Prawo pracownika do przerwy w pracy przy zachowaniu wynagrodzenia jasno wynika z zapisów wskazywanych przez Kodeks pracy. W ostatnim czasie wprowadzono zmiany w tym zakresie związane z unijnymi dyrektywami. Analizujemy, ile aktualnie wynosi przerwa w czasie pracy i od czego to zależy.
Źródło zdjęcia: https://pl.123rf.com/photo_120876995_two-multicultural-workers-smiling-and-talking-while-sitting-on-plywood-in-warehouse.html
Trudno wyobrazić sobie pracownika, który podczas standardowych 8 godzin pracy nie ma przysługującej mu przerwy w pracy na odpoczynek czy posiłek. Jest to jednak kwestia uregulowana prawnie, przez co pracodawcy są zobowiązani do jej udzielania, biorąc pod uwagę wymiar czasu pracy oraz osoby, którym przysługują specjalne warunki oczywiście określone według zapisów prawnych. Ile wynosi przerwa w pracy na 8, 10 i 12 godzin? Kto jest upoważniony do dodatkowej przerwy?
Przerwa w pracy – regulacje prawne
Pracodawca ma obowiązek przekazać pracownikowi informacje (papierowo lub elektronicznie) nie później niż w ciągu 7 dni od dnia dopuszczenia pracownika do pracy o przerwach w pracy, które mu przysługują.
Przerwa w pracy to nie tylko prawo każdego pracownika, ale i element niezbędny do właściwego wykonywania swoich obowiązków. Brak choćby chwili odpoczynku niekorzystnie wpływa na koncentrację i zdolność logicznego myślenia, co przekłada się na gorszą jakość realizowanych zadań. W dłuższej perspektywie brak przerw w pracy skutkuje problemami ze snem i podatnością na wiele chorób.
Ze względu na istotną rolę przerwy w pracy, jej długość, a także możliwość zastosowania regulują zapisy ujęte w Kodeksie pracy. Za nieprzestrzeganie przepisów dotyczących przerwy w pracy pracodawcy mogą grozić poważne konsekwencje np. w formie grzywny.
Co Kodeks pracy mówi o przerwie w pracy?
Jeszcze do niedawna funkcjonował zapis, iż pracodawca jest obowiązany wprowadzić przerwę 15-minutową każdemu pracownikowi, w przypadku pracy trwającej minimum 6 godzin. Dotyczyło to także pracy na 8, 10 i 12 godzin. Przerwa w pracy we wszystkich tych wariantach wynosiła wtedy 15 minut, które opłacał pracodawca.
Prezydent RP 23 marca 2023 roku podpisał ustawę z dnia 9 marca 2023 roku o zmianie ustawy – Kodeks Pracy oraz niektórych innych ustaw. Ma to związek ze wprowadzeniem niezbędnych dyrektyw unijnych. Obecnie art. 134 Kodeksu pracy, dotyczący przerw pracowniczych brzmi następująco:
„§ 1. Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika:
1) wynosi co najmniej 6 godzin – pracownik ma prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut;
2) jest dłuższy niż 9 godzin – pracownik ma prawo do dodatkowej przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut;
3) jest dłuższy niż 16 godzin – pracownik ma prawo do kolejnej przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut”.
Dodatkowo wskazuje się, że przerwa ta, którą wymieniono w powyższym przepisie, jest wliczana do czasu pracy.
Ze względu na to, że 15 minut przerwy to dość krótki okres wypoczynku, taki moment w ciągu czasu pracy to dla niektórych po prostu przerwa śniadaniowa. Z drugiej strony pracownikom, którzy pracują dłużej, a więc więcej niż 9 godzin przysługuje w sumie 30 minut przerwy, a pracownicy utrzymujących 16-godzinny tryb pracy mogą liczyć na jeszcze jedną przerwę oczywiście wliczaną do czasu pracy. Warto podkreślić, że według przepisów osobom, które pracują mniej niż 6 godzin, przerwa w tym wypadku im nie przysługuje.
Dodatkowa przerwa w pracy – kto może z niej skorzystać?
Jeśli przerwy w pracy wynoszące 15 minut nie będą wystarczające, pracodawca może wprowadzić dłuższą przerwę. Mówi o tym art. 141 Kodeksu pracy:
„§ 1. Pracodawca może wprowadzić jedną przerwę w pracy niewliczaną do czasu pracy, w wymiarze nieprzekraczającym 60 minut, przeznaczoną na spożycie posiłku lub załatwienie spraw osobistych”.
