Mobbing w miejscu pracy to zjawisko, o którym mówi się coraz częściej, jednak jego definicja wciąż bywa niejasna dla wielu osób. Pracownicy mogą być ofiarami systematycznego nękania, poniżania czy izolacji, ale nie zawsze zdają sobie sprawę, że takie zachowania kwalifikują się jako mobbing. O tym problemie można usłyszeć w mediach, kiedy wychodzą na jaw skandale w wielkich korporacjach, instytucjach państwowych czy nawet w polityce.
Źródło zdjęcia: https://pl.123rf.com/photo_76982409_w%C5%9Bciek%C5%82a-szefowa-oskar%C5%BCaj%C4%85ca-m%C4%99%C5%BCczyzn%C4%99-o-niepowodzenie-w-biznesie-w-biurze-firmy.html
Pojęcie mobbingu jest również przedmiotem licznych badań psychologicznych i socjologicznych, a także regulacji prawnych, takich jak Kodeks pracy. Zapisy precyzyjnie określają, czym jest mobbing i jakie działania pracownika lub skierowane przeciwko niemu zachowania zaliczają się do takiego zjawiska. Chociaż świadomość społeczna dotycząca mobbingu rośnie, wielu pracowników nadal nie wie, jakie działania mogą podjąć, by się przed nim bronić podczas wykonywania pracy.
Mobbing – co to jest? Definicja
Definicja mobbingu pojawia się zarówno w przepisach prawa, jak i w badaniach naukowych. W ogólnym znaczeniu to działania lub zachowania dotyczące pracownika skierowane przeciwko niemu. Zgodnie z art. 943 Kodeksu Pracy, mobbing oznacza działania polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika w zakładzie pracy, co skutkuje obniżeniem jego samooceny zawodowej, ośmieszeniem lub odizolowaniem z zespołu.
Jednak kodeksowa definicja to tylko część obrazu. Międzynarodowa Organizacja Pracy przedstawia mobbing jako „obraźliwe i mściwe zachowanie, które może obejmować agresję werbalną, szerzenie plotek, manipulację informacjami, izolowanie jednostki oraz podważanie jej pozycji w organizacji”. Istotne jest to, że mobbing to systematyczne działania – pojedyncze nieprzyjemne sytuacje, choć mogą być krzywdzące, nie kwalifikują się jako mobbing.
Mobbing może występować w różnych odmianach:
1) mobbing pionowy – gdy mobberem jest przełożony,
2) mobbing poziomy – gdy sprawcami są współpracownicy,
3) mobbing organizacyjny – gdy całe środowisko pracy sprzyja nadużyciom, np. poprzez wykluczanie jednostek czy stosowanie praktyk psychicznej presji.
Najbardziej niebezpieczne w mobbingu jest to, że jego skutki mogą być długofalowe, prowadząc do poważnych problemów psychicznych, wypalenia zawodowego, a nawet trwałej niezdolności do pracy.
Sprawdź też: Mobbing zdalny – jak go rozpoznać? Wyzwania dla pracodawcy
Mobbing – statystyki
Mobbing jest poważnym problemem, który dotyka pracowników na całym świecie. Na temat mobbingu powstało już wiele raportów. Najnowsze badania pokazują, że w Polsce zjawisko to nie jest rzadkością.
Raport „Młodzi Polacy w szponach mobbingu” z 2024 roku ujawnia, że 53,1% respondentów w wieku 18-35 lat doświadczyło mobbingu w miejscu pracy w ciągu ostatnich sześciu miesięcy. To oznacza, że co druga młoda osoba zetknęła się z nadużyciami w pracy.
Warto zauważyć, że nie wszyscy byli świadomi, że ich sytuacja kwalifikuje się jako mobbing – 8,1% ankietowanych nie potrafiło jednoznacznie określić, czy byli jego ofiarą, a 6,1% nie pamiętało konkretnej sytuacji.
Najczęściej zgłaszane przejawy mobbingu to:
1) krzyk, wyzwiska i przekleństwa – 21,4% respondentów,
2) izolowanie w miejscu pracy, celowe pomijanie w rozmowach i decyzjach,
3) nadmierne krytykowanie i podważanie kompetencji,
4) nieuzasadnione odbieranie obowiązków lub ich przydzielanie w nadmiernej ilości,
5) przemoc fizyczna i wykorzystywanie seksualne – choć mniej powszechne, to nadal występują (1,5% badanych).
