Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, czyli zlecenie kontroli w tym zakresie należy do pracodawcy. Co to i w jakim celu dokonuje się tego rodzaju analizy? Opisujemy, kiedy i kto przeprowadza ocenę ryzyka zawodowego oraz jak wygląda cała procedura.
Ocena ryzyka zawodowego pomaga w określeniu zagrożeń związanych z pracą na danym stanowisku. Dobrze przeprowadzona ocena ryzyka zawodowego polega na określeniu zagrożeń dla każdego stanowiska pracy. Ponadto powinna zapobiegać szkodliwym skutkom zagrożeń występujących w środowisku pracy i związanych ze sposobem wykonywania pracy na poszczególnych stanowiskach pracy. Jaka jest jej dokładna definicja i w jaki sposób jej się dokonuje? Na czym polega ocena ryzyka zawodowego? W poniższym tekście znajdziesz najważniejsze informacje na ten temat. Opisujemy również cele oceny ryzyka zawodowego.
Spis treści
Co to jest ocena ryzyka zawodowego?
Ocena ryzyka zawodowego jest procesem, za który odpowiedzialny jest pracodawca. Obowiązek pracodawcy to także poinformowanie pracownika o ryzyku zawodowym. Ocena taka polega na badaniu wszystkich aspektów pracy i wykryciu zagrożeń, które mogą wpłynąć na stan zdrowia pracowników. Jej celem jest wyeliminowanie poszczególnych zagrożeń na stanowiskach pracy oraz stwierdzenie jakie działania należy podjąć w celu organiczenia ryzyka zawodowego osób pracujących w konkretnym miejscu pracy.
Ryzyko zawodowe według Polskiej Normy PN-N-18002 należy rozumieć jako:
prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.
Definicja oceny ryzyka zawodowego, którą podaje Państwowa Inspekcja Pracy, mówi, że jest to:
dokładne sprawdzenie i ocena, co w miejscu pracy może zaszkodzić lub wyrządzić krzywdę pracownikom.
Ma ona za zadanie ustalenie, czy podjęte w celu ograniczenia lub wykluczenia zagrożeń na stanowiskach pracy działania są wystarczające, oraz stwierdzenie, jakie jeszcze środki należy zastosować, aby zmniejszyć ryzyko zawodowe (np. zastosowanie środków ochrony indywidualnej).
Ważne: co jakiś czas powinno się dokonywać aktualizacji oceny ryzyka zawodowego, informując o nowych zagrożeniach i proponując podjęcie nowych działań ograniczających ryzyko zawodowe. Powinno się ponawiać analizę w razie zmian kadrowych, modyfikacji wymagań na dane stanowiska lub stwierdzenia potrzeby zmian dotyczących środków ochrony czy też zauważenia ich niskiej skuteczności. Każdą analizę nalezy zacząć od zagrożeń, których ryzyko wystąpienia jest największe i najbardziej wpływa na pogorszenie się stanu zdrowia pracownika.
Ocena ryzyka zawodowego: kto sporządza?
Odpowiedzialność związana ze sporządzeniem oceny ryzyka zawodowego i poinformowaniem o nim pracowników spoczywa na pracodawcy. Nie oznacza to jednak, że musi on osobiście zajmować się formalnościami. Kto przeprowadza ocenę ryzyka zawodowego?
Odpowiedzi należy szukać w Polskiej Normie PN-N-18002 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy – Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego. Według niej ocenę ryzyka zawodowego powinien przeprowadzić zespół, na który mogą składać się: pracodawca, pracownicy, których wyznaczy (również zajmujący stanowiska kierownicze), i/lub eksperci spoza firmy.
Członkowie zespołu powinni:
- znać i rozumieć zasady oceny ryzyka zawodowego,
- posiadać wiedzę pozwalającą im na rozpoznawanie zagrożeń na stanowiskach, które oceniają,
- posiadać umiejętność oceny szkodliwych konsekwencji rozpoznanych zagrożeń,
- znać zasady dotyczące stosowania środków ochrony przeciw zagrożeniom,
- znać organizację zakładu pracy,
- dysponować wiedzą dotyczącą procesów, technologii, maszyn, urządzeń i materiałów oraz struktury zatrudnienia w firmie,
- mieć kwalifikacje umożliwiające im konsultowanie się z pracownikami oraz zewnętrznymi ekspertami i wykorzystywanie zdobytej wiedzy.
