Umowa franczyzy zawierana jest między przedsiębiorcą a istniejącą i funkcjonującą na rynku siecią. Na jej podstawie można prowadzić biznes, który jak wskazują raporty, doskonale radzi sobie w trudnych momentach dla gospodarki np. w czasie pandemii. Analizujemy, czym jest umowa franczyzy i jakie elementy powinny się w niej znaleźć.
Jak wskazują dane z ostatnich lat, umowa franczyzowa jest jednym z najważniejszych elementów polskiej gospodarki. Na jej zasadach opiera się wiele prosperujących biznesów. Obecnie nie istnieją specjalne regulacje (nie ma jej w żadnym akcie prawnym), które dotyczyłyby bezpośrednio kwestii zawierania umowy franczyzy. Wiąże się to z dość dużą swobodą. Z drugiej strony planowane są konkretne zmiany w prawie, dzięki którym taka forma zawierania współpracy miałaby w regulacjach ściśle określone warunki. Czym jest umowa franczyzy? Co zawiera umowa franczyzy i na co zwrócić uwagę przed jej podpisaniem?
Czym jest franczyza?
Co kryje się pod pojęciem franczyzy? Jest to sytuacja, w której przedsiębiorca prowadzi działalność gospodarczą (franczyzobiorca) pod marką istniejącej już sieci (franczyzodawca) za określoną opłatą. Z jednej strony takie osoby działają na własny rachunek, a z drugiej muszą wykorzystywać koncepcje przekazane przez daną markę.
Istnieje kilka rodzajów franczyzy, które różnią się pod względem sposobu udostępniania know-how, prowadzenia działalności gospodarczej lub sposobu organizacji systemu. Do najpopularniejszych należy:
- franczyza związana z rodzajem know-how – dystrybucji produktu lub koncepcji działalności;
- franczyza według rodzaju działalności – dystrybucyjna, usługowa, produkcyjna, mieszana;
- franczyza względem organizacji systemu – bezpośrednia, wielokrotna, masterfranczyza, przedstawicielstwo regionalne.
W ramach współpracy na zasadzie franczyzy istotną rolę odgrywa pakiet franczyzowy, który zawiera koncepcję prowadzenia działalności, w tym podstawowe elementy, do których należy wykorzystanie znaku towarowego sieci, opis know-how i świadczonych usług, podręcznik operacyjny, a także konkretne sposoby naliczania i wysokość opłat franczyzowych.
Natomiast podstawą w podjęciu współpracy z franczyzodawcą jest umowa franczyzy zawierająca najważniejsze informacje dla obu stron.
Franczyza w Polsce
Raport Polskiej Organizacji Franczyzodawców jasno wskazuje, że franczyza w naszym kraju ma się bardzo dobrze. Przed pandemią prowadzono 83 tysiące umów franczyzowych, a obecnie na podstawie wyników ankiet wewnątrz POF powinno być ich już 87 tysięcy. To prognozuje wzrost rynku franczyzy o około 5%. Jak widać, systemy franczyzowe potrafiły dostosować się do wielu wyzwań np. pandemii, gdzie w tym okresie liczba franczyzobiorców w przypadku firm spożywczych zwiększyła się nawet o 10-20% w zależności od danej sieci. Według danych POF w przypadku Żabki była to zmiana z 6000 na 7000 franczyzobiorców.
Polacy chętnie podejmują się współpracy funkcjonującej na podstawie umowy franczyzowej. Przekonują ich do tego wyniki – jak informuje POF, aż 80% franczyzobiorców po 5 latach wciąż prowadzi swoje firmy. Jest to doskonały wynik w porównaniu do firm prowadzonych na własną rękę i bez udziału franczyzy, gdzie wskaźnik ten wynosi tylko 20%. Co więcej, badania firmy Lewiatan wskazują, że aż 92% osób, którzy podpisują umowę franczyzową w branży spożywczej, na koniec trwania kontraktu jest zadowolona z franczyzy.
