Osoby z niepełnosprawnościami na polskich uczelniach mogą liczyć na różne formy wsparcia. Na ich rzecz działają liczne organizacje. Także same uczelnie dostosowują się do ich potrzeb, oferując wsparcie w celu wyrównania szans. Jak radzić sobie na uczelni będąc osobą z niepełnosprawnością? Jak pomóc takim osobom? Poznaj wskazówki.
Żyjąc w społeczeństwie, musimy mieć na uwadze to, że wszyscy jesteśmy różni. Ta różnorodność polega nie tylko na cechach charakteru, czy wyglądzie, ale i problemach, z którymi mierzymy się każdego dnia. Przestrzeń, ale i reguły życia muszą uwzględniać te różnice, jeśli chcemy, by wszyscy mieli równe szanse. Grupą osób, które zasługują na szczególne podejście, są ludzie żyjący z niepełnosprawnościami. Coś, co dla jednych wydaje się być rutynową czynnością, dla innych może stanowić duże wyzwanie. Choroba, czy niepełnosprawność nie powinny wykluczać z życia społecznego, odbierać możliwości kształcenia się i rozwijania w wymarzonym zawodzie. Dlatego też polskie uczelnie oferują studentom z niepełnosprawnościami różne formy wsparcia. Dzięki temu, mimo trudności mogą zdobyć wykształcenie i stać się osobami konkurencyjnymi na rynku pracy.
Spis treści
Studenci z niepełnosprawnościami na uczelniach wyższych
Według danych GUS, w roku akademickim 2021/2022 na Polskich uczelniach kształciło się w sumie 19,9 tys. osób z niepełnosprawnościami, co przekłada się na 1,7% ogólnej liczby studentów. Wielu z nich, to osoby z dysfunkcją narządów ruchu, większość jednak poruszających się samodzielnie. Spora część studentów to także osoby niewidome i słabowidzące oraz niesłyszące i słabosłyszące. W zależności od konkretnego rodzaju niepełnosprawności każdy ze studentów ma inne, indywidualne potrzeby. Zwykle myśląc o nich, w pierwszej kolejności zastanawiamy się nad dostosowaniem przestrzeni dla osób z niepełnosprawnościami, w sposób, który umożliwiłby im sprawne i samodzielne poruszanie się po uczelni. Jednak potrzeby ta sięgają znacznie dalej. Obejmują narzędzia, które pomagają w nauce, wsparcie finansowe, czy wsparcie psychologiczne.
Prawa osób z niepełnosprawnościami na uczelniach wyższych
Studia to pasmo obowiązków, począwszy od formalności związanych z rekrutacją, po zdawanie prac i egzaminów w terminie, skończywszy na obronie pracy dyplomowej. Osobom z niepełnosprawnościami może być znacznie ciężej dopełniać terminów, czy brać udział w zajęciach o szczególnym charakterze. Aby wyrównać szanse w zdobyciu wiedzy i wykształcenia, uczelnie realizują zadania ujęte m.in. w Międzynarodowej Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych. Art. 24 dotyczy edukacji.
1. Państwa Strony uznają prawo osób niepełnosprawnych do edukacji. W celu realizacji tego prawa bez dyskryminacji i na zasadach równych szans, Państwa Strony zapewnią włączający system kształcenia umożliwiający integrację na wszystkich poziomach edukacji i w kształceniu ustawicznym, zmierzające do:
(a) pełnego rozwoju potencjału oraz poczucia godności i własnej wartości, a także wzmocnienia poszanowania praw człowieka, podstawowych wolności i różnorodności ludzkiej,
(b) rozwijania przez osoby niepełnosprawne ich osobowości, talentów i kreatywności, a także zdolności umysłowych i fizycznych, przy pełnym wykorzystaniu ich możliwości,
(c) umożliwienia osobom niepełnosprawnym efektywnego udziału w wolnym społeczeństwie.
Aby powyższe cele zostały zrealizowane, państwa dbają o to, aby osoby z niepełnosprawnościami nie były wykluczone z systemu edukacji. By miały dostęp do powszechnego szkolnictwa wyższego i możliwości uczenia się przez całe życie bez dyskryminacji i na zasadzie równości z innymi osobami.
Regulacji prawnych na temat dostosowania działań uczelni do potrzeb osób z niepełnosprawnościami możemy także szukać w Ustawie z dnia 20 lipca 2018 roku Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Zgodnie z treścią ustawy, stwarzanie osobom niepełnosprawnym warunków do pełnego udziału w procesie przyjmowania na uczelnię, kształcenia, prowadzenia działalności naukowej to jedne z podstawowych zadań uczelni. Dokument określa również zasady przyznawania stypendium dla osób z niepełnosprawnościami.
