Pracodawca zatrudniający pracowników ma szereg obowiązków z tym związanych. Aby kandydat mógł podjąć pracę oraz miał możliwość wykonywania pracy w trybie ciągłym, niezbędne jest uzyskanie odpowiedniego orzeczenia lekarskiego. Sprawdzamy, z czym wiąże się taka profilaktyka zdrowotna i jak długo ważne jest skierowanie na badania.
Skierowanie na badania lekarskie pracowników oraz uzyskanie aktualnego orzeczenia jest niezbędne do tego, by zachować normy bezpieczeństwa i przepisów BHP. Osoba, która jest nowo zatrudniona, musi posiadać aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy, by pracodawca mógł w ogóle dopuścić pracownika do jej wykonywania. Czy wizyta u lekarza medycyny pracy jest obowiązkowa? Które badania lekarskie wykonuje się w ramach medycyny pracy? Ile wynosi ważność skierowania?
Czy badania lekarskie do pracy są obowiązkowe?
Wysłanie pracownika na badania lekarskie należy do podstawowych obowiązków pracodawcy. Jest to również kwestia regulowana prawnie. Potwierdzenie obowiązku ich przeprowadzenia znajduje się w Kodeksie pracy. Według art. 229 pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika, który nie posiada aktualnego orzeczenia lekarskiego. Taki dokument bowiem potwierdza brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie.
Zgodnie z treścią przepisów wstępne badania lekarskie dotyczą osób przyjmowanych do pracy, oraz pracowników młodocianych przenoszonych na inne stanowiska pracy oraz pozostałych pracowników przenoszonych na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.
Badania kontrolne wymagane są u pracowników, którzy przez chorobę byli niezdolni do pracy przez przynajmniej 30 dni. Przeprowadza się je w celu ustalenia, czy dana osoba jest już w stanie wrócić do wykonywania obowiązków na zajmowanym wcześniej stanowisku.
W przypadku, gdy pracownik nie chce poddać się badaniom wskazanym w skierowaniu, nie tylko nie może zostać dopuszczony do stanowiska pracy. Pojawia się wtedy możliwość rozwiązania umowy przez pracodawcę bez okresu wypowiedzenia.
Kto nie musi wykonywać wstępnych badań lekarskich?
Ten sam artykuł 229 Kodeksu pracy wskazuje też na sytuacje, w których nie wymaga się przeprowadzenia wstępnych badań lekarskich. Dotyczy to osób, które:
przyjmowane są ponownie do pracy u tego samego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy w ciągu 30 dni po wygaśnięciu, lub rozwiązaniu stosunku pracy z tym pracodawcą;
przyjmowane do pracy u innego pracodawcy na dane stanowisko w ciągu 30 dni po wygaśnięciu lub rozwiązaniu poprzedniego stosunku pracy, jeżeli posiadają aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie – pracodawca musi stwierdzić, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na danym stanowisku pracy, poza osobami przyjmowanymi do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych.
Zobacz też: Umowa zlecenie a badania lekarskie. Czy zleceniobiorca musi mieć badania lekarskie?
Badanie lekarskie pracownika
Obowiązki pracodawcy względem pracowników w kwestii zdrowia reguluje nie tylko art. 229, ale również Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy.
Jak wskazuje art. 229:
„§ 3. Okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy. Za czas niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych”.
Pracodawca powinien zadbać o odpowiednie warunki do wykonania badań. Jak wynika z przepisów, pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za czas wykonywania badań lekarskich, dlatego w jego interesie jest, aby obowiązek ten był zrealizowany w trakcie godzin pracy.
Skierowanie na badania medycyny pracy
Pracodawca w momencie zatrudnienia nowego pracownika albo kierując zatrudnionego obecnie pracownika na kontrolne lub okresowe badania lekarskie, jest zobowiązany do wydania pracownikowi skierowania na określone badania lekarskie.
Wydawane są dwa egzemplarze skierowania, z których jeden otrzymuje osoba kierowana na badania. Co powinno zawierać? W przepisach rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy wskazano, że umieszcza się w nim informacje takie jak:
dane osobowe pracownika (imię i nazwisko, PESEL)
określenie rodzaju badania profilaktycznego;
określenie stanowiska pracy, na którym osoba ta ma być zatrudniona, gdy dotyczy to osób nowo przyjmowanych do pracy albo pracowników przenoszonych na inne stanowiska pracy (pracodawca może wskazać w skierowaniu dwa lub więcej stanowisk pracy, w kolejności odpowiadającej potrzebom firmy);
określenie stanowiska pracy, na którym pracownik jest zatrudniony, co dotyczy aktualnych pracowników;
opis warunków pracy z informacjami o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub czynników uciążliwych i innych, które wynikają ze sposobu wykonywania pracy – należy podać wielkości narażenia oraz aktualne wyniki badań i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia, które zostały wykonane na danym stanowisku.
Dodatkowo pracodawca powinien również utworzyć kopię skierowania na badania lekarskie, którą razem z wydanym przeczeniem lekarskim powinien przechowywać w aktach osobowych pracownika.
