Kiedy należy się odprawa?

Temat odprawy pracowniczej co jakiś czas wraca do ogólnopolskich mediów. Najczęściej słyszymy o tym w przypadku zwolnień grupowych, który w ostatnim czasie jest nieco więcej niż przed pandemią oraz inflacją. Czym tak naprawdę jest odprawa i kiedy się należy?

Zwolnienie, czyli ustanie stosunku pracy, może odbyć się na kilka sposobów. Jednym z najpowszechniejszych jest to za porozumieniem stron, przy czym inicjatorem w większości przypadków jest tylko jedna strona. Zakończenie z pracownikami stosunków pracy może odbywać się także z zachowaniem okresu wypowiedzenia lub bez jego zachowania. Co ciekawe wypowiedzenie pracy bez zachowania okresu wypowiedzenia może dotyczyć obustronnych ustaleń godzących się na taki rodzaj rozwiązania współpracy, oraz zwolnienia dyscyplinarnego, którego dokonuje pracodawca z winy pracownika. Jednocześnie w Kodeksie pracy istnieje również pojęcie zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracowników, czyli z winy pracodawcy. Są także zwolnienia grupowe. Zatem kiedy należy się odprawa pieniężna i jak wygląda proces jej przyznawania?

Odprawa – co to?

Definicja odprawy pracowniczej jest dość jasna. Jest to bowiem pewnego rodzaju zadośćuczynienie za zazwyczaj nagłą utratę pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Termin ten został doskonale wyjaśniony w Encyklopedii Zarządzania:

Odprawa pracownicza – świadczenie pieniężne przysługujące pracownikowi w przypadku zwolnienia z pracy z przyczyn zaistniałych po stronie pracodawcy. Jest to podstawowa forma ochrony zwalnianych pracowników stanowiąca zabezpieczenie finansowe w okresie poszukiwania nowego, odpowiedniego zatrudnienia. Bez względu na to czy pracodawca jest instytucją publiczną czy prywatną pracownikowi należy się odprawa pieniężna. Nie istotna jest również forma prawno – organizacyjna, branża ani rodzaj prowadzonej działalności.

O odprawie pracowniczej mówi art. 8 ustawy z dnia 13 marca 2003 roku o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Jednocześnie warto zauważyć, że aby otrzymać odprawę musi zostać spełnionych kilka warunków, w tym pracownik musi być zatrudniony na podstawie umowy o pracę.

Kiedy należy się odprawa?

Zgodnie z ustawą z dnia 13 marca 2003 roku o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników odprawa należy się pracownikom, którzy zostali zwolnieni lub doszło do ustania stosunku pracy na mocy porozumienia stron jednak tylko w wypadku, gdy z dokumentów jasno wynika, że jest ono zainicjowane przez pracodawcę. Jednocześnie należy pamiętać, że odprawa dotyczy zakładów, w których zatrudnionych jest ponad 20 pracowników.

Warto zauważyć, że odprawy dotyczą przede wszystkim pracowników, którzy zostali zakwalifikowani do zwolnień grupowych. Jednak czym dokładnie jest zwolnienie grupowe?

Zwolnienie grupowe – co to?

Z informacji zawartych na stronie Gov.pl możemy dowiedzieć się, czym według ustawowych definicji są zwolnienia grupowe. Przyjmuje się więc, ze zwolnienia grupowe są specjalnym trybem rozwiązania umowy o pracę u danego pracodawcy, jeśli ten:

• zatrudnia co najmniej 20 pracowników,
• likwiduje zakład pracy bądź bankrutuje, czyli wina lezy po stronie pracodawcy, a nie po stronie pracowników,
• rozwiąże umowy o pracę w okresie nieprzekraczającym 30 dni, a zwalnianych jest co najmniej:
  • 10 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników,
  • 10% pracowników, gdy firma zatrudnia co najmniej 100, ale mniej niż 300 pracowników,
  • 30 pracowników, gdy twoja firma zatrudnia co najmniej 300 lub więcej pracowników).

Jednocześnie warto zaznaczyć, że przeprowadzenie zwolnień grupowych wiąże się z przestrzeganiem przez pracodawcę odpowiednich formalności, takich jak między innymi konsultacje ze związkami zawodowymi bądź zawiadomienie powiatowego urzędu pracy o liczbie zwalnianych osób.

Odprawa a zwolnienia grupowe

Likwidacja zakładu pracy lub jego bankructwo to trudny moment nie tylko dla właściciela, ale również dla pracowników, którzy w takim wypadku najczęściej podlegają pod zwolnienia grupowe. Firmy, aby złagodzić ten czas, oferują pracownikom szereg form wsparcia – w tym oczywiście ustawową odprawę pieniężną, która ma pomóc w czasie poszukiwania nowej pracy. Jednocześnie zdarzają się sytuacje, w których firmy oferują również doradztwo pracownicze lub wsparcie psychologa, ponieważ dla wielu osób konieczność rozstania się z wieloletnim miejscem zatrudnienia wiąże się z poczuciem utraty bezpieczeństwa i stabilności co może przełożyć się na pogorszony nastrój czy spadek motywacji do zawalczenia o nową posadę.

