Separacja – czym jest? Jakie niesie skutki prawne?

Separacja to pierwszy krok do formalnego rozkładu małżeństwa. W przeciwieństwie do rozwodu separacja nie unieważnia małżeństwa, lecz daje małżonkom więcej niezależności. Sprawdź, co to jest separacja małżeńska, ile kosztuje i jak wygląda. 

Zawierając związek małżeński, liczymy na to, że pozostaniemy z partnerką, czy partnerem już do końca życia. Niestety nie zawsze tak się dzieje, o czym świadczą statystyki rozwodowe. W 2020 roku w Polsce odnotowano 144,9 tys. ślubów i 51,2 tys. rozwodów. Jednak orzeczenie rozwodu to nie jedyna możliwość uniezależnienia od partnera. Pary, które nie chcą definitywnie zakończyć związku, lecz zależy im na takich skutkach prawnych, jak w przypadku rozwodu, mogą zdecydować się na separację. Co oznacza separacja w małżeństwie? Jak wygląda separacja krok po kroku?

Separacja – co to?

Separacja to stan, w którym ma miejsce formalne rozstanie małżonków. Do separacji dochodzi, gdy małżonkowie nie chcą jeszcze podjąć ostatecznego kroku w postaci rozwodu, lecz wolą dać sobie trochę czasu na podjęcie decyzji o wspólnej bądź oddzielnej przyszłości. Separacja to próba życia osobnego, która może skłonić małżonków do wyciągnięcia nowych wniosków ze swojej relacji. Możemy wyróżnić separację prawną i nieformalną. Separacja prawna skutkuje orzeczeniem sądu, które reguluje takie kwestie, jak:

• wina małżonka (w przypadku braku porozumienia);
• alimenty na rzecz dzieci;
• podział majątku;
• sposób wykonywania władzy rodzicielskiej;
• użytkowanie wspólnego mieszkania.

Czym jest separacja nieformalna?

Separacja nieformalna ma miejsce, gdy zupełny rozkład pożycia małżeńskiego skutkuje podjęciem przez małżonków kroków ograniczających role małżeńskie bez ingerencji sądu. Oznacza to, że sami decydują o takich kwestiach, jak użytkowanie mieszkania, czy opieka nad dziećmi. Separacja nieformalna w przeciwieństwie do prawnej, nie niesie za sobą żadnych skutków prawnych. Para może w tym czasie podjąć decyzję o rozwodzie lub kontynuowaniu związku.

Ze względu na to, że separacja faktyczna (nieformalna) nie pociąga za sobą skutków prawnych, trzeba się liczyć z tym, że status małżeństwa pozostaje zachowany, co ma znaczenie np. w razie dziedziczenia ustawowego małżonków. Separacja nieformalna zawsze ma miejsce przed separacją prawną, jednak nie musi się w nią przerodzić.

Powody do separacji

Do separacji dochodzi, gdy między małżonkami nastąpił rozpad pożycia małżeńskiego. Podstawą do wszczęcia separacji jest brak więzi uczuciowej, więzi gospodarczej oraz fizycznej. Cechy te nie muszą mieć jednak trwałego charakteru. Separacja jest uzasadniona, jeśli to oboje małżonków chce takiego rozwiązania sprawy w wyniku porozumienia. Przyczyny rozpadu więzi, jakie sąd bierze pod uwagę w orzekaniu, to:

• Przyczyny zawinione – gdy to jeden z małżonków zachowuje się nieodpowiednio, np. zdradza partnera/kę.
• Przyczyny niezawinione – gdy małżonkowie nie mają wpływu na zerwanie więzi, np. długotrwała choroba.
• Przyczyny zależne od okoliczności – są rozpatrywane przez sąd w zależności od okoliczności. Np. różnica światopoglądu między małżonkami.

Separacja a rozwód – różnice

Jeśli jeden małżonek chce rozwodu, a drugi separacji, to sąd decyduje jaka forma jest bardziej właściwa na podstawie okoliczności danego przypadku.  Rozwód oznacza rozwiązanie małżeństwa w wyniku orzeczenia sądu. Separacja stanowi natomiast jedynie uchylenie wspólnoty małżeńskiej. Rozwód jest ostateczną formą zakończenia związku małżeńskiego. Gdy do niego dojdzie, małżonkowie mogą zawrzeć nowy związek małżeński. W czasie separacji nie jest to możliwe. Separacja może jeszcze zostać zniesiona, zatem daje parze możliwość przepracowania pewnych problemów.

