Pracownik młodociany to taka osoba, która nie ukończyła jeszcze 18. roku życia, a może pełnić pewne obowiązki zawodowe. Na jakich zasadach przebiega zatrudnienie osoby niepełnoletniej? Czy pracodawca musi stosować specjalne zasady i zapewnić jej szczególną ochronę?
Współpracujący z Tobą pracownik młodociany, to nie tylko para chętnych rąk do pracy, ale też szereg obowiązków wynikających z panujących przepisów. Zatrudnienie tak młodego człowieka to bardzo popularne zjawisko, zwłaszcza w okresie letnim. To właśnie wtedy niepełnoletni pracownicy mają najwięcej czasu dla siebie, poszukując dodatkowych sposobów na wakacyjny zarobek. Warto wiedzieć, że Kodeks pracy i Kodeks cywilny, w szczególny sposób chronią młodych ludzi. Praca dla nieletnich to dla zatrudniającego przede wszystkim oszczędność, jednak zatrudnienie np. 17-latka zgodnie z obowiązującymi przepisami, będzie wymagało odrobiny zachodu. Jak powinno przebiegać zatrudnienie niepełnoletniego na umowę o pracę? Co z jego urlopem i wynagrodzeniem? Jaki jest dobowy wymiar czasu pracy? Jak wygląda przyuczenie do wykonywania określonej pracy pracownika młodocianego (przygotowanie zawodowe)? Czy pracowników młodocianych można oddelegować do pracy w godzinach nadliczbowych?
Szukasz pracy? Sprawdź oferty pracy w Warszawie na GoWork.pl
Spis treści
Pracownik młodociany – kto to jest?
Aby zagłębić się w szczegóły zatrudnienia młodocianego pracownika, warto poznać definicję pojęcia. W świetle obowiązującego prawa, pracownik młodociany jest osobą, która ukończyła 15. rok życia, jednak 18. urodziny ma jeszcze przed sobą. Takiego pomocnika można zatrudnić na podstawie umowy o pracę, jednak pod kilkoma ważnymi warunkami.
- Pierwszym z nich jest ukończenie edukacji w zakresie ośmioletniej szkoły podstawowej.
- Drugim jest oczywiście ukończenie 15. roku życia.
- Trzecim jest przedstawienie odpowiedniego świadectwa lekarskiego, które jasno stwierdza, że obowiązki pracownicze nastolatka w Twojej firmie, nie będą zagrażały jego zdrowiu.
- Pracodawca musi zapewnić odpowiedni wymiar czasu pracy młodocianego (dobowy wymiar czasu pracy), ponieważ czas pracy pracownika młodocianego związany jest także z wymaganiami programu nauczania szkolnego.
- Pracownik młodociany podejmuje pracę w celu przygotowania zawodowego (nauka zawodu). Możliwe jest także przyuczenie do wykonywania określonej pracy .
Warto wspomnieć, że w niektórych przypadkach można zatrudnić osobę jeszcze młodszą. Pracę zarobkową może podjąć nawet 13-latek, jednak wyłącznie w branży artystycznej, kulturalnej, reklamowej lub sportowej również w formie przygotowania zawodowego dopasowanego do programu nauczania oraz przy wykonywaniu „lekkich prac”. Gdyby tego było mało, zatrudnianie niepełnoletnich rodzi dodatkowe obowiązki pracodawcy. Jakie?
Zatrudnienie małoletniego – na jakich zasadach można go zatrudnić?
Legalne zatrudnienie osoby niepełnoletniej w 2023 roku to przede wszystkim dbałość o jej rozwój i zachowanie dobrych warunków pracy. Ty, jako osoba zatrudniająca, musisz wiedzieć, że zatrudnić niepełnoletniego można tylko wtedy, gdy:
- prace wykonywane na jego nowym stanowisku będą zaliczane do tzw. “prac lekkich”;
- w celu przygotowania zawodowego do wykonywania określonej pracy (jeśli młodociany pracownik nie ma kwalifikacji zawodowych);
- w wyniku obowiązkowego programu zajęć szkolnych.
Ponadto pracodawca ma obowiązek prowadzić specjalną ewidencję pracowników młodocianych, dołączyć ich do programu ubezpieczeń społecznych, a także odpowiednio przeszkolić. Zatrudnienie do pracy pracownika młodocianego bez kwalifikacji może odbywać się tylko w celu przygotowania zawodowego odbywanego w celu nauki zawodu, przyuczenia do wykonywania określonej pracy i rzemieślniczego przygotowania zawodowego. Rodzaj przygotowania zawodowego pracowników młodocianych zależy od profilu firmy i branży, w której działa.