Należy pamiętać, że nie jest ona zaliczana do czasu pracy, a więc pracownik nie otrzymuje za nią wynagrodzenia. Jednocześnie przerwa ta nie wpływa na prawo do 15-minutowego odpoczynku. Wskazuje na to art. 151 Kodeksu pracy:
„§ 21. Nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych czas odpracowania zwolnienia od pracy, udzielonego pracownikowi, na jego pisemny wniosek, w celu załatwienia spraw osobistych. Odpracowanie zwolnienia od pracy nie może naruszać prawa pracownika do odpoczynku, o którym mowa w art. 132 i 133”.
Aby skorzystać z takiej dodatkowej przerwy, pracodawca musi wcześniej ją ustalić. Wprowadza się ją:
- w układzie zbiorowym pracy;
- w regulaminie pracy;
- w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy.
Sprawdź też: Regulamin pracy: jakie najważniejsze zasady powinien zawierać?
Komu przysługują specjalne warunki przy przyznawaniu przerwy w pracy?
Istnieją pewne grupy pracowników zatrudnionych na pełny etat (lub niepełny etat przy spełnieniu warunków odpowiedniej liczby godzin pracy w ciągu doby), które jeśli chodzi o przerwy w pracy, podlegają specjalnym przepisom. Na ogół jest to związane z ochroną zdrowia wybranych pracowników, jak i pracą w warunkach szczególnie uciążliwych.
Przerwa w pracy dla młodocianych
Zatrudnienie młodocianych wiąże się ze spełnieniem specjalnych regulacji. Według przepisów taki pracownik może skorzystać z 30-minutowej przerwy, kiedy dobowy wymiar czasu pracy wynosi powyżej 4,5 godziny.
Tej grupy dotyczy również Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac. Wskazuje ono na dodatkowe przerwy, jakie należą się pracownikom młodocianym. W przypadku, gdy taki zatrudniony ma wykonywać obowiązki w mikroklimacie gorącym (do wartości 26°C) do 3 godzin na dobę, po upłynięciu każdych 50 minut pracy zyskuje on 10 minut przerwy. Według rozporządzenia regulacja ta dotyczy prac, takich jak:
„a) przy obsłudze maszyn i urządzeń hutniczych oraz urządzeń walcowniczych w hutach żelaza i stali, wykonywane przez chłopców (przy spełnieniu określonych warunków),
b) przy formowaniu wyrobów z masy szklanej, z wyłączeniem wydmuchiwania ustnego, wykonywane przez chłopców w wieku powyżej 17 lat,
c) przy wytwarzaniu wyrobów ceramicznych,
d) przy bezpośredniej obsłudze pieców piekarniczych w zakładach zmechanizowanych,
e) przy produkcji wyrobów czekoladowych i z mas karmelowych, wykonywane przez młodocianych w wieku powyżej 17 lat”.
Interesuje Cię praca w Lublinie? Sprawdź najnowsze ogłoszenia w serwisie pracy GoWork.pl!
Przerwa w pracy dla osób niepełnosprawnych
Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, co dotyczy również sytuacji przy zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Kwestie przerwy reguluje tutaj art. 17 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, w którym wskazano, że:
„Osoba niepełnosprawna ma prawo do dodatkowej przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas przerwy wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy„.
Wskazane ustalenia nie uwzględniają podziału na stopień niepełnosprawności, a więc dodatkowe przerwy w pracy przysługują tu wszystkim osobom niepełnosprawnym.
Przerwa w pracy dla matek karmiących
Kolejną grupą, której dotyczą specjalne przepisy związane z przerwą w pracy, są matki karmiące. Art. 187 Kodeksu pracy dokładnie wskazuje, kiedy przysługują zatrudnionej przerwy na karmienie:
„§ 1. Pracownica karmiąca dziecko piersią ma prawo do dwóch półgodzinnych przerw w pracy wliczanych do czasu pracy. Pracownica karmiąca więcej niż jedno dziecko ma prawo do dwóch przerw w pracy, po 45 minut każda. Przerwy na karmienie mogą być na wniosek pracownicy udzielane łącznie.