Najbardziej narażeni na mobbing są pracownicy wysokich szczebli oraz osoby zarabiające powyżej 9 tys. zł, co obala mit, że problem dotyczy tylko osób na najniższych stanowiskach.
Warto przeczytać: Mobbing – historie z z polskiego rynku pracy
Jakie są przyczyny występowania mobbingu?
Nie ma jednej przyczyny występowania mobbingu – jest to złożone zjawisko wynikające zarówno z kultury organizacyjnej, jak i indywidualnych cech charakteru mobbera. Do najczęstszych przyczyn należą:
1) Niezdrowa kultura organizacyjna – firmy, w których panuje „wyścig szczurów”, rywalizacja kosztem innych pracowników i brak wsparcia ze strony przełożonych, są bardziej podatne na mobbing.
2) Niejasne zakresy obowiązków – brak transparentności w przydzielaniu zadań prowadzi do napięć i konfliktów.
3) Brak możliwości awansu – w miejscach, gdzie rozwój zawodowy jest ograniczony, może dochodzić do niezdrowych relacji między pracownikami.
4) Problemy komunikacyjne – błędy w zarządzaniu zespołem, unikanie trudnych rozmów czy manipulowanie informacjami to podatny grunt dla nadużyć.
5) Trudna sytuacja na rynku pracy – pracownicy boją się utraty pracy, co sprawia, że łatwiej godzą się na złe traktowanie.
Mobbing często zaczyna się od drobnych sytuacji, które z czasem eskalują. Brak reakcji ze strony zarządu sprawia, że problem staje się coraz większy.
Jakie są przejawy mobbingu?
Aby sytuacja była uznana za mobbing, muszą wystąpić jednocześnie wszystkie poniższe elementy:
1) Działania muszą być długotrwałe i uporczywe – pojedynczy incydent nie jest mobbingiem.
2) Mają na celu nękanie, zastraszanie lub ośmieszenie pracownika.
3) Prowadzą do izolacji lub wyeliminowania z zespołu współpracowników.
4) Powodują u pracownika obniżenie poczucia wartości zawodowej – występuje zaniżona ocena przydatności zawodowej.
Mobbing może przyjmować różne formy: od jawnej agresji słownej po subtelne metody manipulacji. Często objawia się:
1) regularnym krytykowaniem,
2) pomijaniem w rozmowach i spotkaniach,
3) obciążaniem nadmierną ilością obowiązków,
4) zastraszaniem, groźbami zwolnienia,
5) plotkowaniem i szerzeniem fałszywych informacji.
Ofiary mobbingu często nie zdają sobie sprawy z tego, co się dzieje, dopóki ich sytuacja zawodowa i zdrowotna nie ulegnie znacznemu pogorszeniu.
Formy mobbingu
Mobbing w miejscu pracy może przybierać różne formy, w zależności od jego natężenia, charakteru i relacji między pracownikami. Choć to zjawisko ma głównie na celu poniżenie drugiej osoby, jest jednocześnie na tyle złożone, że nie zawsze daje się jednoznacznie sklasyfikować. Jednak badacze i specjaliści zajmujący się psychologią pracy wyróżniają kilka podstawowych form mobbingu:
1. Działania utrudniające komunikację
Są to wszelkie zachowania mające na celu ograniczenie kontaktu ofiary z innymi osobami w miejscu pracy. Może to być:
1) ignorowanie pracownika,
2) nieudzielanie mu odpowiedzi na pytania,
3) przerywanie wypowiedzi w trakcie rozmowy,
4) celowe wprowadzanie w błąd co do obowiązków zawodowych.
2. Działania osłabiające relacje w zespole
W tym przypadku mobber stara się izolować swoją ofiarę od grupy, co skutkuje wykluczeniem i brakiem wsparcia ze strony współpracowników. Objawia się to m.in. poprzez:
1) unikanie rozmów z ofiarą mobbingu,
2) celowe nieinformowanie o ważnych spotkaniach i decyzjach,
3) skłócanie pracownika z resztą zespołu,
4) szerzenie negatywnych opinii na temat danej osoby.
3. Działania wpływające na reputację zawodową
Mobbing bardzo często polega na podważaniu kompetencji zawodowych danej osoby, co z czasem prowadzi do obniżenia jej pozycji w firmie. Przejawy to:
1) umniejszanie osiągnięć i sukcesów,
2) podważanie kwalifikacji i kompetencji,
3) publiczne ośmieszanie,
4) przypisywanie błędów, których dana osoba nie popełniła.
