Odszkodowanie za zwolnienie osoby niepełnosprawnej – kiedy można starac się o odszkodowanie?

Zatrudnienie osoby niepełnosprawnej w firmie może przynieść pracodawcy wiele korzyści. Wiąże się jednak również z pewnymi obowiązkami i konsekwencjami. Czy można zwolnić osobę niepełnosprawną i w jakich przypadkach może to nosić znamiona dyskryminacji? O tym, czy i w jaki sposób ubiegać się w takich sytuacjach o odszkodowanie, opowiada ekspert prawny GoWork.pl.

Źródło zdjęcia: https://pl.123rf.com/photo_79640923_miniature-human-with-wheelchair.html

Mimo że wielu pracodawców ma obawy przed zatrudnieniem niepełnosprawnego pracownika, w rzeczywistości przy podjęciu współpracy obie strony mogą wiele zyskać. Zaliczenie do znacznego stopnia niepełnosprawności lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie wyklucza możliwości zatrudnienia.

Z drugiej strony zdarza się, że powodem zwolnienia takiej osoby z pracy są czynniki, które nie powinny go powodować np. zbyt częste korzystanie z dodatkowego urlopu wypoczynkowego. Jakie prawa ma w takiej sytuacji osoba niepełnosprawna? Kiedy taki pracownik może starać się o przyznanie odszkodowania?

Zatrudnienie osób niepełnosprawnych

Choć osoby niepełnosprawne podlegają takim samym zasadom w zakresie podejmowania pracy jak pozostali kandydaci, pracodawca musi wziąć pod uwagę szereg przysługujących im praw. m.in. do dodatkowego urlopu wypoczynkowego. Co więcej, jak mówi art. 20 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych:

„1. Osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia:

1) w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku, z zastrzeżeniem art. 10f ust. 1 pkt 2;

2) w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy”.

Częste nieobecności pracownika niepełnosprawnego (zaliczonego do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności) w oczach wielu pracodawców są powodem do tego, aby wręczyć mu wypowiedzenie umowy o pracę.

Pracownik niepełnosprawny a obowiązek pracodawcy

Pracodawca musi też pamiętać, że art. 23 u.r.z.n. nakłada na niego kartę za nieprzygotowanie stanowiska pracy. Według jej treści, jeśli pracodawca nie wydzieli lub nie zorganizuje w przepisanym terminie stanowiska pracy dla osoby, która podczas wypadku przy pracy lub w wyniku choroby zawodowej utraciła zdolność pracy na wcześniejszym stanowisku, musi w dniu rozwiązania stosunku pracy z tą osobą, zrealizować wpłatę na Fundusz w wysokości piętnastokrotnego przeciętnego wynagrodzenia za pracownika.

Kiedy pracodawca może naruszyć prawo wobec osoby niepełnosprawnej?

Pracodawca może naruszyć prawa osoby niepełnosprawnej, jeśli nie przestrzega przepisów dotyczących jej zatrudnienia, w tym szczególnie jeśli nie dostosowuje warunków pracy do jej możliwości. Zgodnie z art. 23a ustawy o zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, pracodawca ma obowiązek zapewnienia odpowiednich usprawnień, które umożliwią osobie niepełnosprawnej pełne uczestnictwo w pracy.

Do naruszeń może dojść także, gdy pracodawca łamie przepisy o czasie pracy, które szczególnie uwzględniają potrzeby osób z niepełnosprawnością. Przykładem może być niewłaściwe dostosowanie godzin pracy do zdrowotnych potrzeb pracownika lub zaniechanie wdrożenia wymaganych usprawnień w miejscu pracy, takich jak dostosowanie biurka, oprogramowania czy urządzeń pomocniczych.

Jeśli osoba niepełnosprawna zauważy takie uchybienia, ma prawo zgłosić je do Państwowej Inspekcji Pracy. Inspekcja jest uprawniona do przeprowadzenia kontroli, a pracodawca, który dopuści się naruszeń, może zostać ukarany grzywną w wysokości od 1000 zł do 30 000 zł za wykroczenia przeciwko prawom pracowniczym.