Warto także zaznaczyć, że termin „prace lekkie” to obowiązki, które nie powodują zagrożenia dla zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego pracownika oraz nie utrudniają młodocianemu uczestnictwa w zajęciach szkolnych. Wykaz „prac lekkich” nie może zawierać prac wzbronionych młodocianym. Znaczenie w tym wypadku ma również czas prac pracownika młodocianego jako przygotowanie zawodowe (w formie nauki zawodu) ponieważ musi być on dostosowany do rozkładu zajęć szkolnych młodocianego.
Zgoda na pracę nieletniego – kiedy jest wymagana?
W niektórych przypadkach zatrudnienie osoby niepełnoletniej będzie wymagało otrzymania zgody od rodzica (bądź innego prawnego opiekuna). Taka zgoda będzie konieczna np. w przypadku zatrudniania młodocianych na umowę zlecenie (o tym w dalszej części artykułu), a także wtedy, gdy pracownik jest małoletnim, których ukończył 8-letnią szkołę podstawową, nie mając jeszcze 15 lat.
Do takiej zgody prawnego opiekuna należy dołączyć pozytywną opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej.
Młodociany pracownik a badania lekarskie
Bezpieczna praca nieletnich powinna być priorytetem każdego zatrudniającego. Wszyscy przełożeni powinni zdawać sobie sprawę, że wykonywanie niektórych obowiązków w tak młodym wieku absolutnie nie wchodzi w grę. Nad bezpieczeństwem zdrowotnym młodocianego pracownika czuwa lekarz, który zaprasza nastolatka na badania okresowe i kontrolne. Dopiero orzeczenie o braku przeciwwskazań daje pracodawcy prawo do zawarcia umowy z małoletnim.
Zatrudnienie osoby niepełnoletniej – dodatkowe obowiązki pracodawcy
Pracownik młodociany to najczęściej osoba, która wciąż się dokształca. Jeżeli zatrudniony wciąż uczęszcza do szkoły podstawowej lub ponadpodstawowej, pracodawca powinien zwalniać go z pracy, umożliwiając tym samym dalszy rozwój kompetencji zawodowych.
Zatrudnienie niepełnoletniego na umowę o pracę wiąże się też z pilnowaniem czasu pracy i urlopów wypoczynkowych, które znacznie różnią się od praw dorosłych w Kodeksie pracy. Praca niepełnoletniego powinna też zostać ujęta na umowie o pracę, którą trzeba sporządzić zgodnie z obowiązującymi przepisami. Czyli?
Zatrudnienie niepełnoletniego na umowę o pracę – o czym trzeba pamiętać?
Jednym z dwóch sposobów na zatrudnienie niepełnoletniego na umowę o pracę jest podjęcie obowiązków w celu przygotowania zawodowego. Taki dokument powinien zawierać:
- czas trwania i miejsce odbywania przyuczenia zawodowego do wykonywania określonej pracy pracownika młodocianego;
- wysokość wynagrodzenia pracownika młodocianego;
- program nauczania teoretycznego wprowadzonego w celu przygotowania zawodowego;
- opis rodzaju przygotowania zawodowego do wykonywania określonej pracy.
Oczywiście nie można zapomnieć o dodaniu podstawowych informacji, takich jak miejscowość i data zawarcia umowy, dane osobowe kandydata, dane osobowe pracodawcy zawierającego umowę, podpisy obu stron lub opiekunów (kiedy to konieczne).
Umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego zawierana z pracownikiem młodociany musi jasno określać, że młodociany pracownik podejmuje zatrudnienie w celu przygotowania zawodowego. W tym wypadku nauka zawodu trwa 24 miesiące, natomiast przyuczenie do wykonywania określonej pracy to okres od 3 do 6 miesięcy.
Zatrudnianie niepełnoletnich – czy można ich zwolnić?
Umowa o pracę z pracownikiem młodocianym, która została podpisana w celu przygotowania zawodowego (nauka zawodu), może zostać rozwiązana za wypowiedzeniem. Dochodzi do tego głównie wtedy, gdy zatrudniający miał zastrzeżenia co do przydatności lub wykonywania obowiązków wynikających z zapisów umowy.
