Ławnik – na czym polega praca ławnika sądowego?

Kim jest ławnik i czym się zajmuje? Ławnik sądowy to niezawodowy członek składu sędziowskiego. Mimo, że nie posiada on wykształcenia prawniczego może wydawać wyroki razem ze składem sędziowskim w wielu sprawach cywilnych oraz karnych.

Do pełnienia obowiązków ławnika nie jest potrzebne wykształcenie ani doświadczenie sądowe. Co więcej, osoba, która ma cokolwiek wspólnego z wymiarem sprawiedliwości nie może zostać ławnikiem. Idea posady ławnika związana jest z czynnikiem społecznym w wymiarze sprawiedliwości, który zagwarantowany jest w artykule 182. Konstytucji.

Jest to odpowiedzialne stanowisko cieszące się prestiżem społecznym. Ławnik zostaje powołany do wykonywania czynności w sądzie, do których zalicza się wydawanie opinii które w świetle prawa są na równi z opinią sędziego. Dlatego, ławnik nie jest tylko dodatkiem do rozprawy – jest jednym z ważniejszych elementów wymiaru sprawiedliwości. Jednak jak dokładnie wygląda praca ławnika oraz jakie wymagania trzeba spełnić, żeby wykonywać obowiązki ławnika?

Kim jest ławnik?

Ławnik, to niezawodowy członek składu orzekającego w sprawach z zakresu prawa pracy, prawa rodzinnego oraz karnego. Warto nadmienić, że obowiązki ławnika nie są realizowane w charakterze zawodowym tylko jako czynnik społeczny biorący udział w wymierzaniu sprawiedliwości. Jest to funkcja dodatkowa, którą mogą pełnić tylko osoby spełniające szereg wymagań.

Podczas wykonywania czynności w sądzie, ławnik zachowuje pełnię praw pracowniczych oraz zostaje zwolniony z obowiązku pracy. Status ławnika ustala Prawo o Ustroju Sądów Powszechnych, które mówi o udziale obywateli w rozpoznawaniu spraw przed sądami w pierwszej instancji właśnie przez uczestnictwo ławników. W zakresie orzekania ławnicy są niezawiśli. Oznacza to, że podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.

Ławnik to także osoba, której przyświeca wyższy cel. Podejmuje funkcję cieszącą się wysokim zaufaniem społecznym oraz ogromną odpowiedzialność. Z racji braku motywacji pieniężnej (wypłata ławnika jest bardzo niska) ławnicy decydują się na to stanowisko ze względu potrzeby pracy dla społeczeństwa oraz idei sprawiedliwości. Dlatego odpowiadając na pytanie „kim jest ławnik?” można także z całą stanowczością określić go jako człowieka poświęconego sprawie, rozważnego, sprawiedliwego i szanującego prawo. Jest to także osoba o nieskazitelnym charakterze, analitycznym umyśle oraz wysokiej inteligencji emocjonalnej, która jest niezbędna do prawidłowej oceny zdarzeń, które mają miejsce na sali sądowej.

Czym zajmuje się ławnik sądowy?

Ławnik sądowy bierze udział w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. Oznacza to, że ławnicy biorą czynny udział w wydawaniu wyroków w sprawach prowadzonych przez sądy pierwszej instancji. Rodzaje spraw w jakich może brać udział ławnik są ściśle określone, są to min. sprawy dotyczące zbrodni, prawa rodzinnego lub prawa pracowniczego. Należy jednak pamiętać, że ławnik nie może przewodniczyć rozprawie oraz nie może wykonywać czynności sędziego poza salą rozpraw. Dodatkowo, ławnicy pełnią jeszcze szereg innych obowiązków do których zalicza się:

• udział w rozprawie bądź posiedzeniu,
• udział w naradzie nad wyrokiem,
• sporządzenie uzasadnienia,
• orzekanie o winie.

Ławnik może brać udział w maksymalnie 12 rozprawach rocznie, chyba że prezes sądu zwiększy ją z ważnych przyczyn. Szczególnie w przypadku konieczności zakończenia rozprawy z udziałem konkretnego ławnika.

