają chodzić spać wczesnym wieczorem najlepiej w godzinach między 21:00 a 22:00, jednak ich zapotrzebowanie na sen nie jest wygórowane. Często podejmują poranną aktywność fizyczną, ponieważ lubią załatwić wszystko, co mają do zrobienia w pierwszej połowie dnia. Taki chronotyp wpływa na produktywność nastawioną na bardzo wczesne godziny poranne. Gdyby można było rozpocząć pracę o 4:00 i skończyć o 10:00 to lew byłby pierwszym ochotnikiem, który przetestuje takie rozwiązanie.
Chronotyp niedźwiedź
Jest to najczęściej występujący chronotyp. Niedźwiedzie, tak jak lwy, najlepiej działają w godzinach porannych. Swój rytm snu dostosowują do słońca, dlatego też chronotyp snu niedźwiedź wstaje wcześnie rano pełen zapału do pracy, aby wraz z upływem dnia powoli wytracać energię. Mają bardzo duże zapotrzebowanie na sen. Niedźwiedzie najczęściej zasypiają wczesnym wieczorem, a w godzinach wieczornych nie podejmują już praktycznie żadnych aktywności. Nocny tryb życia w tym wypadku w ogóle odpada. Najlepiej czują się w pracach, które mają poranne godziny rozpoczęcia oraz szybsze zakończenie w ciągu dnia.
Chronotyp delfin
Delfin uznawany jest raczej za chronotyp poranny. Są to osoby, które mają bardzo małe zapotrzebowanie na sen, często zmagają się także z bezsennością. Najlepiej pracuje im się w godzinach od 10:00 do 14:00, dlatego też bardzo dobrze odnajdują się w tradycyjnym modelu pracy, ponieważ to właśnie wtedy przypada szczyt ich produktywności. Chronotyp delfin może mieć problem z określeniem godzin snu, ponieważ jest w tej kwestii dość elastyczny.
Chronotyp wilk
Chronotyp wilka odpowiada popołudniowym i wieczornym aktywnościom. Wilki nie znoszą porannego wstawania, a szczyt swojej produktywności osiągają stopniowo od południa do wieczora, przy czym wieczorem zyskują dodatkowy zastrzyk energii. Są raczej zwierzętami nocnymi, które mogą działać na maksymalnych i intensywnych obrotach, jednak robią to dopiero w drugiej połowie dnia. Są to często osoby kreatywne i ekstrawertyczne oraz mają umiarkowane zapotrzebowanie na sen. Określane często jako chronotyp wieczorny. Pracownik w chronotypem wilka świetnie czuje się w elastycznych godzinach pracy.