Sam wzór skierowania jest umieszczony w załączniku 3 dołączonym do rozporządzenia Ministra Zdrowia zmieniającego rozporządzenie w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy.
Interesuje Cię praca w Lublinie? Wejdź na GoWork.pl i sprawdź najnowsze oferty!
Na jakie badania lekarskie wydawane jest skierowanie?
W ramach medycyny pracy stosuje się podstawowe rodzaje badań lekarskich:
badania wstępne – dotyczą osób, które są dopiero zatrudniane do pracy na danym stanowisku, a więc osób przyjmowanych do pracy lub przenoszonych na inne stanowisko u tego samego pracodawcy;
badania okresowe – są one obowiązkowe dla wszystkich pracowników w czasie trwania zatrudnienia, wykonywane co kilka lat w zależności od rodzaju stanowiska;
badania kontrolne – ich celem jest sprawdzenie, czy pracownik pozostający na dłuższym zwolnieniu lekarskim (powyżej 30 dni) po powrocie do pracy jest zdolny do jej wykonywania.
Badania wstępne, okresowe i kontrolne pracowników oraz inne świadczenia zdrowotne są wykonywane na podstawie pisemnej umowy zawartej przez podmiot obowiązany do ich zapewnienia (pracodawca) z podstawową jednostką służby medycyny pracy.
Przeczytaj także: Utrata zdolności do pracy na dotychczasowym stanowisku – czy pracownikowi grozi zwolnienie?
Ważność skierowania na badania lekarskie
Wydanie pracownikowi skierowania nie ma określonych ram czasowych. Nie istnieją bowiem przepisy, które dotyczyłyby ważności skierowania, brak jest zatem jakichkolwiek podstaw prawnych do ograniczania jego użycia. Z praktycznego punktu widzenia jednak stosuje się tu pewne zwyczaje.
Teoretycznie wykonanie badań lekarskich można traktować jako polecenie wykonania obowiązku służbowego. Z tego powodu nie powinno się zwlekać z jego realizacją. W innym przypadku pracownik nie będzie dopuszczony do pracy, a to może być podstawą do rozwiązania umowy przez pracodawcę.
W praktyce funkcjonuje przekonanie, że skierowanie na badania powinno być przekazane na tyle wcześnie, aby umożliwić pracownikowi wykonanie badań, jak i odbycie samej wizyty u specjalistów oraz lekarza medycyny pracy, który wystawia orzeczenie. Wszystko to musi odbyć się przed upływem terminu ważności aktualnie posiadanego orzeczenia lekarskiego.
Pracodawcy mają do tego różne podejście. W niektórych przypadkach skierowanie wystawiane jest pół roku wcześniej. Jest to jednak dość długi termin, szczególnie jeśli chodzi o zawody z czynnikami szkodliwymi. W takim przypadku placówki medyczne uwzględniają tylko skierowanie na badania wystawionego do 30 dni.
Choć skierowanie na badania, które ma zakończyć się orzeczeniem lekarskim dopuszczającym do pracy, nie może ulec „przeterminowaniu”, ponieważ nie ma na to żadnych przepisów prawnych, przyjmuje się, że najlepszy termin to właśnie 30 dni od daty wskazanej na dokumencie. Jest to optymalny i dość bezpieczny okres, ponieważ w tym czasie szanse, że stan zdrowia kandydata może ulec drastycznej zmianie, są bardzo małe.
W wielu placówkach przyjmuje się właśnie taki zakres, ponieważ przy upłynięciu długiego czasu od wydania skierowania, lekarz może zadecydować o konieczności zaktualizowania danych umieszczonych w skierowaniu celem zweryfikowania pierwotnej przyczyny kierowania.
Wydanie skierowania na badania jest obowiązkiem pracodawcy, który jednocześnie je finansuje. Ponadto w przypadku niedopilnowania terminów, a więc upłynięcia ważności badań przy braku przeprowadzenia nowych, pracodawcy grozi kara finansowa. Dopuszczając do pracy pracownika, który nie ma aktualnych badań, a więc naruszając zasady BHP, trzeba liczyć się z grzywną w wysokości od 1 000 zł, nawet do 30 tys. zł.
Badanie lekarskie a orzeczenie
Po przeprowadzeniu badań lekarz medycyny pracy wydaje orzeczenie lekarskie. Może ono stwierdzać:
brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku;
istnienie przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku oraz w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie.
Pracodawca na podstawie wydanego orzeczenia lekarskiego dopuszcza pracownika do pracy na wskazanym stanowisku. Jednak gdy wynik badania profilaktycznego będzie negatywny, pracownik nie może pracować na określonym w orzeczeniu lekarskim stanowisku lub stanowiskach.
Może Cię zainteresować: Jak sobie radzić z pracą zmianową? Jaki ma ona wpływ na zdrowie?
Przywrócenie obowiązku przeprowadzania badań okresowych
Okresowe badania lekarskie u pracowników są obowiązkiem pracodawcy, jednak pandemia wprowadziła w tej kwestii pewne zmiany. Ustawa covidowa sprawiła, że konieczność kierowania na badania okresowe pracowników do okresu obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, ogłoszonego z powodu COVID-19 została zawieszona.