Szukasz pracy w Gdyni? Sprawdź najnowsze ogłoszenia na GoWork.pl już teraz!
Umowa franczyzy – co to jest?
Mimo że franczyza stanowi w Polsce jeden z ważnych filarów gospodarki, nie jest uregulowana prawnie. Umowa franczyzy należy do rodzaju umowy nienazwanej, która reguluje współpracę między franczyzodawcą, czyli marką, a franczyzobiorcą, czyli przedsiębiorcą. W wielu kwestiach formalnych jest podobna do umowy licencyjnej, choć nie są to formy tożsame. Jako dokument prawny, umowa franczyzy opisuje transakcję między marką a przedsiębiorcą.
W umowie franczyzowej określa się konkretne ustalenia prowadzenia działalności, jak również listę praw i obowiązków zarówno od strony franczyzodawcy, jak i franczyzobiorcy. Choć jej treść może być zmieniana w zależności od potrzeb, musi brać pod uwagę założenia zasady swobody umów zawartej w art. 353¹ Kodeksu cywilnego. Informuje on, że strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, jednak jego treść lub cel nie mogą sprzeciwiać się właściwości stosunku, ustawie oraz by założenia nie naruszały zasad współżycia społecznego.
Choć w Europejskim Kodeksie Etyki Franczyzy nie wskazano na jednolitą, idealną umowę ze względu na zróżnicowaną specyfikę danej branży, musi być ona zgodna z prawem krajowym, prawem Wspólnoty Europejskiej czy Kodeksem Etyki.
Co powinna zawierać umowa franczyzy?
W celu prowadzenia własnego biznesu niezbędne jest podpisanie umowy franczyzy, która będzie zawierała wszystkie niezbędne dane i informacje. Dokument w zależności od specyfiki branży czy kultury organizacyjnej marki może mieć różną treść. Istnieje jednak sporo elementów, które mają w takim dokumencie charakter stały. Są to przede wszystkim podstawowe ustalenia związane z podpisywaniem umowy, poszczególne prawa i obowiązki stron umowy, czy informacje wskazujące na sposoby rozwiązania umowy. Poniżej przedstawiamy szczegółowe wytyczne.
Podstawowe dane
Jak każda umowa, tak również dokument prawny w kwestii franczyzy musi zawierać podstawowe informacje takie jak:
- data zawarcia umowy;
- dane franczyzodawcy i franczyzobiorcy;
- czas trwania umowy;
- zasady przystąpienia do umowy;
- teren działania franczyzobiorcy – w tym wyłączność terytorialna (brak innych placówek franczyzodawcy w danym obszarze) lub prawo pierwszeństwa (pierwszeństwo danego franczyzobiorcy w kierowaniu nowym punktem franczyzowym na wybranym obszarze).
Warto szczególnie zwrócić uwagę na okres obowiązywania umowy. Istnieje możliwość jej podpisania na czas określony, przez co jest trudniejsza do zerwania we wskazanym okresie. Taka sytuacja wymaga wskazania w dokumencie warunków umożliwiających przedterminowe zakończenie współpracy. Można też podpisać umowę franczyzy na czas nieokreślony – wtedy po okresie wypowiedzenia da się ją zakończyć w dowolnym momencie.
Prawa i obowiązki obu stron umowy franczyzy
Może się wydawać, że franczyzodawca dyktuje warunki i ma tylko określone prawa. W rzeczywistości dotyczą go również pewne obowiązki, które muszą być wymienione w umowie franczyzy. W końcu również od jego działań zależy sukces nawiązanej współpracy. Przede wszystkim marka musi być prawnym właścicielem firmy i wszystkich praw, na które udzielana jest licencja. Do pozostałych obowiązków franczyzodawcy można zaliczyć:
- przygotowanie i zapewnienie szkoleń dla franczyzobiorcy, które zapewnią sprawne otwarcie oraz późniejsze funkcjonowanie punktu franczyzowego;
- kwestie dotyczące promocji i opracowywanie planu marketingowego;
- ustalenie określonych zasad m.in. dotyczących sprzedaży licencji, a także procedur wskazujących na uprawnienia kontrolne franczyzodawcy, czy planu naprawczego w razie kłopotów franczyzobiorcy;
- przygotowanie niezbędnej dokumentacji typu pakiet franczyzowy, podręcznik operacyjny, umowa.