Z treści dowiadujemy się także, że zadania związane z zapewnieniem osobom niepełnosprawnym warunków do pełnego udziału w procesie przyjmowania na studia, do szkół doktorskich, kształceniu na studiach i w szkołach doktorskich lub prowadzenia działalności naukowej objęte są finansowaniem systemu szkolnictwa wyższego i nauki. Uczelnia posiada fundusz wsparcia osób niepełnosprawnych. Kwestie dostosowania organizacji do potrzeb studentów z niepełnosprawnościami powinny określać regulaminy studiów poszczególnych szkół.
Źródła wsparcia – gdzie szukać pomocy?
Każda osoba znajdująca się w nowym środowisku pracy, czy edukacji ma prawo czuć się na początku nieco zagubiona. Dotyczy to także osób, które nie mierzą się z niepełnosprawnościami. Dlatego, te, które znajdują się w trudnej sytuacji, tym bardziej muszą wiedzieć, gdzie szukać pomocy. Dla studentów szczególne znaczenie ma Biuro ds. Osób Niepełnosprawnych. Jest to organizacja specjalnie powołana w celu pomocy studentom z niepełnosprawnościami. Mogą oni zaczerpnąć porad w zakresie rekrutacji, czy innych formalności. Biuro wspiera także w aktywizacji zawodowej oraz pomaga w kontaktach z innymi instytucjami jak PFRON czy MOPS.
Na uczelniach funkcjonują także Rady Studentów z Niepełnosprawnością. Rady są tworzone przez studentów z niepełnosprawnościami, którzy jednoczą się w celu wsparcia i wspólnego podejmowania różnych wyzwań. Dążą do poprawy sytuacji swoich rówieśników na uczelni i eliminacji barier mentalnych. Rada organizuje także wspólne wyjścia naukowe, czy integracyjne. Przy uczelni mogą także działać inne stowarzyszenia i zrzeszenia studentów z niepełnosprawnościami.
Warto także dowiedzieć się więcej o dostępności wsparcia ze strony fundacji, czy Akademickich Centrów Wsparcia i Doradztwa. Jednak nie na każdej uczelni znajdziemy te same organizacje. Zanim osoba z niepełnosprawnością zdecyduje się na studiowanie na konkretnej uczelni, najpierw lepiej dowiedzieć się u źródła, na jakie formy wsparcia można liczyć.
W czym pomaga własny asystent?
Jeśli masz potrzebę takiego wsparcia, możesz się starać o wsparcie asystenta dydaktycznego. Taką potrzebę możesz zgłosić w Biurze ds. Osób Niepełnosprawnych. Asystent wspiera studentów w czynnościach, które związane są z procesem kształcenia. Pomaga także w funkcjonowaniu na uczelni, w wypełnianiu dokumentów, sporządzaniu notatek z zajęć, czy w pokonywaniu barier architektonicznych występujących na terenie uczelni. Kontaktuje się także z wykładowcami, pomaga w korzystaniu z biblioteki, czyta notatki, dygitalizuje dokumenty oraz pełni także zadania informacyjne. Asystent działa na podstawie umowy zawartej z osobą z niepełnosprawnością.
Wsparcie osób z niepełnosprawnościami w rekrutacji
Bariery muszą być zniesione już na etapie początkowym, gdy kandydat z niepełnosprawnością dopiero bierze udział w rekrutacji do uczelni. Na czym polega wówczas wyrównanie szans? To zależy od uczelni. W niektórych, osoby z niepełnosprawnościami mogą zdawać egzamin wstępny w nieco innej formie. Mają dostęp do sprzętu dostosowanego dla osób z niepełnosprawnością. Mogą liczyć na materiały lepiej dostosowane do ich potrzeb, np. w zakresie powiększonego druku, a także otrzymać więcej czasu na napisanie egzaminu. Uczelnie zapewniają warunki do pełnego udziału w procesie rekrutacji i kształcenia. Na niektórych uczelniach organizowane są nawet dodatkowe nieodpłatne zajęcia wyrównawcze.
Co daje indywidualna organizacja studiów?
IOS, czyli indywidualna organizacja studiów, z jakiej mogą skorzystać studenci, którzy ze względu na szczególną sytuację, nie mogą kontynuować toku studiów na zasadach ogólnych. Dzięki temu student z niepełnosprawnością, może mieć dostosowany do swoich potrzeb plan zajęć. To może ułatwić połączenie nauki z troską o zdrowie, badaniami, czy rehabilitacją. W ramach IOS dopasować można nie tylko zajęcia, ale i etapy ich zaliczeń. IOS można zastosować wobec wszystkich zajęć lub tylko niektórych modułów. Zwykle w tym trybie student ma większą liczbę dopuszczalnych nieobecności. Z wnioskiem o indywidualną organizację studiów należy wystąpić do dziekana.