Kiedy separacja przechodzi w rozwód?

W separacji można żyć przez długi czas. Małżonkowie mają prawo żądać jej zniesienia przez sąd, jeśli chcą pozostać razem. Automatyczny rozwód po separacji nie następuje. Aby separacja przerodziła się w rozwód, konieczne jest złożenie pozwu rozwodowego. Moment, gdy separacja dobiega końca to wygaśnięcie wszystkich więzi emocjonalnych między małżonkami. Mowa zarówno o sferze uczuć, jak i kwestii ekonomicznej.

Separacja – skutki prawne

Na czym polega separacja? Stan niesie za sobą skutki wprowadzające między partnerami niezależność. Są to m.in.:

• ustanowienie rozdzielności majątkowej;
• ograniczenie pomocy społecznej dla rodzin (w separacji nie mówimy już o rodzinie);
• ustanie domniemania pochodzenia dziecka od męża matki po 300 dniach od uprawomocnienia orzeczenia separacji;
• brak możliwości dziedziczenia małżonków;
• brak prawa do zachowku ze strony małżonka;
• ustanie solidarnej odpowiedzialność za zobowiązania na rzecz potrzeb rodziny.

Zgoda małżonków wobec powrotu do siebie stanowi przesłankę do tego, by sąd zniósł separację. Nie jest to stan ograniczony czasowo. Może trwać tak długo, jak małżonkowie tego potrzebują. Skutki separacji wraz z jej zniesieniem ustępują.

Separacja a mieszkanie razem. Czy to możliwe?

Małżonkowie w czasie separacji mogą razem mieszkać. Jeśli chcą, mogą powiadomić sąd o porozumieniu w tej kwestii. Inaczej to sąd orzeka o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania.

Separacja a podział majątku

Prawna separacja wprowadza tzw. ustrój rozdzielności majątkowej. To oznacza, że małżonkowie mają prawo do samodzielnego rozporządzania własnym majątkiem. Majątek, jaki każdy z małżonków uzyska już po orzeczeniu separacji, stanie się wyłącznie jego własnością.

Separacja a dzieci

W orzeczeniu o separację sąd bierze pod uwagę przede wszystkim dobro dzieci (jeśli dzieci w małżeństwie występują). Przy czym dzieci są chronione w pierwszej kolejności niezależnie od tego, czy to dzieci własne, czy adoptowane małżonków. Jeśli dzieci mogłyby ucierpieć na dalszym trwaniu rodziców w małżeństwie, wówczas sąd orzeka separację. Sytuacja wymaga stworzenia planu wychowawczego, który uwzględnia formy opieki, częstotliwość kontaktów i podział kosztów utrzymania dzieci. Jeśli rodzice dojdą do porozumienia, sąd powierzy wspólną władzę rodzicielską. Może też ograniczyć władzę danemu małżonkowi. Jeśli dzieci jest więcej niż jedno, zwykle zostają razem, gdyż rodzeństw się nie rozdziela.

Pozew o separację – jak napisać?

Sąd orzeka separację albo na podstawie pozwu, albo na podstawie zgodnego żądania małżonków. Drugi dokument jest możliwy, gdy oboje małżonków decyduje się na separację.

Jak napisać pozew o separację? Wzór powinien zawierać takie informacje, jak:

• właściwość sądu (na podstawie ostatniego wspólnego miejsca zamieszkania, jeśli jeden z małżonków wciąż w tym miejscu przebywa lub miejsca zamieszkania pozwanego);
• strony wraz z adresami zgodnie z wymogami kodeksu postępowania cywilnego (małżonkowie – powód i pozwany);
• wpis sądowy (opłata za pozew);
• żądanie orzeczenia separacji (np. separacja z orzeczeniem o winie, czy bez);
• uzasadnienie pozwu;
• dane świadków (jeśli oczekujemy powołania ich zeznań w sądzie);
• wysokość alimentów z uzasadnieniem (w razie żądania ich zasądzenia);
• podpis.

W pozwie należy również ująć informacje o posiadanych dzieciach. Należy także załączyć akt małżeństwa, a w przypadku ubiegania się o alimenty także zaświadczenie o zarobkach.