§ 2. Pracownicy zatrudnionej przez czas krótszy niż 4 godziny dziennie przerwy na karmienie nie przysługują. Jeżeli czas pracy pracownicy nie przekracza 6 godzin dziennie, przysługuje jej jedna przerwa na karmienie”.
Oznacza to, że zatrudniona, która karmi może wziąć dwie półgodzinne przerwy na karmienie lub po 45 min w przypadku, gdy karmione jest więcej niż jedno dziecko. Pracując do 6 godzin, kobieta w tej sytuacji ma tylko jedną przerwę na karmienie, a poniżej 4 godzin taka przerwa jej nie przysługuje.
Zobacz też: Przerwa na karmienie w pracy – kiedy przysługuje? Jak złożyć wniosek?
Przerwa dla pracujących przy komputerze
Biorąc pod uwagę warunki pracy, można tu wskazać również te, które towarzyszą pracy przy komputerze. Ma ona inny charakter od przerwy śniadaniowej. Mówi o tym Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe. Według niego pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikom co najmniej 5-minutową przerwę, wliczaną do czasu pracy, po każdej godzinie pracy przy obsłudze monitora ekranowego.
Jeśli nie ma takiej możliwości, pracodawca musi zadbać o łączenie przemienne pracy związanej z obsługą monitora ekranowego z innymi rodzajami prac nieobciążającymi narządu wzroku i wykonywanymi w innych pozycjach ciała – przy nieprzekraczaniu godziny nieprzerwanej pracy przy obsłudze monitora ekranowego.
Może Cię zainteresować: Praca przy komputerze w ciąży: zasady. Czy szkodzi?
Przerwa w pracy fizycznej
Choć przepisy prawa pracy nie przewidują dodatkowych przerw wliczanych do czasu pracy dla wszystkich pracowników fizycznych, szczególne regulacje dotyczą osób wykonujących obowiązki w warunkach uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia. Zgodnie z Art. 145 Kodeksu pracy, w takich przypadkach czas pracy może zostać skrócony poprzez wprowadzenie przerw, które są wliczane do godzin pracy, lub przez obniżenie ogólnych norm czasu pracy.
Przerwy tego rodzaju mają na celu ochronę zdrowia pracowników i zmniejszenie ryzyka wypadków, które mogą wystąpić przy długotrwałym wykonywaniu obowiązków w trudnych warunkach. W sytuacjach, gdy praca jest monotonna lub wymaga działania w określonym tempie, pracodawca ma możliwość ustanowienia dodatkowych przerw, co pomaga w zachowaniu koncentracji i efektywności.
Regulacje te wskazują na potrzebę dostosowania organizacji pracy do specyfiki wykonywanych zadań, aby zapewnić bezpieczne i ergonomiczne warunki dla osób pracujących fizycznie. Dzięki temu przerwy w pracy nie tylko zwiększają komfort pracowników, ale także pomagają zapobiegać zmęczeniu i potencjalnym zagrożeniom związanym z wykonywaniem obowiązków w szczególnie wymagających środowiskach.
Przerwa w pracy monotonnej, uciążliwej lub szkodliwej
W przypadku pracy monotonnej, uciążliwej lub szkodliwej pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom ochronę i bezpieczeństwo, w związku z tym może:
- skrócić dobowy wymiar czasu pracy (przy uciążliwości lub szkodliwości);
- wprowadzić dodatkowe przerwy wliczane do czasu pracy (przy monotonii, uciążliwości lub szkodliwości).
Przykładowo, w ogólnych przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy w regulacjach dotyczących ochrony stanowisk pracy przed hałasem wskazano, że na stanowiskach pracy, na których mimo zastosowania możliwych rozwiązań technicznych i organizacyjnych poziom hałasu przekracza dopuszczalne normy, pracodawca ma obowiązek zapewnić ograniczenie czasu ekspozycji na hałas, w tym stosowanie przerw w pracy.
Przerwy w pracy dla kierowców zawodowych
Specjalne warunki względem przerwy w pracy przewidziane są również dla kierowców. Przerwę na odpoczynek określono art. 13 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców, który wskazuje:
„1. Po sześciu kolejnych godzinach pracy kierowcy przysługuje przerwa przeznaczona na odpoczynek w wymiarze nie krótszym niż 30 minut, w przypadku gdy liczba godzin pracy nie przekracza 9 godzin, oraz w wymiarze nie krótszym niż 45 minut, w przypadku gdy liczba godzin pracy wynosi więcej niż 9 godzin. Przerwa może być dzielona na okresy krótsze trwające co najmniej 15 minut każdy, wykorzystywane w trakcie sześciogodzinnego czasu pracy lub bezpośrednio po tym okresie”.