Ponad to ławnicy każdego sądu wybierają radę ławniczą wyszczególnioną z własnego grona. Taka rada reprezentuje ławników oraz wydaje opinię w przypadku wniosku o odwołanie ławnika. Do jej zadań zalicza się także pobudzanie działalności wychowawczej ławników oraz podnoszenie poziomu ich pracy.

W jakich sprawach bierze udział ławnik?

Ławnik sądowy bierze udział w sprawach sądów pierwszej instancji. Dodatkowo, rodzaj spraw jest ściśle określony. Są to rozprawy z zakresu prawa pracy – ławnikiem w tym konkretnym zakresie może zostać wybrana osoba (z listy ławników), która posiada szczególną znajomość spraw pracowniczych. Na sali sądowej spotykamy także ławników biorących udział w sprawach rodzinnych oraz karnych. Oto w jakich sprawach mogą brać udział ławnicy:

Z zakresu prawa pracy:

• naruszenia zasady równego traktowania,
• uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy,
• przywrócenie do pracy,
• roszczenia i odszkodowania w przypadku rozwiązania stosunku pracy niezgodnego z przepisami,
• stosowanie mobbingu.

Z zakresu stosunków rodzinnych:

• rozwód,
• ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa,
• separacja.

Nie zapominajmy również o sprawach karnych. Wtedy sąd orzeka o winie bądź jej braku, w składzie jednego sędziego i dwóch ławników. Chodzi tu o zbrodnie zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 3 oraz o znacznie poważniejsze, takie jak np. zabójstwo.

Jeśli wymiar sprawiedliwości orzeka w sprawie dożywotniego pozbawienia wolności wtedy skład sędziowski składa się z dwóch sędziów a prezes sądu może wyznaczyć ławnika dodatkowego. Skład w tym przypadku jest obligatoryjny oraz uzależniony od poziomu skomplikowania sprawy oraz przewidywanego czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy.

Kto może zostać ławnikiem?

Ławnicy mają takie same prawa jak sędziowie, dlatego do wykonywania obowiązków ławnika należy powołać odpowiednią osobę. Nie może być mowy o przypadku. Wymogi jakie musi spełnić grono kandydatów na ławników są ściśle określone w ustawie o Prawie Ustroju Sądów Powszechnych. Artykuł 158 wspomnianej wyżej ustawy postanawia, że ławnikiem może zostać ten kto:

• jest obywatelem Polski,
• jest w pełni praw cywilnych i obywatelskich,
• posiada co najmniej wykształcenie średnie lub średnie branżowe,
• jest w wieku pomiędzy 30 a 70 rokiem życia,
• posiada nienaganną opinię,
• pracuje, prowadzi działalność lub mieszka na terenie gminy dokonującej wyboru przynajmniej od roku,
• jest zdolny zdrowotnie do pełnienia obowiązków ławnika.

Kandydatów na ławników może zgłaszać prezes sądu, zakłady pracy, związki zawodowe bądź inne organizacje społeczne i zawodowe z wyłączeniem partii politycznych. Mogą to zrobić również niezrzeszeni obywatele. Wtedy kandydat na ławnika musi zebrać podpisy od pięćdziesięciu obywateli mających czynne prawo wyborcze zamieszkujących stale gminę, w której kandyduje ławnik.

Kadencja ławników sądów okręgowych trwa cztery lata kalendarzowe następujące po roku od dokonania wyboru. Jednak mandat ławnika wybranego dodatkowo ( czasami podczas trwania kadencji reszty ławników) wygasa wraz z upływem kadencji ogółu ławników. Liczbę potrzebnych ławników do orzekania z zakresu prawa pracy ustala kolegium sądu okręgowego. Prezes sądu okręgowego musi poinformować radę gminy o wymaganej liczbie ławników najpóźniej do 31 maja.

Kto nie może zostać ławnikiem?

Lista wymagań, które musi spełnić kandydat na ławnika sądowego jest równie długa jak lista kwestii, które uniemożliwiają kandydowanie do funkcji ławnika sądowego. Kto nie może zostać ławnikiem zostało przewidziane w artykule 159 wspomnianej wcześniej ustawy:

• osoba zatrudniona w wymiarze sprawiedliwości (sędzia, prokurator),
• adwokat oraz aplikant adwokacki,
• osoba zatrudniona przez ograny od których orzeczenia można żądać skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego,
• funkcjonariusze Służby Więziennej,
• policjanci,
• duchowni,
• radca prawny oraz aplikant,
• żołnierze w czynnej służbie wojskowej,
• radni gminy, powiatu bądź województwa.