Zwykle poszczególne sądy udostępniają wzory pozwu o separację do pobrania na swoich stronach internetowych lub na miejscu.

Wniosek o separację za porozumieniem stron

Jeśli małżonkowie oboje decydują się na separację, należy złożyć zgodny wniosek małżonków o separację. Wówczas dochodzi zwykle do postępowania nieprocesowego, w czasie którego sąd wydaje postanowienie zgodne z oczekiwaniami obu małżonków. Dzięki temu małżonkowie mogą liczyć na szybkie orzeczenie o separacji. Takie rozwiązanie niesie za sobą także niższe koszty separacji. Jak napisać taki wniosek?

Zgodny wniosek o separację: wzór

Poniżej znajduje się wzór zgodnego wniosku o separację małżonków. Można pobrać go w formacie PDF lub użyć do inspiracji tworząc własny wniosek.

Pobierz: wniosek o separację – wzór

…………………………………………………

(miejscowość, data)

Wnioskodawcy:

…………………………………………………

(imię i nazwisko)

……………………………………………….

(adres zamieszkania)

………………………………………….…….

(PESEL)

…………………………………………………

(imię i nazwisko)

………………………………………………..

(adres zamieszkania)

………………………………………….……

(PESEL)

Sąd Okręgowy w ……………………….

ZGODNY WNIOSEK O SEPARACJĘ

Wnioskodawcy wnoszą zgodnie o orzeczenie separacji małżeństwa zawartego w dniu….. …………….. zarejestrowanym w Urzędzie Stanu Cywilnego w …………………………………… Nr aktu małżeństwa to:……………………………

Wnioskodawcy oświadczają, iż nie mają wspólnych małoletnich dzieci.

………………………………………………………………………………………………………….

Uzasadnienie

………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………

Załączniki:

1. …………………………………..
2. …………………………………..
3. …………………………………..

………………………………

………………………………

(podpisy)

Jak złożyć wniosek o separację?

Pozew o separację należy złożyć do sądu okręgowego w miejscowości, w której było ostatnie wspólne miejsce zamieszkania małżonków. Wniosek o separację można wydrukować i wysłać do sądu pocztą lub też złożyć w biurze podawczym. Konieczne jest również uiszczenie opłaty.

Ile trwa separacja?

Sama separacja może trwać tak długo, jak małżonkowie chcą. Jednak najpierw należy poczekać na jej orzeczenie. Sugerując się terminami toczących się spraw sądowych, można uznać, że sprawy o orzeczenie separacji trwają ok. 6 miesięcy, jednak często można liczyć na domknięcie sprawy nawet w 3 miesiącach. Niestety zdarzają się i sprawy toczące się dłużej w okolicach 12 miesięcy. Na ostateczny czas wpływ ma wiele czynników, np. orzeczenie o winie, czy kwestia wykonywania władzy rodzicielskiej.

Ile kosztuje separacja?

Jak już wspomniano zgodne żądanie małżonków o separację, gdy małżonkowie nie posiadają małoletnich dzieci, kosztuje znacznie mniej niż pozew. Gdy to oboje małżonków żąda orzeczenia separacji, to ponoszą opłatę w wysokości 100 zł. Natomiast w przypadku pozwu i rozprawy sądowej koszt separacji wzrasta do 600 zł (opłata za wpis sądowy). Opłaty dokonuje się na rachunek bankowy sądu albo poprzez znaki opłaty sądowej do kupienia w kasie sądu. Do tego dochodzą również koszty adwokata, jeśli małżonkowie decydują się, na jego usługę.

Kiedy separacja jest niedopuszczalna?

Ażeby sąd orzekł separację, sprawa nie może nieść ku temu przeciwwskazań. Sąd nie zawsze orzeknie separację. Tak się staje w dwóch przypadkach:

• gdy w wyniku separacji zagrożone jest dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków;
• gdy separacja byłaby niezgodna z zasadami współżycia społecznego.

Sprzeczność z zasadami współżycia społecznego to np. sytuacja, w której jeden z małżonków doświadcza ciężkiego wypadku, a drugi w tej okoliczności wnosi pozew o separację.