W związku z tym od marca 2020 w wielu firmach nie decydowano się na wystawianie skierowań na badania medycyny pracy. Zasada zawieszenia nie dotyczy jednak sytuacji, w której m.in. pracownik odbywa badania kontrolne po dłuższej nieobecności związanej z chorobą czy w przypadku przyjmowania do pracy nowej osoby.
2 maja 2023 roku opublikowano projekt rozporządzenia ministra zdrowia w sprawie odwołania na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego. Zakłada on, że stan zagrożenia epidemicznego w Polsce zostanie odwołany 1 lipca 2023 roku. W momencie, gdy stan zagrożenia zostanie zniesiony, a więc 1 lipca, jednocześnie przywrócony zostanie obowiązek kierowania pracowników na badania okresowe. Każda osoba, która nie wykonała takiej profilaktyki, będzie miała na to określony czas. Wskazano, że badania te należy wykonać w okresie do 180 dni.
Podsumowanie
Rodzaje badań w medycynie pracy i ich częstotliwość
Badania medycyny pracy są nieodłącznym elementem procesu zatrudnienia i utrzymania stanowiska, a ich typ zależy od charakteru wykonywanej pracy oraz jej warunków. Poniżej szczegółowe omówienie trzech podstawowych rodzajów badań:
1. Badania wstępne
Te badania są obowiązkowe dla:
Osób podejmujących pierwszą pracę,
Pracowników zmieniających stanowisko, jeśli nowe warunki pracy wiążą się z innymi wymaganiami zdrowotnymi.
Badania te pozwalają ocenić, czy kandydat posiada odpowiednie zdolności fizyczne i psychiczne do wykonywania konkretnej pracy. Muszą zostać wykonane przed rozpoczęciem zatrudnienia, co oznacza, że skierowanie na badania nie może być wykorzystane po podjęciu pracy.
2. Badania okresowe
Regularność tych badań zależy od:
Specyfiki stanowiska pracy,
Czynników ryzyka występujących w środowisku pracy (np. praca w hałasie, z substancjami chemicznymi).
Częstotliwość badań ustala lekarz na podstawie przepisów prawa i oceny warunków pracy. Zwykle ich ważność waha się od 1 roku do 5 lat, ale przy pracach szczególnie niebezpiecznych okres ten może być skrócony.
3. Badania kontrolne
Wykonywane są, gdy pracownik wraca do pracy po zwolnieniu lekarskim trwającym dłużej niż 30 dni. Celem jest upewnienie się, że pracownik odzyskał zdolność do wykonywania swoich obowiązków. Są to badania szczegółowe, zależne od charakteru choroby oraz zajmowanego stanowiska.
Co grozi pracodawcy i pracownikowi za brak aktualnych badań medycyny pracy?
Nieprzestrzeganie obowiązku wykonania badań medycyny pracy niesie konsekwencje zarówno dla pracodawcy, jak i pracownika.
Konsekwencje dla pracodawcy
Kary finansowe: Państwowa Inspekcja Pracy może nałożyć grzywnę w wysokości od 1000 do nawet 30 000 zł. Kara grozi za dopuszczenie pracownika do pracy bez ważnego zaświadczenia lekarskiego.
Odpowiedzialność cywilna: W razie wypadku przy pracy pracodawca może być obciążony kosztami odszkodowania, jeśli okaże się, że pracownik nie posiadał ważnych badań.
Problemy prawne: Pracodawca może ponosić odpowiedzialność karną w przypadku poważnego zaniedbania.
Konsekwencje dla pracownika
Ryzyko utraty świadczeń: W przypadku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej brak aktualnych badań może skutkować odmową wypłaty odszkodowania.
Możliwość rozwiązania umowy: Pracodawca ma prawo zawiesić pracownika w obowiązkach do czasu dostarczenia aktualnego zaświadczenia.
Czy skierowanie na badania medycyny pracy ma termin ważności?
Skierowanie na badania medycyny pracy, choć nie ma jasno określonego terminu ważności w przepisach, powinno być wykorzystane w rozsądnym czasie. W praktyce oznacza to:
Dla badań wstępnych – skierowanie jest ważne do momentu podjęcia pracy, jednak zaleca się, by badania wykonano w ciągu maksymalnie 30 dni od daty jego wystawienia.
Dla badań okresowych – ważność skierowania nie jest ściśle określona, ale badania powinny być wykonane przed upływem terminu poprzedniego zaświadczenia lekarskiego.
Dbanie o terminowość skierowań i badań pozwala uniknąć problemów zarówno dla pracownika, jak i pracodawcy. Warto więc traktować te kwestie z należytą uwagą.
Źródło zdjęcia: https://pl.123rf.com/photo_109772272_przyci%C4%99ty-obraz-pacjenta-podaj%C4%85cego-kart%C4%99-identyfikacyjn%C4%85-lekarzowi-og%C3%B3lnemu-w-klinice.html