Przeczytaj też: Feedback w pracy – co to jest, jak go udzielać? Przykłady

Czy pracownika niepełnosprawnego można zwolnić?

Zatrudnianie osób niepełnosprawnych może przynieść pracodawcy takie korzyści typu profity finansowe czy dobry PR firmy. Jednak aby je uzyskać, najpierw należy dostosować oferowane warunki pracy do możliwości pracownika dotkniętego niepełnosprawnością.

Sami niepełnosprawni podkreślają, że benefitów płynących z dania im pracy jest znacznie więcej. To solidni, zaangażowani pracownicy, wkładający wiele serca i wysiłku w to, czym się zajmują. Zdając sobie również sprawę z ograniczeń własnych oraz rynku pracy, starają się nadrobić to profesjonalizmem.

Jak jednak przekonała się zwolniona po 16 latach kobieta z zespołem Downa, nie zawsze jest to doceniane w odpowiedni sposób. Walmart zwolnienie kobiety tłumaczył jej częstymi spóźnieniami, które wynikały jednak z narzuconych odgórnie przez sieć zmian w grafiku kasjerki.

Choć ta wielokrotnie miała prosić managerów o powrót do poprzednich godzin pracy i wyjaśniała, jak szkodliwy wpływ ma to na jej zdrowie, nie została wysłuchana przez pracodawcę. Jej głos usłyszał za to dość wyraźnie sąd, który przyznał jej odszkodowanie za zwolnienie osoby niepełnosprawnej.

Może Cię zainteresować: Jak założyć bloga i zarabiać na tym?

Ochrona osób niepełnosprawnych przed zwolnieniem z pracy – czy funkcjonuje w Polsce?

Przyznane zwolnionej z Walmartu kobiecie przysługiwało odszkodowanie, gdyż zdaniem sądu zwolnienie nosiło znamiona dyskryminacji. Z tego względu sieć będzie musiała zapłacić jej 300 tys. dolarów finansowej rekompensaty.

Ochrona osób niepełnosprawnych przed zwolnieniem z pracy jest, jak widać po takich przykładach, niekiedy konieczna, aby bronić interesów tych pracowników, którzy znajdują się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.

Nierzadko bowiem dochodzi do sytuacji, w której pracodawca, zniechęcony licznymi zwolnieniami lekarskimi i nieobecnościami w pracy, próbuje się pozbyć niewygodnego problemu. Niestety, polskie prawo nie przewiduje przepisowej ochrony przed takimi przypadkami.

Niepełnosprawność i praca, choć nie stanowią najłatwiejszego połączenia dla żadnej ze stron, nie powinny się jednak wykluczać. Naturalnym jest też to, że osoby niepełnosprawne mogą częściej niż inni korzystać z L4. Nie zawsze jednak takie argumenty wystarczą.

O swoje prawa nadal można walczyć w sądzie, odwołując się od decyzji pracodawcy o rozwiązaniu umowy, jeśli nosiła ona znamiona dyskryminacji.

Odszkodowanie za zwolnienie osoby niepełnosprawnej – jak się o nie ubiegać? Radzi ekspert prawny

Zwolnienie z pracy osoby niepełnosprawnej nie musi automatycznie oznaczać dyskryminacji. Nie brakuje jednak historii, w których decyzja pracodawcy o rozstaniu się z niepełnosprawnym pracownikiem nie miała wiele wspólnego z przestrzeganiem prawa pracy czy sprawiedliwością.

Czy i jak w takich przypadkach walczyć o odszkodowanie dla osoby niepełnosprawnej? O tym więcej w kolejnym odcinku naszego cyklu „Pracodawca to (nie) Twój wróg” opowie ekspertka prawna GoWork.pl, Angelika Kowalczyk.

Sprawdź też: Komunikacja wewnętrzna w firmie: Co robić, by była efektywna? Narzędzia komunikacji wewnętrznej

1. Czy można zwolnić osobę niepełnosprawną w pracy? Jaka ochrona jej przysługuje?

Z art. 11 Kodeksu pracy (ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy) wynika zasada swobody nawiązania stosunku pracy, ale pośrednio również prawo do decydowania o jego kontynuowaniu i zakończeniu. Zarówno pracownik, jak i pracodawca mają pełne prawo do rozwiązania współpracy.