Separacja a dziedziczenie

Skutki separacji w przypadku dziedziczenia są takie same jak w przypadku rozwodu. W razie separacji prawnej po zmarłym małżonku nie dziedziczy małżonek pozostający z nim w separacji orzeczonej przez sąd. Jeśli małżonek mimo separacji, chce powierzyć żonie, czy mężowi swój majątek, musi się w takiej sytuacji zdecydować na dziedziczenie testamentowe. Pominięcie w testamencie odbiera prawo do dziedziczenia, jak i prawo do zachowku. W przypadku separacji faktycznej dochodzi natomiast do takiego samego dziedziczenia jak u małżonków niepozostających w separacji.

Separacja a rozdzielność majątkowa

W wyniku separacji między małżonkami dochodzi do rozdzielności majątkowej. Ma ona miejsce od dnia uprawomocnienia się wyroku lub wydania postanowienia o separacji. Małżonkowie nie mają już możliwości porozumienia się w sprawie finansów.

Jeśli małżonkowie przed separacją mieli ustanowioną rozdzielności majątkową, to orzeczenie separacji powoduje po prostu jej utrzymanie, lecz w charakterze przymusowym. Po zniesieniu separacji rozdzielność ustaje, chyba że małżonkowie wnoszą o jej utrzymanie.

Separacja a alimenty – komu i kiedy przysługują?

Małżonek w separacji ma prawo do alimentów. Pod warunkiem, że nie jest wyłącznie winny rozkładowi pożycia małżeńskiego. O alimenty może się starać niewinny małżonek, którego ze względu na separację dotknęło istotne pogorszenie sytuacji materialnej.

Separacja skutkuje również orzeczeniem alimentów na niepełnoletnie dzieci małżonków. Na dzieci dorosłe natomiast alimenty nie przysługują, nawet jeśli dziecko pozostaje na utrzymaniu jednego z rodziców. Sąd w ustaleniu wysokości świadczenia bierze pod uwagę koszty utrzymania i wychowania dziecka, np. jego wyżywienie i edukację. Pełnoletnie dziecko może jednak osobiście dochodzić alimentów przed sądem.

Znaczenia ma również majątek małżonka objętego obowiązkiem alimentacyjnym. Im lepsza jest jego sytuacja zarobkowa, tym większe alimenty zostaną mu zasądzone.

Co daje separacja?

Jak wygląda życie w separacji? Separacja daje małżonkom możliwość przetestowania życia osobno. Jeśli uda im się rozwiązać problemy mogą wnieść o zniesienie separacji i powrócić do klasycznego życia małżeńskiego. Jednocześnie separacja w związku wnosi skutki prawne, jakie mają miejsce także przy rozwodzie. Sądowa ingerencja w pożycie małżonków pomaga w rozwiązaniu konfliktów i uprawnia każdą ze stron to niezależnego życia od partnera, czy partnerki.

W trakcie separacji małżonkowie powinni dochowywać wierności. Gdy nie są jeszcze po rozwodzie i nie mogą zawierać nowych związków małżeńskich. Zdrada w czasie separacji może stanowić podstawę do orzeczenia o winie w czasie późniejszego rozwodu. Jeśli separacja zostanie orzeczona z winy jednego z małżonków, wówczas możliwe jest dochodzenie od niego wyższych alimentów.

Rozwód czy separacja?

Decydując się na formalne rozstanie ze względu na zupełny rozkład pożycia małżonków, warto pamiętać o podstawowej różnicy między rozwodem a separacją. Separacja jest odwracalna, a rozwód nie. Separację można więc potraktować jako pewnego rodzaju przerwę w małżeństwie. Może ona doprowadzić do definitywnego rozpadu małżeństwa, lecz jest także szansą na jego uratowanie.

Rozwodu odwrócić się nie da. Jeśli małżonkowie wezmą rozwód pod wpływem emocji, czy ciężkiego okresu w związku, wówczas jedyną możliwością na powrót będzie ponowne zawarcie związku małżeńskiego.

Należy jednak pamiętać, że choć w czasie separacji małżonkowie stają się bardziej niezależni, to w dalszym ciągu zobowiązani są do wzajemnej pomocy. Rozwód natomiast całkowicie pozwala się małżonkom od siebie odciąć.

Ponadto istotną kwestią jest nazwisko. W separacji nie ma możliwości powrotu do starego nazwiska, natomiast po rozwodzie jest. Zatem wybór między separacją a rozwodem jest uzależniony od priorytetów danych małżonków.