Zespołem powinna kierować osoba, do której należeć będzie planowanie i nadzorowanie wykonywanych przez niego działań. Jeżeli do oceny ryzyka zawodowego potrzebna będzie wiedza dotycząca danej specjalności, najlepiej jest okresowo powołać eksperta lub konsultować się z odpowiednią osobą.
Jak wygląda procedura oceny ryzyka zawodowego?
Żeby ocena ryzyka zawodowego była sporządzona profesjonalnie, należy dobrze ją zaplanować. Pomóc może przygotowanie procedury oceny ryzyka zawodowego. Oto co powinno się w niej opisać:
- zasoby potrzebne do przeprowadzenia oceny,
- niezbędne szkolenia dla członków zespołu, którzy będą ją sporządzać,
- poszczególne osoby i należące do nich zadania,
- listę ocenianych stanowisk pracy,
- sposób przekazania informacji dotyczących ryzyka zawodowego,
- udział pracowników w procesie,
- udzielanie dostępu do informacji.
Ocena ryzyka zawodowego zawsze musi być wykonana i dostosowana do rzeczywistych zagrożeń oraz aktualnie stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, dotyczących każdego stanowiska pracy.
Metody oceny ryzyka zawodowego
Przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego, zebranie informacji potrzebnych do jego definicji, identyfikacja zagrożeń oraz określenie działań eliminujących znacząco organicza prawdopodobieństwo wystąpienia wypadków na stanowisku pracy. Istnieje wiele narzędzi, z których można korzystać, dokonując oceny ryzyka. Najczęściej są to listy kontrolne, poradniki, kwestionariusze, broszury i wytyczne, a także bezpłatne oprogramowanie interaktywne.
Poszczególne zespoły mogą stosować różne metody oceny ryzyka zawodowego. Można przeprowadzać ją, wykonując audyty lub przeglądy bezpieczeństwa, wykorzystując wspomniane narzędzia i/lub stosując tzw. metodę „co, jeśli”.
Najpopularniejsza metoda oceny ryzyka to sporządzanie grafu ryzyka, który zawiera informacje na temat wielkości skutków możliwego zdarzenia, częstotliwości narażenia na ryzyko, możliwości ochrony przed nim, a także prawdopodobieństwa jego wystąpienia.
Kolejna z często stosowanych metod to Job Safety Analysis (JSA). W ramach niej wylicza się prawdopodobieństwo (P), sumując określone wartości odpowiadające częstotliwości występowania zdarzeń (F), prawdopodobieństwu ich wystąpienia (O) i możliwości uniknięcia ich (A). Kolejne etapy oceny ryzyka zawodowego to określenie potencjalnych konsekwencji (C) i stwierdzenie wartości ryzyka na podstawie stworzonej w tym celu tabeli.
Często spotykane jest również badanie ryzyka metodą risk score, która przedstawia je jako iloczyn wartości odpowiadających skutkom zdarzeń, ekspozycji na zagrożenie oraz prawdopodobieństwu ich zaistnienia. Po dokonaniu obliczeń należy skorzystać ze specjalnie stworzonej tabeli, by sprawdzić, w której kategorii ryzyka znajduje się dane zdarzenie.
Inne popularne metody oceny ryzyka to: five steps (pięć kroków) i Preliminary Hazard Analysis (PHA) oraz dokonywanie jej przy wykorzystaniu Polskiej Normy PN-N-18002:2011.
Ocena ryzyka zawodowego: podstawa prawna
Przedsiębiorca ma obowiązek sporządzania oceny oraz dokumentowania ryzyka zawodowego wiążącego się z wykonywaniem określonych zadań. Do jego obowiązków należy również dbanie o profilaktykę, która ma na celu zmniejszenie wspomnianego ryzyka. Podstawę prawną do oceny ryzyka zawodowego stanowią art. 226 Kodeksu pracy oraz przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy. Dokumentacja oceny ryzyka zawodowego musi uwzględniać elementy określone Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy na danym stanowisku pracy oraz w konkretnym środowisku pracy.
Dzięki dokonywaniu oceny pracownicy otrzymują rzetelne informacje dotyczące zagrożeń związanych z pracą na danym stanowisku.
BHP a ocena ryzyka zawodowego
Każdy przedsiębiorca ma świadomość tego, jak ważne jest BHP w pracy. Jaki jest jednak jego związek z ryzykiem zawodowym?
