Spotkaliście się z ofertą bezpłatnego stażu i zastanawiacie się, czy to zgodne z prawem? Ekspert prawny GoWork.pl tłumaczy, jaka jest różnica pomiędzy bezpłatnym stażem w prywatnej firmie a tym oferowanym przykładowo przez Urząd Pracy i jak ma się do tego kwestia wynagrodzenia.

Czy-bezpłatny-staż-jest-legalny

Wielu uczniów i kandydatów widzi w stażu dobrą okazję do nauki i zdobycia cennych na rynku pracy umiejętności. W różnych przypadkach pojawiają się w tym polu nadużycia szczególnie wtedy, gdy stażysta wykonuje taką samą pracę, jak osoba zatrudniona. Jakie są zasady stosowania bezpłatnego i płatnego stażu?

Czy staż może być bezpłatny?

Jak przepisy prawa pracy regulują kwestię wynagrodzeń za staż? Czy bezpłatny staż jest legalny? Okazuje się, że wiele zależy od tego, czy jest to np. bezpłatny staż w prywatnej firmie, czy też taki oferowany osobom bezrobotnym przez Urząd Pracy.

Jakie rodzaje staży rozróżniamy?

Według polskiego prawa pracy staż niejedno ma imię – a nawet trzy. Rozróżniamy bowiem staże:

W zależności od tego, o którym rodzaju stażu mowa, przepisy inaczej traktują kwestię bezpłatnych staży.

Może Cię zainteresować: Staże dla młodych, czyli doświadczenie i praca

Staż bezpłatny: zasady

Który rodzaj stażu musi być płatny według przepisów, a za który możemy legalnie nie otrzymać wynagrodzenia? Poniżej wyjaśniamy podstawowe zasady, na jakich się to odbywa.

Bezpłatny staż w prywatnej firmie – czy jest legalny?

Są one dozwolone w przypadku prywatnych firm, o ile zatrudniony bez wynagrodzenia stażysta nie posiada ściśle określonego zakresu obowiązków. Możliwe jest jednak, aby pracodawca zadecydował o przyznaniu pensji za staż. Nierzadko w takich przypadkach wynagrodzenie jest jednak niższe, niż standardowa wypłata.

Bezpłatny staż studencki – czy to zgodne z prawem?

Jeśli chodzi zaś o odbywane przez studentów staże uczelniane lub praktyki studenckie, są one bezpłatne, co również jest zgodne z prawem. Dzieje się tak dlatego, że mają one stanowić formę przyuczenia do zawodu. Ich celem jest przygotowanie do przyszłej pracy w zawodzie, a także wyposażenie studenta w pakiet niezbędnej wiedzy i konkretnych umiejętności.

DOWIEDZ SIĘ WIĘCEJ: Staż a praktyki – czym się różnią?

Czy staż z Urzędu Pracy może być bezpłatny?

Zupełnie inaczej przepisy traktują natomiast staże z Urzędu Pracy. Oferowane bezrobotnym, mają za zadanie aktywizować zawodowo osoby, którym brak umiejętności, aby samodzielnie odnaleźć się na rynku pracy.

Staże z PUP są finansowane nie przez firmy, przyjmujące stażystów, a Fundusz Pracy i są obowiązkowo płatne. Wynagrodzenie wypłaca jednak nie pracodawca, a sam urząd.

Bezpłatny staż – nadużycia

Niestety, wielu pracodawców nadużywa pojęcia „bezpłatnego stażu„. Pomimo że stażyści mają często wcale nie mniej obowiązków, niż regularni pracownicy, za swoją pracę nie otrzymują wynagrodzenia. Głównym argumentem zatrudniających jest fakt zdobycia cennego doświadczenia zawodowego. Nie wszystkich to jednak przekonuje.

Na bezpłatne staże studenckie także słychać liczne narzekania. Pomimo że niepłatne zajęcie ma w przyszłości zaowocować lepszymi ofertami pracy, podjęcie się go, to zdaniem studentów „droga przez mękę”. Długie godziny pracy, monotonne zadania i zdecydowanie zbyt mała porcja praktycznej wiedzy, nie wpływają pozytywnie na dalszy rozwój kariery.