Pomoc w egzaminach
Wybierając studia, warto dokładnie zapoznać się z uczelnią, ponieważ każda tak naprawdę oferuje inne formy wsparcia. Egzaminy zwykle spędzają sen z powiek studentom, którzy nie mierzą się z niepełnosprawnościami. Tym bardziej więc osoby, które takich trudności doświadczają, mają utrudnione zadanie. Uczelnie więc dostosowują się do ich potrzeb także w tym obszarze. Wsparcie, na jakie studenci mogą liczyć, obejmuje m.in. wydłużenie czasu zdawania egzaminów. W trakcie egzaminów w czytaniu i zaznaczaniu odpowiedzi może im pomagać asystent. Student może także do egzaminu przystąpić w specjalnym, osobnym pomieszczeniu. Możliwe jest także wyznaczenie na zgodę dziekana indywidualnej sesji egzaminacyjnej w terminach odbiegających od sesji dla pozostałych studentów.
Dostosowanie przestrzeni dla potrzeb osób z niepełnosprawnością
Jak wynika z badań zrealizowanych na zlecenie Rzecznika Praw Obywatelskich, potrzeby studentów z niepełnosprawnościami w opinii studentów sprawnych i wykładowców obejmują głównie udogodnienia infrastrukturalne: brak barier architektonicznych, takich jak progi, krawężniki, czy wąskie drzwi i korytarze, które uniemożliwiają manewrowanie. Świadomość na temat utrudnień architektonicznych jest więc duża, z tego względu uczelnie są dostosowywane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, co widać nawet w przejściach komunikacyjnych.
Dostosowany musi być nie tylko sam budynek, ale i konkretne pomieszczenia, ogólnodostępne, takie jak choćby biblioteka, czy toalety. Uczelnia powinna także dysponować miejscami parkingowymi przeznaczonymi dla osób z niepełnosprawnościami. Powinny w niej funkcjonować windy, dostępne rampy, pochylnie. Korytarze muszą być przestronne tak, aby łatwo było się w nich poruszać osobom na wózkach. Jeśli osoba z niepełnosprawnością chce mieszkać w akademiku, również ta przestrzeń powinna być dla niej dopasowana.
Aplikacje i narzędzia wspomagające naukę
Nie tylko architektura może stanowić utrudnienia dla osób z niepełnosprawnościami. W zależności od problemów zdrowotnych studenci mierzą się z innymi trudnościami. W bibliotekach powinny się więc znajdować drukarki brajlowskie, czy syntezatory mowy. Jednak przy szkołach wyższych czasem funkcjonują także wypożyczalnie technologii wspomagających dla osób z niepełnosprawnością. Tam studenci mogą wypożyczyć np. dyktafony, mikroporty dla osób niedosłyszących, czy laptopy z ekranami brajlowskimi. Stanowią one dużą pomoc w nauce.
Pomoc materialna dla studentów z niepełnosprawnością
Studenci z niepełnosprawnościami mogą korzystać z tych samych i dodatkowych form wsparcia finansowego, co reszta studentów. Do wyboru jest stypendium socjalne, stypendium rektora dla najlepszych studentów, zapomogi, kredyt. Warunkiem otrzymania wsparcia finansowego w ramach dodatkowych świadczeń i ulg jest przedstawienie kopii orzeczenia o stopniu niepełnosprawności. Świadczeniem tego typu jest stypendium specjalne dla osób niepełnosprawnych. Wsparcie materialne przyznawane jest na semestr lub rok akademicki i wypłacane jest co miesiąc. Przyznawane jest tylko na jednym wskazanym przez studenta kierunku studiów. Oczywiście przyznanie tej pomocy jest uzależnione od uczelni i typu studiów.
Studenci z niepełnosprawnościami nie mogą być skreślani z życia społecznego ani dysponować mniejszymi szansami w zakresie rozwoju zawodowego. Dlatego wybór powinien paść na uczelnię, która oferuje jak najszerszy wachlarz wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami. Przypominamy, że stwarzanie osobom niepełnosprawnym warunków do pełnego udziału w procesie przyjmowania na uczelniach i kształceniu to jedne z podstawowych zadań uczelni. Jednak nie tylko prawo ma znaczenie, ale i podejście zarówno wykładowców, jak i innych studentów do osób z niepełnosprawnościami. Oprócz wsparcia materialnego czy organizacyjnego ważna jest także pomoc mentalna.