W ustawie podano również, że powyższe przerwy ulegają skróceniu o przerwę w pracy obejmującą 15 minut, którą pracodawca musi wprowadzić, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy kierowcy wynosi przynajmniej 6 godzin.
Czy pracodawca może decydować o czasie przerwy w pracy?
Teoretycznie pracownik ma swobodę w sposobie spędzania czasu podczas przerwy, ponieważ nie zostało to ściśle określone w przepisach. Jednak jest tu pewne ograniczenie. Według art. 94 pkt 2 Kodeksu pracy pracodawca musi organizować pracę w taki sposób, aby zapewnić pełne wykorzystanie czasu pracy oraz osiąganie przez pracowników, przy jednoczesnym wykorzystaniu ich uzdolnień czy kwalifikacji, wysokiej wydajności, a także należytej jakości pracy.
To oznacza, że pracodawca wyznacza przerwy w pracy w taki sposób, aby nie zakłócić działania przedsiębiorstwa. Co więcej, jeśli wymaga tego bezpieczeństwo zatrudnionych, może on również zabronić pracownikom opuszczania zakładu pracy w czasie przerwy.
Przerwy a wydajność pracowników
Badania dowodzą, że regularne przerwy poprawiają produktywność i koncentrację. Pracownicy, którzy korzystają z krótkich odpoczynków, są mniej narażeni na błędy i szybkie zmęczenie. W niektórych firmach stosuje się techniki zarządzania czasem, takie jak metoda Pomodoro, która polega na pracy w intensywnych 25-minutowych blokach przerywanych krótkimi, kilkuminutowymi przerwami.
Czy pracodawca może ograniczyć przerwy?
W Polsce przepisy jasno określają minimalny czas odpoczynku, ale pracodawcy mogą oferować dodatkowe przerwy jako część polityki prozdrowotnej. W niektórych branżach, np. w IT, stosuje się tzw. przerwy regeneracyjne, które pozwalają na chwilowe oderwanie się od ekranu i zmniejszają ryzyko wypalenia zawodowego.
Przerwa na posiłek a efektywność pracy – dlaczego jest tak ważna?
Regularna przerwa w pracy to nie tylko obowiązek wynikający z przepisów prawa pracy, ale także kluczowy element wpływający na efektywność i komfort pracownika. Szczególnie istotna jest przerwa na posiłek, która pozwala na regenerację organizmu oraz uzupełnienie energii niezbędnej do dalszego wykonywania obowiązków. Badania pokazują, że osoby, które regularnie korzystają z przerw, są bardziej skoncentrowane i mniej narażone na błędy wynikające ze zmęczenia.
Warto zwrócić uwagę na warunki, w jakich pracownicy spożywają posiłki. W wielu firmach funkcjonują pomieszczenia socjalne lub kantyny, które umożliwiają wygodne spożycie posiłku. Jeśli jednak pracodawca nie zapewnia takiego miejsca, pracownicy często jedzą przy biurkach, co może negatywnie wpływać na higienę i koncentrację.
Dobrze zaplanowana przerwa na posiłek przyczynia się do poprawy nastroju i zmniejszenia poziomu stresu. To szczególnie ważne w zawodach wymagających dużego skupienia, jak praca biurowa, ale także w zawodach fizycznych, gdzie uzupełnienie kalorii jest niezbędne do zachowania sił. Dlatego warto dbać o regularność przerw oraz ich jakość, aby pozytywnie wpływały na wydajność i samopoczucie.
Dodatkowa przerwa dla niektórych grup zawodowych – kto może z niej skorzystać?
Nie każdy pracownik ma taką samą możliwość korzystania z przerw w ciągu dnia. W niektórych przypadkach przepisy przewidują dodatkowe przerwy dla określonych grup zawodowych lub osób pracujących w szczególnych warunkach. Dotyczy to przede wszystkim osób wykonujących pracę w uciążliwych warunkach, np. w wysokich temperaturach, przy dużym wysiłku fizycznym lub przy stanowiskach wymagających intensywnej koncentracji wzrokowej, jak operatorzy monitorów komputerowych.