W zakresie praw i obowiązków franczyzobiorcy jest nieco więcej punktów. Do najważniejszych należy:
- spełnianie oczekiwań i warunków franczyzodawcy;
- uiszczanie opłat franczyzowych;
- zachowanie tajemnicy przedsiębiorstwa;
- zakaz prowadzenia konkurencyjnej działalności;
- udostępnianie franczyzodawcy dokumentów i danych do celów kontrolnych.
Spełnienie powyższych czynników nie tylko sprawia, że współpraca układa się wzorowo, ale franczyzobiorca zyskuje naprawdę prosperujący i zyskowny biznes.
Zabezpieczenia w umowie franczyzy
W umowie powinny znaleźć się informacje dotyczące różnych zabezpieczeń. Można do nich zaliczyć kwestię ochrony znaków towarowych, wszelkich oznaczeń sieci oraz sposobów ich wykorzystywania. Ważne jest też określenie zakazu konkurencji, który obowiązuje przez cały okres umowy, jak również około roku po jej wygaśnięciu w przypadku danego obszaru prowadzenia franczyzy. W kwestii zabezpieczeń istotną rolę dla franczyzodawcy jest wskazana w umowie ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa. Dzięki temu zapisowi franczyzobiorca potwierdza wykorzystanie wszystkich informacji na temat marki tylko na własny użytek.
Wysokość opłat i kosztów
Każda umowa franczyzy musi zawierać informacje na temat kosztów ponoszonych przez franczyzobiorcę. Ich wysokość najczęściej formie kwotowej lub procentowej dotyczy opłaty wstępnej, opłaty bieżącej oraz opłaty marketingowej.
W umowie mogą być wymienione pozostałe koszty, które nie są dokładnie sprecyzowane, a dotyczą spraw takich jak zakup lub wynajem lokalu oraz jego wyposażenie, zatowarowanie, czy wynagrodzenia pracownicze.
Zasady rozwiązania umowy
Obowiązkowym punktem w umowie jest fragment opisujący rozwiązanie umowy. Musi on wskazywać na warunki, jakie muszą być spełnione, aby można było ją zakończyć. Najczęściej dotyczy to umowy na czas nieokreślony (umowa na czas określony przed wygaśnięciem jest trudna do rozwiązania). Tutaj należy wskazać, w jakich sytuacjach obie strony umowy mogą starać się o jej zakończenie np. przy poważnym naruszeniu zasad współpracy.
Kary umowne
W umowie można też zawrzeć zasady stosowania kar umownych w sytuacji naruszenia zakazu konkurencji, poufności lub dbania o renomę franczyzodawcy. Dotyczą one kwestii niepieniężnych, dlatego nie stosuje się ich przy braku płatności lub opóźnienia spłaty należności finansowych.
Kary umowne wymienione w umowie franczyzy muszą być określone proporcjonalnie do wagi naruszonych zasad, za które zostały naliczone. Finansowe sankcje mogą być zastosowane w przypadku zerwania umowy przez franczyzobiorcę przed upłynięciem terminu, przy prowadzeniu konkurencyjnej działalności lub naruszeniu tajemnicy przedsiębiorstwa.
Zobacz też: Własna restauracja – pomysły jak nie zbankrutować
Na co zwrócić uwagę przed podpisaniem umowy franczyzy?
Franczyza w oczach wielu osób jest doskonałym sposobem na biznes, ponieważ wiąże się z mniejszym ryzykiem biznesowym, jest także procesem mniej czasochłonnym niż budowanie marki od zera. Mimo to należy zachować szczególną ostrożność, gdy decydujemy się podpisać umowę franczyzy.