Dodatkowo należy nadmienić, że nie można zostać ławnikiem w kilku sądach jednocześnie. Jeden ławnik – jeden sąd.

Kto wybiera ławników sądowych?

Po spełnieniu wszystkich wymagań do pełnienia funkcji ławnika sądowego pozostaje jedna kwestia – kto wybiera ławników sądowych? Otóż, aby zostać powołanym na to stanowisko nasza kandydatura musi zostać przegłosowana w tajnym głosowaniu rady gminy właściwej dla miejsca powołania ławnika.

Z racji tego, że głos ławnika na sali sądowej jest równy głosowi sędziego, ważne jest, aby decyzja o przyjęciu kandydatury ławnika została podjęta z pełną odpowiedzialnością i świadomością. Ławnicy, to osoby działające społecznie, które podejmują funkcje w wymiarze sprawiedliwość dla idei. Szczególnie, że pensja ławników sądowych nie jest w żadnym stopniu możliwą motywacją, ponieważ jest bardzo niska. Dlatego każda kandydatura musi zostać rozpatrzona bardzo dokładnie. Rada gminy mierzy się z zadaniem wybrania najszlachetniejszego ze szlachetnych.

Kto odwołuje ławników sądowych?

Dość złożenie prezentuje się także sprawa odwołania ławnika przed zakończeniem kadencji. Może się to zdarzyć, jeśli nie jest on zdolny z powodów prywatnych lub zdrowotnych do wykonywania czynności w sądzie lub zachowuje się w sposób nieodpowiedni godząc w powagę sądu. Często wnioski takie składane są również w przypadku niewykonywania obowiązków ławnika.

Może on zostać odwołany przez radę gminy, która wybrała ławnika. Wtedy na wniosek prezesa właściwego sądu o odwołanie ławnika wraz z opiniami rady ławniczej i kolegium właściwego sądu okręgowego lub z oświadczeniem prezesa właściwego sądu, zostaje zwołana komisja rady gminy.

Przed podjęciem decyzji o odwołaniu ławnika, zostaje zwołanie posiedzenie komisji a przewodniczący rady gminy umożliwia wysłuchanie ławnika. Jeśli zainteresowany nie może wziąć udziału w posiedzeniu właściwej komisji, jest zobowiązany do wystawienia swojego pełnomocnika. Terminach posiedzenia komisji oraz sesji rady gminy ławnik musi zostać poinformowany na piśmie z co najmniej 7 dniowym wyprzedzeniem.

Mandat takiego ławnika wygasa z dniem otrzymania zawiadomienia prezesa sądu o skreśleniu z listy ławników wskutek zrzeczenia się funkcji z ważnych przyczyn lub odwołania przez radę gminy.

Ile zarabia ławnik?

Z racji tego, że funkcja ławnika pełniona jest doraźnie oraz że może on brać udział w maksymalnie 12 rozprawach rocznie, jego wynagrodzenie nie rozpatruje się jako stałe źródło utrzymania. Ławnik otrzymuje rekompensatę pieniężną za czas wykonywania czynności w sądzie. Za jeden dzień pełnienia obowiązków ławnika obowiązuje wynagrodzenie wynoszące lekko ponad 2,5 % wynagrodzenia zasadniczego sędziego. Jest to kwota około 120 zł.

Dodatkowo ławnicy zamieszkujący miejscowości poza siedzibą sądu otrzymują diety oraz zwrot kosztów przejazdu i noclegu według zasad ustalonych dla sędziów.

Należy nadmienić, że wyznaczając ławnika do konkretnej sprawy powiadamia się o tym jednocześnie pracodawcę zatrudniającego ławnika. Na czas wykonywania czynności w sądzie (pracy) ławnik zachowuje prawo do świadczeń wynikających ze stosunku pracy jednak nie otrzymuje wypłaty. Dodatkowo pracodawca zatrudniający ławnika jest zobligowany do zwolnienia go na ten czas z obowiązku pracy.