Zgodnie z przepisami, pracownicy biurowi spędzający co najmniej połowę swojego czasu pracy przed ekranem komputera mają prawo do 5-minutowej przerwy po każdej godzinie pracy przy monitorze. Pracownicy wykonujący ciężką pracę fizyczną mogą z kolei liczyć na dłuższe przerwy, aby zapobiegać przeciążeniom organizmu i zmęczeniu.
Dodatkowe przerwy przysługują również kobietom karmiącym piersią, które mogą skorzystać z dwóch półgodzinnych przerw wliczanych do czasu pracy. Z kolei osoby niepełnosprawne mają prawo do 15-minutowej przerwy na odpoczynek i gimnastykę usprawniającą. Pracodawcy powinni pamiętać, że zapewnienie odpowiednich warunków do odpoczynku przekłada się na lepszą efektywność i samopoczucie pracowników, a w dłuższej perspektywie – na ich zdrowie i satysfakcję z pracy.
Przerwa na posiłek a efektywność pracy – dlaczego jest tak ważna?
Regularna przerwa w pracy to nie tylko obowiązek wynikający z przepisów prawa pracy, ale także kluczowy element wpływający na efektywność i komfort pracownika. Szczególnie istotna jest przerwa na posiłek, która pozwala na regenerację organizmu oraz uzupełnienie energii niezbędnej do dalszego wykonywania obowiązków. Badania pokazują, że osoby, które regularnie korzystają z przerw, są bardziej skoncentrowane i mniej narażone na błędy wynikające ze zmęczenia.
Warto zwrócić uwagę na warunki, w jakich pracownicy spożywają posiłki. W wielu firmach funkcjonują pomieszczenia socjalne lub kantyny, które umożliwiają wygodne spożycie posiłku. Jeśli jednak pracodawca nie zapewnia takiego miejsca, pracownicy często jedzą przy biurkach, co może negatywnie wpływać na higienę i koncentrację.
Dobrze zaplanowana przerwa na posiłek przyczynia się do poprawy nastroju i zmniejszenia poziomu stresu. To szczególnie ważne w zawodach wymagających dużego skupienia, jak praca biurowa, ale także w zawodach fizycznych, gdzie uzupełnienie kalorii jest niezbędne do zachowania sił. Dlatego warto dbać o regularność przerw oraz ich jakość, aby pozytywnie wpływały na wydajność i samopoczucie.
Dodatkowa przerwa dla niektórych grup zawodowych – kto może z niej skorzystać?
Nie każdy pracownik ma taką samą możliwość korzystania z przerw w ciągu dnia. W niektórych przypadkach przepisy przewidują dodatkowe przerwy dla określonych grup zawodowych lub osób pracujących w szczególnych warunkach. Dotyczy to przede wszystkim osób wykonujących pracę w uciążliwych warunkach, np. w wysokich temperaturach, przy dużym wysiłku fizycznym lub przy stanowiskach wymagających intensywnej koncentracji wzrokowej, jak operatorzy monitorów komputerowych.
Zgodnie z przepisami, pracownicy biurowi spędzający co najmniej połowę swojego czasu pracy przed ekranem komputera mają prawo do 5-minutowej przerwy po każdej godzinie pracy przy monitorze. Pracownicy wykonujący ciężką pracę fizyczną mogą z kolei liczyć na dłuższe przerwy, aby zapobiegać przeciążeniom organizmu i zmęczeniu.
Dodatkowe przerwy przysługują również kobietom karmiącym piersią, które mogą skorzystać z dwóch półgodzinnych przerw wliczanych do czasu pracy. Z kolei osoby niepełnosprawne mają prawo do 15-minutowej przerwy na odpoczynek i gimnastykę usprawniającą. Pracodawcy powinni pamiętać, że zapewnienie odpowiednich warunków do odpoczynku przekłada się na lepszą efektywność i samopoczucie pracowników, a w dłuższej perspektywie – na ich zdrowie i satysfakcję z pracy.
Źródło zdjęcia: https://pl.123rf.com/photo_79402103_biurko-biurowe-z-laptopem-d%C5%82ugopisem-i-szklankami-oraz-kaw%C4%85-z-ciasteczkami-i-naklejkami-lub.html