Czy można zwolnić pracownika z orzeczeniem o niepełnosprawności?

Oczywiście zasada ta ograniczona jest szeregiem przepisów dotyczących wypowiadania i rozwiązywania umów, w szczególności po stronie pracodawcy. Do takich regulacji należy m.in. ochrona niektórych pracowników przed zwolnieniem – osób w wieku przedemerytalnym czy kobiet w ciąży. Niestety, do takich osób nie należą osoby niepełnosprawne.

Czasami mamy do czynienia również ze zwolnieniami grupowymi, gdy następuje rozwiązanie stosunku pracy z większą liczbą pracowników.

Jednak wtedy według art. 8 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, zwolnionym przysługuje odprawa pieniężna w kwocie jednomiesięcznego wynagrodzenia (pracownik pracował w danym miejscu krócej niż 2 lata), dwumiesięcznego wynagrodzenia (pracownik pracował w danym miejscu od 2 do 8 lat) lub trzymiesięcznego wynagrodzenia (pracownik pracował w danym miejscu 8 lat).

Czy można zwolnić pracownika z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności?

W polskim porządku prawnym nie funkcjonuje zatem zasada bezpośredniej ochrony osób niepełnosprawnych przed zwolnieniem z pracy, chyba że osoba taka należy do którejś z grup, których ochrona dotyczy, np. jest w wieku przedemerytalnym.

Mimo że formalnie możliwe jest zwolnienie osoby niepełnosprawnej, aby było ono zgodne z prawem, nie może nosić znamion dyskryminacji. Przyjrzyjmy się temu zagadnieniu poniżej.

Szukasz pracy w Warszawie? Sprawdź najlepsze oferty na GoWork.pl!

2. W jakich sytuacjach można uznać, że zwolnienie osoby niepełnosprawnej z pracy nosi znamiona dyskryminacji?

Zgodnie z art. 11 [3] Kodeksu pracy jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu, bezpośrednia lub pośrednia, w szczególności ze względu m.in. na niepełnosprawność czy zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony, zatrudnienie w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy, jest niedopuszczalna.

W przypadku naruszenia przepisów z tym związanych pracownik niepełnosprawny może rozstrzygać te kwestie formalnie, wykorzystując do tego odwołanie do sądu pracy. Instytucja bierze pod uwagę żądania pracownika i orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia, przywróceniu pracownika do pracy lub o wypłacie odszkodowania.

Pracownik niepełnosprawny a dyskryminacja bezpośrednia – kiedy do niej dochodzi?

W świetle art. 18 [3a] dyskryminacja bezpośrednia miałaby miejsce wtedy, gdyby niepełnosprawny pracownik z uwagi na swoją niepełnosprawność był traktowany w porównywalnej sytuacji mniej korzystnie niż inni pracownicy.

Dla przykładu, jeżeli pracownik stanie się niepełnosprawny wskutek wypadku przy pracy i na podstawie orzeczenia lekarskiego nie może wykonywać pracy na dotychczasowym stanowisku, to pracodawca, zgodnie z art. 231 Kodeksu pracy, w pierwszej kolejności ma obowiązek przenieść go do odpowiedniej pracy.

W przeciwnym wypadku zwolnienie osoby niepełnosprawnej nastąpiłoby z samego tylko faktu, że stała się niepełnosprawna, co jest niedopuszczalne.

Może Cię zainteresować: Jak sobie radzić z pracą zmianową? Jaki ma ona wpływ na zdrowie?

Dyskryminacja pośrednia osób niepełnosprawnych – kiedy występuje?

Natomiast dyskryminacją pośrednią określić można taką sytuację, w której na skutek pozornie neutralnego postanowienia, zastosowanego kryterium lub podjętego działania występują niekorzystne dysproporcje albo szczególnie niekorzystna sytuacja w zakresie np. nawiązania i rozwiązania stosunku pracy wobec wszystkich, lub znacznej liczby pracowników niepełnosprawnych.