Do zwolnienia pracownika młodocianego może dojść również wtedy, gdy przedsiębiorca ogłasza upadłość bądź likwidację zakładu pracy, a także w przypadku zmian w zakładzie pracy. Warto dodać, że mówimy tutaj o zmianach uniemożliwiających dalsze wykonywanie przyuczenia do zawodu.
Pracownik młodociany – wynagrodzenie w 2023 roku
Kolejną ważną kwestią, jest wynagrodzenie pracownika młodocianego za wykonywaną pracę. Minimalną zapłatą w okresie nauki zawodu jest odsetek średniej krajowej w 2023 roku, który rośnie wraz ze stażem pracy u określonego pracodawcy. Jak wyglądają stawki?
- W pierwszym roku nauki młodocianemu przysługuje minimum 5% średniej krajowej.
- W drugim roku jest to już 6% przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej.
- Trzeci rok podnosi stawkę do 7% średniego wynagrodzenia.
Podstawą do obliczenia wynagrodzenia jest średnie miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej dla poprzedniego kwartału, które zostanie opublikowane przez Główny Urząd Statystyczny.
Wymiar czasu pracy młodocianego – ile godzin i w jakich porach?
Jedną z najważniejszych różnic między pracą młodocianego a osoby dorosłej, jest wymiar czasu pracy. Według Kodeksu pracy młodociany nie może pracować dłużej niż 8 godzin w ciągu doby, a jeżeli nie ukończył jeszcze 16. roku życia, czas ten skraca się do 6 godzin. Natomiast tygodniowy wymiar czasu pracy nie może być większy niż 12 godzin. Warto też wspomnieć, że młodociany pracownik realizujący obligatoryjny program szkolny, musi zostać wypuszczony z pracy na czas lekcji. Do czasu pracy młodocianego wlicza się czas poświęcony na naukę w szkole. Co jeszcze?
- Jeżeli młodociany pracuje dłużej niż 4,5 godziny dziennie, pracodawca ma obowiązek przyznania długotrwałej i ciągłej przerwy trwającej przynajmniej 30 minut;
- z ograniczenia dobowego czasu pracy do 8 godzin wynika, że pracownik młodociany nie może pracować w godzinach nadliczbowych, a także pracować w porze nocnej (od 22 do 6 rano);
- gdy taki nastoletni pracownik nie ukończył 15. roku życia, zakaz pracy w porze nocnej rozciąga się do godzin między 20:00 a 6:00;
- osobie młodocianej przysługuje też przynajmniej 48 godzin tygodniowego i nieprzerwanego wypoczynku.
Urlop pracownika młodocianego – specjalne zasady dla nastolatków
Ze względu na młody wiek pracownika młodocianego, zasady przydzielania urlopów są nieco bardziej wyrozumiałe. Już po 6 miesiącach od rozpoczęcia pierwszej pracy zawodowej, zatrudniony nastolatek ma prawo do 12 dni urlopu. Sytuacja zmienia się już po roku pracy. Wtedy nastolatek może liczyć na pełny wymiar 26 dni urlopowych.
W przypadku urlopu pracownika młodocianego istnieją jeszcze pewne zobowiązania wynikające z nauki szkolnej. Osoba zatrudniona, która uczęszcza jeszcze do szkoły, musi otrzymać urlop wypoczynkowy na czas ferii szkolnych.
Zatrudnienie osoby niepełnoletniej na umowę zlecenie – to możliwe?
Większość omawianych wyżej przypadków dotyczy zatrudnienia na podstawie umowy o pracę. Jednak młodzi ludzie poszukujący pracy sezonowej, nie zawsze chcą wiązać się z daną firmą na stałe. Czy zatrudnienie osoby niepełnoletniej na umowę zlecenie jest możliwe? Co z umową o dzieło? Otóż zawarcie umowy cywilnoprawnej z osobą niepełnoletnią jest jak najbardziej dopuszczalne. Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, małoletni, który ukończył 13. rok życia, ale nie osiągnął jeszcze 18. roku życia to osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych.
Z powyższego wynika, że do przyznania zlecenia lub dzieła małoletniemu będzie potrzebna zgoda rodziców, lub innych opiekunów prawnych. Warto dodać, że nie musi to być zgoda na piśmie, a jakiekolwiek działanie jasno dające do zrozumienia, że rodzic wie o całej sytuacji i nie ma nic przeciwko. Zatrudnienie osoby niepełnoletniej na umowę o dzieło lub zlecenia jest możliwe bez zgody rodziców dopiero wtedy, gdy małoletni za zgodą sądu wstąpił w związek małżeński przed ukończeniem 18. roku życia.