4. Działania wpływające na sytuację zawodową ofiary
Mobbing może prowadzić do sytuacji, w której pracownik jest stopniowo wypychany z organizacji. Może się to odbywać poprzez:
1) odbieranie obowiązków bez podania uzasadnienia,
2) przydzielanie zadań poniżej kwalifikacji lub odwrotnie – nadmierne obciążenie pracą,
3) pozbawianie dostępu do kluczowych narzędzi pracy,
4) niesprawiedliwe oceny okresowe i pomijanie przy awansach.
5. Działania wpływające na zdrowie psychiczne i fizyczne
Długotrwały stres wywołany mobbingiem może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Pracownik poddawany systematycznej presji często doświadcza:
1) chronicznego stresu i stanów lękowych,
2) obniżenia samooceny i depresji,
3) problemów ze snem i apatii,
4) psychosomatycznych objawów, takich jak bóle głowy, migreny, bóle brzucha.
Warto podkreślić, że mobbing w każdej z tych form jest nie tylko naruszeniem norm etycznych, ale także poważnym problemem prawnym. Pracodawcy powinni podejmować aktywne działania, aby zapobiegać temu zjawisku i eliminować toksyczne środowisko pracy.
Jakie prawa ma ofiara mobbingu?
Osoby dotknięte mobbingiem nie są pozostawione same sobie – polskie prawo przewiduje konkretne środki ochrony pracowników doświadczających takich sytuacji. Każdy, kto czuje się ofiarą mobbingu, powinien wiedzieć, jakie ma prawa i możliwości działania, a także na jakie wsparcie może liczyć.
Prawo do zgłoszenia mobbingu przełożonemu
Pierwszym krokiem powinna być próba rozwiązania problemu na poziomie wewnętrznym. Jeśli mobbing pochodzi od współpracownika, należy zgłosić sprawę bezpośredniemu przełożonemu lub działowi HR. W przypadku, gdy sprawcą jest przełożony, warto skonsultować się z osobami z wyższego szczebla zarządzania.
Obowiązek przeciwdziałania mobbingowi przez pracodawcę
Zgodnie z Kodeksem pracy, to pracodawca ponosi odpowiedzialność za stworzenie w firmie środowiska wolnego od mobbingu. Musi on podejmować działania prewencyjne i reagować na zgłoszone przypadki. Jeśli tego nie robi, naraża się na konsekwencje prawne.
Prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia
Ofiara mobbingu ma prawo domagać się od pracodawcy odszkodowania. Przysługuje ono zarówno w sytuacji, gdy pracownik poniósł uszczerbek na zdrowiu psychicznym lub fizycznym, jak i w przypadku, gdy mobbing doprowadził do konieczności rozwiązania umowy o pracę.
Możliwość dochodzenia roszczeń przed sądem pracy
Jeśli pracodawca nie reaguje na zgłoszenia lub sam dopuszcza się mobbingu, pracownik może skierować sprawę do sądu. Istotne jest jednak zgromadzenie dowodów, które potwierdzą nieprawidłowości.
Prawo do wsparcia psychologicznego
Wiele firm oferuje swoim pracownikom dostęp do konsultacji psychologicznych. Ofiary mobbingu mogą także skorzystać z pomocy zewnętrznych organizacji zajmujących się ochroną praw pracowniczych.
Świadomość prawnych możliwości działania jest kluczowa, by ofiary mogły skutecznie bronić się przed mobbingiem i odzyskać kontrolę nad swoją sytuacją zawodową.
Może Cię zainteresować: Brak opłat za pozew przeciwko pracodawcy. Będą wyższe rekompensaty za mobbing?
Udowodnienie mobbingu – jak może wyglądać?
Choć mobbing jest poważnym naruszeniem praw pracowniczych, jego udowodnienie w sądzie może być trudne. Kluczowe jest zebranie mocnych dowodów, które jednoznacznie wskażą na systematyczne i uporczywe działania skierowane przeciwko pracownikowi.
Jakie dowody mogą pomóc w sprawie o mobbing?
Dokumentacja e-mailowa i komunikacyjna – zapisy wiadomości, które wskazują na agresywne, poniżające lub manipulacyjne zachowania.
Nagrania rozmów – jeśli pracownik był ofiarą werbalnych ataków, nagrania mogą stanowić kluczowy dowód.
Zeznania świadków – współpracownicy mogą potwierdzić, że dana osoba była nękana w miejscu pracy.
Raporty i skargi kierowane do przełożonych – jeśli ofiara informowała wcześniej o problemie, warto przedstawić kopie zgłoszeń.