„Czasem wręcz kuriozalnym wymaganiem podczas rekrutacji na bezpłatny staż jest doświadczenie na podobnym stanowisku – to z pewnością sygnał, aby o taki staż nie wnioskować” – komentowała podobne przypadki dla serwisu Bankomania.pl Anna Żubka, wiceprezes Fundacji Wspieramy Wielkich Jutra, prowadzącej akcję zwalczania bezpłatnych staży studenckich „Nie robię tego za darmo”.

Szukasz pracy w Szczecinie? Sprawdź najlepsze oferty na GoWork.pl!

Bezpłatny staż – obowiązki pracodawcy

Aby nie dać się wykorzystać, trzeba znać swoje prawa. Dlatego o to, jak dokładnie wygląda sytuacja z wynagrodzeniami za staż, zapytaliśmy ekspertkę prawną GoWork.pl. Angelika Kowalczyk w kolejnym odcinku naszego cyklu „Pracodawca to (nie) Twój wróg” opowie, czy zgodnie z obowiązującym prawem nieodpłatny staż jest legalny i pod jakimi warunkami.

1. Jak prawo reguluje kwestię odpłatności stażu w zależności od jego rodzaju? Czy bezpłatny staż jest legalny?

W skrócie staże można podzielić na:

  • organizowane przez Urząd Pracy;
  • stanowiące element zdobywania kwalifikacji zawodowych (staże uczniowskie);
  • organizowane przez „prywatną” firmę.

W zależności od tego, z którym z nich mamy do czynienia, inaczej będzie regulowane to, czy staż może być bezpłatny.

Staż dla osoby zarejestrowanej w urzędzie pracy stanowi, zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 34 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (dalej: upzirp), nabywanie przez bezrobotnego umiejętności praktycznych do wykonywania pracy przez wykonywanie zadań w miejscu pracy bez nawiązania stosunku pracy z pracodawcą.

Staż z Urzędu Pracy jest zatem dedykowany wyłącznie osobom bezrobotnym i nie powoduje powstania stosunku pracy. W związku z tym osoby odbywającej staż z urzędu pracy nie będą dotyczyły regulacje zgodne z Kodeksem pracy (ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r.) i to zarówno te odnoszące się do obowiązków, jak i praw pracownika. Taki stażysta nie będzie miał zatem zagwarantowanego np. prawa do urlopu.

PRZECZYTAJ TAKŻE:

Staż z Urzędu Pracy – ile jest płatny?

Staż z Urzędu Pracy nie jest stażem bezpłatnym, bowiem bezrobotnemu odbywającemu taki staż przysługuje stypendium (wypłacane z Funduszu Pracy) w wysokości 120 % kwoty zasiłku dla bezrobotnych (1790,30 zł na rękę od czerwca 2023 roku). Pracodawca, u którego bezrobotny wykonuje staż, jest zobowiązany do udzielenia dni wolnych w wymiarze 2 dni za każde 30 dni kalendarzowych na wniosek osoby odbywającej i są to dni, za które przysługuje stypendium (art. 53f i 53g upzirp).

Dodatkowo zgodnie z art. 54 upzirp, starosta ustala i opłaca składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe od wypłaconych stypendiów. Bezrobotnemu odbywającemu staż z urzędu pracy przysługuje zatem prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Jednocześnie stażysta jako osoba bezrobotna nie może uzyskiwać dochodów wynikających z pracy na podstawie umowy zlecenia czy umowy o dzieło.

Można więc stwierdzić, że staż z Urzędu Pracy gwarantuje bezrobotnemu prawo do swego rodzaju „urlopu”, za który dodatkowo przysługuje „wynagrodzenie”. Nie jest więc możliwe, by bezpłatny staż z urzędu pracy był zgodny z prawem, ponieważ jego odpłatność nie zależy ani od decyzji podmiotu, u którego staż jest wykonywany, ani od decyzji organu administracyjnego, ze względu na to, że gwarantuje to po prostu przepis prawny.