Wysokość odprawy

Wysokość odprawy ujęta jest w art. 8 ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników:

Pracownikowi, w związku z rozwiązaniem stosunku pracy w ramach grupowego zwolnienia, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości:

1) jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata;

2) dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy od 2 do 8 lat;

3) trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy ponad 8 lat.

Jednocześnie należy pamiętać, że wysokość odprawy pieniężnej nie może przekraczać kwoty 15-krotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę odnotowanego w dniu rozwiązania stosunku pracy.

Jednocześnie jak czytamy na stronie Gov.pl:

Ustawa o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy
z przyczyn niedotyczących pracowników gwarantuje minimalną wysokość odprawy, natomiast w przepisach wewnątrzzakładowych (np. regulamin wynagradzania, układ zbiorowy pracy, porozumienie zbiorowe) może być przewidziana wyższa wysokość odprawy.

Oznacza to, że przepisy regulują minimalną wysokość odprawy, jednak to od woli pracodawcy ostatecznie zależy jej wysokość, która powinna zostać ustalona w regulaminie wynagradzania lub innym dokumencie wewnątrzzakładowym.

Czy indywidualne zwolnienia mogą otrzymać odprawę

Czy jednak odprawę mogą uzyskać również pracownicy podczas zwolnień indywidualnych? Tak, przepisy regulują taka możliwość i odprawa należy się również pracownikom, którzy stracili zatrudnienie z powodów leżących po stronie pracodawcy podczas zwolnień indywidualnych. Kiedy jednak możemy mówić o zwolnieniach indywidualnych?

Zwolnienie indywidualne jest wtedy gdy:

• pracodawca zatrudnia co najmniej 20 pracowników,
• firma rozwiązuje umowy o pracę za wypowiedzeniem lub na mocy porozumienia stron (z uwzględnieniem inicjatywy pracodawcy),
• firma rozwiązuje umowy o pracę z przyczyn niedotyczących pracowników np. likwidacja stanowiska pracy,
• pracodawca rozwiązuje umowy o pracę w terminie 30 dni z mniejszą liczbą pracowników niż ta, która określa powstanie zwolnień grupowych.

w przypadku reguł związanych ze zwolnieniami indywidualnymi są one takie same jak w przypadku zwolnień grupowych. Oznacza to, że pracodawca musi wypowiedzieć umowę o pracę ze względu na problemy finansowe firmy, likwidacje miejsc pracy, czy upadłość firmy i nie mogą być to powody leżące po stronie pracownika. Jednocześnie osoby, które nie mogą zostać zwolnione podczas zwolnień grupowych, również nie mogą zostać bez pracy na drodze zwolnień indywidualnych. Wysokość odprawy w obu przypadkach naliczana jest tak samo. W praktyce bardzo rzadko dochodzi do zwolnień indywidualnych, w których pracownicy otrzymują odprawę. Jeśli jednak pracownik uważa, że w jego sytuacji powinien on otrzymać odprawę, a powody jego zwolnienia nie są do końca uznawane za wynikające tylko z winy pracodawcy, mimo że trudno doszukać się naruszeń ze strony zatrudnionego, może on odwołać się do sądu pracy.

Termin wypłaty odprawy

Niestety przepisy nie określają terminu, w jakim powinna zostać wypłacona odprawa pieniężna dla pracowników. Jednak przyjmuje się, że zgodnie z treścią ustawy odprawa należy się w dniu zakończenia stosunku pracy, czyli ustania okresu wypowiedzenia. Jest to najczęściej spotykana praktyka – żadziej możemy spotkać się z wypłatą odprawy jeszcze przed upływem okresu wypowiedzenia, chociaż ostatecznie nic nie stoi na przeszkodzie, aby rozliczyć się z pracownikami w ten sposób.

Co jeśli pracodawca zwleka z wypłatą odprawy? Portal Prawo-pracy.pl zaznacza, że w takiej sytuacji pracownik może domagać się wypłacenia również odsetek:

W razie gdyby nie doszło do wypłacenia odprawy pieniężnej pracownikowi w ostatnim dniu umowy o pracę, pracownik ten może domagać się zapłaty odsetek ustawowych, liczonych od pierwszego dnia opóźnienia, tj. od następnego dnia po rozwiązaniu umowy o pracę aż do dnia zapłaty odprawy. Zgodnie z art. 291 § 1 Kodeksu pracy roszczenia ze stosunku pracy ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Przepis ten dotyczy także wypłaty odprawy oraz odsetek związanych z opóźnieniem wypłaty odprawy.