Dla przykładu pracodawca zobowiązuje pracowników do pracy na piętrze w sytuacji, gdy w budynku brak jest windy lub też zwalnia osobę niepełnosprawną z pracy z uwagi na jej częste spóźnienia związane z niepełnosprawnością, przy czym żadnych negatywnych konsekwencji nie ponoszą pracownicy spóźniający się z innych powodów.

Dyskryminacją jest również działanie polegające na zachęcaniu innej osoby do naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu lub nakazaniu jej naruszenia tej zasady.

Dyskryminowaniem osoby niepełnosprawnej będą również wszelkie niepożądane zachowania, których celem lub skutkiem będzie naruszenie godności takiego pracownika, a także stworzenie wobec niego zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery.

SPRAWDŹ TEŻ: Praca a choroba psychiczna. Czy zwolnienie pracownika chorego psychicznie jest legalne?

Dyskryminacja osób niepełnosprawnych – kiedy nie możemy jej stwierdzić?

Należy jednak zauważyć, że dyskryminowaniem niepełnosprawnego pracownika nie będzie postanowienie, kryterium lub działanie, które jest obiektywnie uzasadnione ze względu na zgodny z prawem cel, który ma być osiągnięty, a środki służące osiągnięciu tego celu są właściwe i konieczne.

Nie będzie zatem dyskryminacją osoby niepełnosprawnej sytuacja, w której, zgodnie z art. 18 [3b] § 2 Kodeksu pracy:

1. Pracownik niepełnosprawny nie zostanie zatrudniony na danym stanowisku z uwagi na niepełnosprawność, jeżeli rodzaj pracy lub warunki jej wykonywania powodują, że niepełnosprawność stanowi rzeczywiste i decydujące wymaganie zawodowe stawiane pracownikowi, np. w przypadku osoby ubiegającej się o zatrudnienie na stanowisku kierowcy w sytuacji, gdy jej niepełnosprawność uniemożliwia uzyskanie prawa jazdy;

2. Nastąpi obniżenie wymiaru czasu pracy pracownikowi niepełnosprawnemu, jeżeli jest to uzasadnione przyczynami niedotyczącymi pracowników;

3. Zwolnienia z pracy osoby niepełnosprawnej wskutek zastosowania przez pracodawcę kryterium stażu pracy.

Warto przeczytać: Work-life balance – definicja i przykłady wykorzystania metody w życiu codziennym!

3. Czy w tego typu przypadkach można ubiegać się o odszkodowanie za zwolnienie osoby niepełnosprawnej? Na jakich zasadach przysługuje?

Odszkodowanie za zwolnienie osoby niepełnosprawnej przysługuje, jeżeli pracownik taki został zwolniony z naruszeniem przepisów dotyczących dyskryminacji w zatrudnieniu, o których mowa powyżej.
Zgodnie z art. 18 [3d] Kodeksu pracy:

„Osoba, wobec której pracodawca naruszył zasadę równego traktowania w zatrudnieniu, ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę, ustalane na podstawie odrębnych przepisów”.

Zwolnionemu z pracy niepełnosprawnemu pracownikowi obok odszkodowania przysługują roszczenia o ochronę dóbr osobistych na podstawie przepisów prawa cywilnego.

W sytuacji, gdy dochodzi do naruszania przez pracodawcę przepisów prawa pracy, taki przypadek można zgłosić Państwowej Inspekcji Pracy, która prowadzi nadzór i kontrolę przestrzegania przepisów prawa pracy, w tym przepisów, zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów dotyczących stosunku pracy i świadczeń z tego wynikających.

Przed samym złożeniem skargi w Państwowej Inspekcji Pracy warto jednak wziąć pod uwagę również zgłoszenie naruszenia przepisów o zatrudnianiu osób niepełnosprawnych głównej kadrze zarządzającej, która działa nad osobą dopuszczającą się naruszenia.

Źródło zdjęcia: https://pl.123rf.com/photo_49389271_brodaty-m%C4%99%C5%BCczyzna-uk%C5%82adaj%C4%85cy-z%C5%82ote-monety-w-rosn%C4%85ce-kolumny.html