W każdym zespole zajmującym się oceną ryzyka zawodowego powinien znaleźć się specjalista do spraw BHP. Jeżeli przedsiębiorca nie zatrudnia eksperta w tej dziedzinie, powinien on nawiązać współpracę z zewnętrznym specjalistą. BHP w ocenie ryzyka zawodowego odgrywa ważną rolę: pracodawca powinien udostępnić zespołowi, który jej dokonuje, dokumenty związane z bezpieczeństwem i higieną pracy oraz zagrożeniami na danym stanowisku. Dzięki zapoznaniu z ich treścią możliwe jest przeprowadzenie pełnej i rzetelnej analizy ryzyka.
Czym jest karta oceny ryzyka zawodowego?
Każda ocena ryzyka zawodowego powinna zostać zarejestrowana. Dokumentem zawierającym informacje na temat przeprowadzonej analizy jest karta oceny ryzyka zawodowego. Oto co powinno zostać w niej ujęte:
- informacje na temat danego stanowiska pracy (jego opis z uwzględnieniem narzędzi, zadań, czynników szkodliwych w pracy, pracowników),
- zagrożenia,
- oszacowanie ryzyka przy uwzględnieniu środków, które je ograniczają,
- środki minimalizujące lub eliminujące ryzyko,
- zalecenia zastosowania dodatkowych środków.
Należy podkreślić, że nie istnieje uregulowany prawnie wzór karty oceny ryzyka zawodowego. Poza wspomnianymi informacjami może ona zawierać również np. opis wprowadzonego przez pracodawcę systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy czy też planów związanych z ulepszaniem go.
Praca zdalna a ocena ryzyka zawodowego: jak ją przeprowadzić?
Pracownik zdalny najczęściej wykonuje swoje obowiązki z domu. Mimo to pracodawca musi dokonać analizy ryzyka dotyczącego jego stanowiska. Jak to zrobić? W przypadku pracy zdalnej ocena ryzyka zawodowego musi uwzględniać prawo do prywatności osoby zatrudnionej. Najlepiej jest zatem poprosić ją o udzielenie informacji na temat zagrożeń. Pracownik powinien uczestniczyć w procesie analizy ryzyka, którego dokonuje się z wyznaczonym ekspertem.
Do obowiązków pracodawcy należy zapewnienie osobie pracującej zdalnie szkoleń z zakresu oceny ryzyka zawodowego, odpowiednich narzędzi ułatwiających przeprowadzenie analizy oraz konsultacji.
Samą ocenę należy przeprowadzać etapami – poprosić pracownika o informacje, na tej podstawie zidentyfikować możliwe zagrożenia i dokonać szacunków dotyczących ryzyka zawodowego. Następnie należy wyznaczyć dopuszczalność tego ryzyka i podjąć działania zmierzające do jego zminimalizowania lub wykluczenia albo – jeśli nie będą one potrzebne – pamiętać o okresowym przeprowadzaniu analizy.
Cały proces oceny przebiega w standardowy sposób, różnicą jest jednak fakt, że to pracownik przekazuje informacje pracodawcy lub ekspertowi.
Ocena ryzyka zawodowego: przykłady
Analiza ryzyka zawodowego wymaga zebrania informacji dotyczących m.in. danego stanowiska oraz możliwych zagrożeń, częstotliwości ryzyka oraz stosowanych środków ochrony. Przykład oceny ryzyka zawodowego dla dekarza-blacharza, kucharza i sprzątaczki można znaleźć na stronie Państwowej Inspekcji Pracy: https://www.pip.gov.pl/pl/bhp/ocena-ryzyka-zawodowego/o-ocenie-ryzyka-zawodowego/6287,przyklady-oceny-ryzyka-zawodowego-dla-wybranych-stanowisk-pracy-.html
Czy wykonanie oceny ryzyka zawodowego jest obowiązkowe?
Przyświecające ocenie ryzyka zawodowego cele to obniżenie ryzyka do minimalnego poziomu lub zlikwidowanie go, a także zapewnienie zatrudnionym dostępu do informacji oraz szkoleń. Jednak czy przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego jest obowiązkowe?
Odpowiedź brzmi: tak. Według art. 226 Kodeksu pracy pracodawca:
- ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko,
- informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.
Oznacza to, że każdy pracodawca musi zadbać o przeprowadzenie oceny ryzyka i przekazanie informacji na jego temat pracownikom, choć – jak wcześniej wspomnieliśmy – nie ma obowiązku dokonywania tego osobiście.