Zaświadczenia lekarskie i opinie psychologów – mobbing może prowadzić do depresji, nerwic czy innych problemów zdrowotnych. Dokumentacja medyczna stanowi dowód na skutki nękania.
Historia zmian w zakresie obowiązków – np. nagłe odebranie zadań, degradacja czy zaniżone oceny okresowe bez uzasadnienia.
Sąd bierze pod uwagę całokształt sytuacji – im więcej dowodów, tym większa szansa na wygraną sprawę i uzyskanie odszkodowania.
Przeciwdziałanie mobbingowi
Mobbing w miejscu pracy to zjawisko, które negatywnie wpływa na atmosferę, efektywność oraz zdrowie psychiczne pracowników. Aby skutecznie mu zapobiegać, konieczne jest wdrożenie odpowiednich mechanizmów zarówno na poziomie organizacyjnym, jak i indywidualnym, co ułatwia budowanie bezpiecznego środowiska pracy.
Kodeks pracy jasno wskazuje, że pracodawca jest zobowiązany do przeciwdziałania mobbingowi. Oznacza to, że każda firma powinna podejmować działania, które zmniejszą ryzyko występowania psychicznego nękania w środowisku pracy. Jak pracodawcy mogą przeciwdziałać mobbingowi?
Tworzenie polityki antymobbingowej
Firmy powinny wdrożyć jasne zasady dotyczące mobbingu, które obejmują:
definicję mobbingu oraz przykłady nieakceptowalnych zachowań,
procedury zgłaszania przypadków nękania,
konsekwencje dla sprawców mobbingu,
mechanizmy wsparcia dla ofiar.
Szkolenia dla pracowników i kadry zarządzającej
Regularne szkolenia pomagają zwiększyć świadomość problemu oraz uczą, jak rozpoznawać i reagować na mobbing. Powinny one obejmować:
zasady zdrowej komunikacji w miejscu pracy,
sposoby radzenia sobie z konfliktami,
procedury zgłaszania nieprawidłowości.
Wdrożenie systemu anonimowego zgłaszania skarg
Wiele osób nie zgłasza mobbingu z obawy przed konsekwencjami. Dlatego firmy powinny umożliwić pracownikom anonimowe informowanie o nieprawidłowościach np. poprzez skrzynki zgłoszeniowe, specjalne formularze online lub dedykowane linie telefoniczne.
Monitorowanie atmosfery w pracy
Regularne badania satysfakcji pracowników mogą pomóc w wykrywaniu problemów na wczesnym etapie. Warto również analizować rotację personelu – wysoka fluktuacja w danym dziale może wskazywać na istnienie niezdrowych relacji zawodowych.
Konsekwentne działanie w przypadku zgłoszeń
Każde zgłoszenie powinno być traktowane poważnie i dokładnie analizowane. Pracodawca powinien zapewnić:
rzetelne dochodzenie w sprawie mobbingu,
ochronę dla ofiary, np. poprzez przeniesienie na inne stanowisko lub ograniczenie kontaktu z mobberem,
odpowiednie sankcje wobec osób stosujących mobbing, łącznie z możliwością zwolnienia z pracy.
Jak pracownicy mogą chronić się przed mobbingiem?
Nie tylko pracodawca, ale także sami pracownicy mogą aktywnie przeciwdziałać mobbingowi poprzez:
zgłaszanie przypadków mobbingu – nie powinno się ignorować nękania, nawet jeśli dotyczy innych osób,
wspieranie ofiar – osoby, które są izolowane lub zastraszane, powinny otrzymywać wsparcie ze strony współpracowników,
unikanie udziału w plotkach i pomówieniach – nieświadome powielanie nieprawdziwych informacji może przyczyniać się do mobbingu,
edukowanie się w zakresie swoich praw – świadomość przepisów prawa pracy oraz procedur obowiązujących w firmie może pomóc w skutecznej obronie przed mobbingiem.
Przeciwdziałanie mobbingowi wymaga zaangażowania na różnych poziomach – zarówno ze strony pracodawców, jak i pracowników. Kluczowe jest budowanie zdrowej kultury organizacyjnej, w której każdy czuje się bezpieczny i szanowany.
Źródło zdjęcia: https://pl.123rf.com/photo_107377662_zdenerwowana-kobieta-p%C5%82acze-w-biurze-wyrzucenie-z-pracy-biznesmen-lub-szef-przepraszaj%C4%85cy.html