Staż może być również elementem praktycznej nauki zawodu i to, czy będzie to staż bezpłatny, zależy od konkretnych regulacji.

Przede wszystkim, do kwestii zatrudniania osób, które nie posiadają odpowiednich kwalifikacji zawodowych i chcą zdobyć swoje pierwsze doświadczenie, odnosi się Kodeks pracy. Zgodnie z art. 191, możliwe jest zawarcie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego osoby w wieku 15-18 lat, która ukończyła ośmioletnią szkołę podstawową. To, co istotne, w tej sytuacji następuje podpisanie umowy na czas nieokreślony (art. 194), ale możliwe jest jej wypowiedzenie (art. 196).

Umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego powinna określać nie tylko czas trwania i miejsce nauki zawodu oraz sposób dokształcania teoretycznego, ale również wysokość wynagrodzenia (art. 195). Widzimy więc, że jeżeli już pracodawca zatrudnia młodocianego na swego rodzaju „staż” w celu nauki zawodu czy przygotowania zawodowego, to nie może to być „staż” bezpłatny.

Zasady i warunki odbywania przygotowania zawodowego oraz zasady wynagradzania młodocianych w tym okresie określa Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania.

Zgodnie z tym Rozporządzeniem, zawody, w których odbywa się nauka zawodu oraz czas jej trwania, określają przepisy dotyczące klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego. Zatrudnienie młodocianego odbywającego naukę zawodu jest dopuszczalne tylko przy pracach objętych programem praktycznej nauki zawodu, a zatem prace, które będzie wykonywał młodociany, muszą ściśle mieścić się w programie określonym przez szkołę.

Sprawdź też: Czy staż wlicza się do lat pracy? Odpowiadamy

Wynagrodzenie za staż nauki zawodu

W § 19 Rozporządzenia wskazano sposób wynagrodzenia za „staż” takiego młodocianego pobierającego naukę zawodu czy przygotowującego się do zawodu. I tak, wynagrodzenie to obliczane jest w stosunku procentowym do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale, obowiązującego od pierwszego dnia następnego miesiąca po ogłoszeniu przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”.

Ile wynosi wynagrodzenie za staż nauki zawodu?

Stosunek procentowy tego wynagrodzenia wynosi:

  1. w pierwszym roku nauki – nie mniej niż 8% (dotyczy osoby przyuczającej się do wykonywania określonej pracy oraz osoby pobierającej naukę zawodu),

  2. w drugim roku nauki – nie mniej niż 9% (dotyczy osoby pobierającej naukę zawodu),

  3. w trzecim roku nauki – nie mniej niż 10% (osoby pobierającej naukę zawodu).

Uczniowie technikum i branżowej szkoły I stopnia, którzy nie są pracownikami młodocianymi w świetle przepisów wskazanych powyżej, celem ułatwienia uzyskiwania doświadczenia i nabywania umiejętności praktycznych niezbędnych do wykonywania pracy w zawodzie, mogą w okresie nauki odbywać tzw. „staż uczniowski” w rzeczywistych warunkach pracy na zasadach określonych w art. 121a ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (dalej: upo).

Umowa o staż bezpłatny – kiedy jest legalna?

Taki staż odbywa się na podstawie umowy o staż uczniowski, może go wykonywać również osoba niepełnoletnia, a przyjmującym na staż może być zarówno osoba fizyczna, osoba prawna, jak i jednostka nieposiadająca osobowości prawnej.

To, co istotne, może to być staż bezpłatny. Powyższa ustawa wskazuje bowiem, że uczeń odbywający staż uczniowski otrzymuje miesięczne świadczenie pieniężne, chyba że strony umowy o staż uczniowski postanowią, że staż jest odbywany nieodpłatnie. To od stron umowy zależeć więc będzie, czy staż będzie bezpłatny, czy też nie. Wysokość miesięcznego świadczenia pieniężnego za staż nie może przekraczać wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę.

W przypadku zatem stażu stanowiącego przykładowo obowiązkową część kształcenia w ramach studiów może to być zarówno staż bezpłatny, jak i płatny.