Przede wszystkim przedsiębiorca zainteresowany wspólnym biznesem powinien otrzymać od marki wzór umowy franczyzowej. W tym przypadku franczyzodawca przed jej udostępnieniem może nalegać na podpisanie klauzuli poufności, która zabezpiecza go przed ewentualnym udostępnieniem cennych informacji swojej konkurencji.
Co jeszcze jest ważne przy podpisywaniu umowy franczyzy?
1) Należy dokładnie zapoznać się z treścią umowy i sprawdzić, czy znalazły się w niej wszystkie wcześniejsze ustalenia.
2) W razie niezrozumienia wybranych punktów najlepiej upewnić się, co do ich znaczenia, nie podpisując umowy z niejasnymi warunkami.
3) Pojawiające się wątpliwości w trakcie czytania umowy najlepiej skonsultować ze specjalistą – prawnikiem czy doradcą. Będą oni dysponować fachową wiedzą, dzięki której można uchronić się przed podpisaniem niekorzystnej umowy franczyzy.
4) Podpisując umowę, ważne jest, aby być świadomym praw i obowiązków pamiętając, że jako wspólnik ma się wpływ na zasady współpracy i prowadzenia biznesu.
5) Jeśli w umowie pojawiają się niejasności, warto postarać się o zmianę treści zapisów, co w praktyce może okazać się niełatwy procesem. Mimo wszystko istnieje szansa, że franczyzodawca weźmie pod uwagę spostrzeżenia przedsiębiorcy.
Umowa franczyzy – nowelizacja przepisów
W 2023 roku Ministerstwo Sprawiedliwości pracuje nad nowelizacją Kodeksu cywilnego, wprowadzając do niego regulacje związane z umową franczyzy. Projekt ustawy trafił do publicznych konsultacji, a przez wybory do Sejmu i Senatu utknął w fazie opiniowania. W pierwotnym założeniu nowelizacja ma wprowadzać pewne zabezpieczenia, dzięki którym zniwelowane będą nadużycia franczyzodawców. Jest jednak wiele kontrowersyjnych punktów w planowanych zmianach m.in. sztywny trzymiesięczny okres wypowiedzenia. Główne założenia planowanej nowelizacji to:
- stworzenie prawnej definicji umowy franczyzy zawierającej podstawowe elementy oraz zasady jej zawierania;
- wymóg zawierania umowy franczyzy w formie dokumentowej pod rygorem nieważności;
- obowiązek dla franczyzodawcy w formie przedstawienia franczyzobiorcy przynajmniej 14 dni przed zawarciem umowy prospektu franczyzowego, który zawiera np. opis zobowiązań obu stron umowy, zakres działalności wykonywanej przez franczyzobiorcę, czy sposób ustalania wynagrodzenia franczyzodawcy;
- prawo do zmniejszenia wynagrodzenia franczyzodawcy za okres, w którym nastąpił znaczny spadek przychodu;
- zobowiązanie do zachowania tajemnicy poufnych informacji o przedsiębiorstwie, dotyczących wykorzystywanych w nim koncepcji i technik;
- ograniczenie zakazu konkurencji – wstrzymanie się od działalności konkurencyjnej maksymalnie do roku od momentu rozwiązania umowy franczyzowej;
- możliwość natychmiastowego zerwania umowy w przypadku, gdy franczyzobiorca otrzymał nierzetelne informacje mające wpływ na podpisanie dokumentu;
- wskazanie przesłanek umożliwiających złożenie wypowiedzenia przez każdą ze stron umowy.
Przewiduje się, że po ogłoszeniu ustawy, zacznie ona obowiązywać po 3 miesiącach. Warto też pamiętać, że przepisy z nowelizacji Kodeksu cywilnego będą odnosić się jedynie do nowych umów franczyzy, zawieranych od momentu wejścia w życie ustawy.