Ogólne zasady odbywania praktyki absolwenckiej, potocznie nazywanej stażem, określa ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o praktykach absolwenckich (dalej: upa). Zgodnie z tym aktem, podmiotem przyjmującym na praktykę absolwencką może być osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka nieposiadająca osobowości prawnej – mówimy zatem o stażu organizowanym przez „prywatną firmę”.

Na taki staż absolwencki może zostać przyjęta osoba, która ukończyła co najmniej gimnazjum lub ośmioletnią szkołę podstawową i w dniu rozpoczęcia praktyki nie ukończyła 30. roku życia (art. 2 upa). Taka praktyka, zgodnie z art. 3 upa, może być zarówno odpłatna, jak i nieodpłatna.

O nielegalnym bezpłatnym stażu nie ma więc w takim przypadku mowy. Ewentualne wynagrodzenie (dokładniej: świadczenie pieniężne) nie może przekraczać dwukrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę. Istotne jest to, że umowa taka nie może być zawarta na okres dłuższy niż 3 miesiące (art. 5 ust 4 upa).

2. Jakie konsekwencje prawne czekają pracodawcę, który zatrudnia w ramach bezpłatnego stażu, choć nie powinien? Gdzie zgłaszać podobne przypadki?

W przypadku stażu z urzędu pracy „wynagrodzenie” (stypendium) wypłacane jest z Funduszu Pracy przez Urząd Pracy, a zatem kwestia braku wynagrodzenia za staż nie dotyczy „pracodawcy”, tj. podmiotu, u którego bezrobotny ten staż odbywa.

W przypadku osoby zatrudniającej młodocianego w celu przygotowania zawodowego lub nauki zawodu kwestia wynagrodzenia została jasno określona przepisami Kodeksu pracy. W przypadku, gdy taki podmiot zatrudnia młodocianego nieodpłatnie, to grożą mu konsekwencje takie jak pracodawcy zatrudniającemu „zwykłego” pracownika, któremu nie wypłaca wynagrodzenia. Taką sytuację można zgłosić nie tylko Państwowej Inspekcji Pracy (dalej: PIP), ale również Policji.

Wspomniany wyżej staż uczniowski, jak również praktyki absolwenckie (staż absolwencki) może być stażem bezpłatnym, jak również odpłatnym, co zależne jest od woli stron. Jeżeli strony w umowie postanowią, że będzie to staż odpłatny, a podmiot przyjmujący nie będzie wywiązywał się z tego warunku, to w takiej sprawie można wystąpić do sądu cywilnego. Z reguły bezpłatne praktyki są często stosowane przez pracodawców ze względu na mniejsze koszty.

Nie można jednak stwierdzić, że z mocy prawa taka praktyka powinna być odpłatna, a bezpłatny staż jest nielegalny.

W powyższych regulacjach należy zwrócić uwagę na kwestię ustalonego wieku stażystów. Może zdarzyć się, że będziemy mieli do czynienia z nielegalnym stażem w momencie, gdy umowa zostanie zawarta z osobą powyżej określonego wieku, jak również wówczas, gdy taki staż nie będzie odbywał się, ogólnie mówiąc, w celu zdobycia niezbędnych kwalifikacji do wykonywania określonego zawodu, tj. wówczas, gdy obowiązki stażysty będą odpowiadały posiadanym przez niego kwalifikacjom.

W takich sytuacjach można oceniać, czy z osobą wykonującą staż powinna raczej zostać zawarta umowa o pracę (chyba że mowa o nieodpłatnym świadczeniu pracy bądź wolontariacie). W sprawach, w których istnieje podejrzenie, że cechy łączącego strony stosunku wskazują na stosunek pracy, a co za tym idzie, powinna zostać zawarta umowa o pracę, najlepiej zwrócić się o pomoc do PIP-u.

Na podstawie powyższego widzimy więc wyraźnie, że ostatecznie to, czy mamy do czynienia z nielegalnym bezpłatnym stażem, czy też nie, zależało będzie od indywidualnych okoliczności i sposobu ukształtowania łączącego strony stosunku.

Oceń artykuł
2.5/5 (2)