Czym jest choroba zawodowa? Wykaz, procedura stwierdzania chorób zawodowych

Choroba zawodowa  to stan wywołany działaniem czynników szkodliwych w środowisku pracy. Sprawdź, jakie są choroby zawodowe i jak wygląda procedura postępowania. Wyjaśniamy także, kto stwierdza chorobę zawodową.

Choroba zawodowa – co to jest?

Mówiąc najogólniej, choroba zawodowa oznacza pogorszony stan zdrowia pracownika spowodowany działaniem czynników szkodliwych w miejscu pracy. Zalicza się do nich między innymi:

• czynniki rakotwórcze i mutagenne – promieniowanie jonizujące, substancje chemiczne spełniające kryteria klasyfikacji jako rakotwórcze lub mutagenne, mieszaniny zawierające te substancje, a także niektóre procesy technologiczne (np. produkcja alkoholu izopropylowego metodą mocnych kwasów, prace związane z narażeniem na pył drewna twardego);
• czynniki biologiczne – bakterie, grzyby, wirusy, pyły wywołujące choroby płuc (m.in. byssinozę), alergeny, substancje pochodzenia drobnoustrojowego i roślinnego
• czynniki fizyczne – hałas, ultra- i infradźwięki, wibracje, promieniowanie jonizujące, pole elektromagnetyczne, temperatura;
• czynniki chemiczne – szkodliwe substancje chemiczne w postaci cieczy, par, gazów, czy ciał stałych;
• czynniki związane ze sposobem wykonywania pracy,
• czynniki o działaniu uczulającym.

Choroba zawodowa: definicja

Definicja choroby zawodowej zawarta w Kodeksie pracy brzmi:

Za chorobę zawodową uważa się chorobę, wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanych „narażeniem zawodowym”.

Choroby zawodowe – w jakich grupach zawodowych występują najczęściej?

Jak wynika z raportu „Choroby zawodowe w Polsce w 2019 roku”, największa liczba chorób zawodowych dotyczyła rolników, ogrodników, leśników i rybaków. Zostały one zdiagnozowane u 504 osób i stanowiły aż 24,4 proc. chorób zarejestrowanych w Centralnym Rejestrze Chorób Zawodowych. Drudzy w kolejności byli monterzy i operatorzy maszyn i urządzeń – w tej grupie zawodowej na schorzenia wynikające z działania szkodliwych czynników w miejscu pracy zapadło 461 osób. Kolejne miejsce zajęli robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy z liczbą 458 osób. Podium zamknęli specjaliści z 359 przypadkami chorób zawodowych – dotyczyły one w szczególności specjalistów do spraw nauczania i wychowania oraz do spraw zdrowia.

Lista chorób zawodowych: tabela

Poniższa tabela przestawia wykaz chorób zawodowych wraz z okresem, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej pomimo wcześniejszego zakończenia pracy w narażeniu zawodowym.

Przykłady chorób zawodowych

W zależności od wykonywanej profesji, pracownicy są narażeni na różne schorzenia wynikające z działania szkodliwych czynników w miejscu pracy. Dotyczą one układu ruchu, narządu głosu i słuchu czy psychiki. Sprawdźmy, jakie są częste  choroby zawodowe nauczycieli, policjantów, strażaków i górników.

Nauczyciele

Osoby uczące w szkołach i innych placówkach edukacyjnych to jedna z grup, która jest narażona w szczególności na choroby narządu głosu, spowodowane nadmiernym wysiłkiem głosowym. Wykaz chorób zawodowych nauczycieli wyszczególnia następujące schorzenia:

• guzki głosowe twarde,
• wtórne zmiany przerostowe fałdów głosowych,
• niedowład mięśni wewnętrznych krtani z wrzecionowatą niedomykalnością fonacyjną głośni i trwałą dysfonią.

Jak wynika z raportu, w 2019 roku zostało stwierdzonych 272 przypadki przewlekłych chorób narządu głosu w edukacji.

Policjanci – najczęstsze choroby zawodowe

Choroby zawodowe, na które mogą zapaść policjanci zostały przedstawione w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 23 maja 2019 r. w sprawie wykazu schorzeń i chorób pozostających w związku ze służbą w Policji, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służbie Ochrony Państwa i Państwowej Straży Pożarnej.

Według rozporządzenia, choroby zawodowe policjantów to m.in.:

• zespół stresu pourazowego,
• zaburzenia lękowe,
• zaburzenia osobowości,
• psychozy reaktywne oporne na leczenie,
• organiczne zaburzenia psychiczne,
• choroby narządu słuchu,
• choroby układu ruchu.

Choroby zawodowe strażaków

W powyższym rozporządzeniu wyszczególniono choroby zawodowe, na jakie mogą zapaść strażacy. Poza zaburzeniami psychicznymi i zespołem stresu pourazowego, które mogą pojawić się w następstwie traumatycznych wydarzeń podczas pełnienia służby, strażak może zachorować m.in. na:

• zatrucia substancjami chemicznymi,
• obturacyjne zapalenie oskrzeli,
• astmę oskrzelową,
• pylice,
• ostre uogólnione reakcje alergiczne,
• zapalenie obrzękowe krtani o podłożu alergicznym,
• nowotwory złośliwe, które są wynikiem styczności z chemicznymi czynnikami rakotwórczymi,
• choroby wywołane działaniem wysokich albo niskich temperatur otoczenia.

Choroby zawodowe górników

Pylica to jedna z najczęściej diagnozowanych chorób zawodowych u górników.  Wywołana jest ona pyłem kopalnianym, będącym mieszaniną pyłu krzemionki, węglowego i glinokrzemianów, a także wielu innych składników w tym metali śladowych. Inne najczęstsze choroby zawodowe, na które może być narażony górnik to:

• trwały ubytek słuchu,
• przewlekłe zapalenie oskrzeli,
• zespół wibracyjny.

Także przedstawiciele innych zawodów mogą być szczególnie narażeni na różnego typu schorzenia. Nietypowym przykładem jest borelioza: choroba zawodowa dotykająca przede wszystkim rolników, leśników i inne osoby wykonujące obowiązki zawodowe na łonie natury. Więcej na ten temat można przeczytać w oddzielnym artykule na naszym blogu.

Choroba zawodowa: procedura postępowania

Podejrzenia choroby zawodowej dokonuje:

• każdy lekarz – może być to profilaktyk, lekarz każdej specjalności, lekarz rodzinny lub stomatolog, którzy podczas badania stwierdzili, że stan pacjenta może wynikać z działania czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub ze sposobu wykonywania pracy;
• pracodawca zatrudniający pracownika;
• pracowni – w przypadku osoby niezatrudnionej, np. emeryty lub rencisty, podejrzenie o chorobę zawodową zgłasza się właściwemu państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu. Pracownik zatrudniony może dokonać zgłoszenia choroby zawodowej wyłącznie za pośrednictwem lekarza, który sprawuje nad nim profilaktyczną opiekę medyczną.

Rozpoznanie choroby zawodowej

Rozpoznanie choroby zawodowej leży po stronie lekarza orzecznika, zatrudnionego w uprawnionej placówce medycznej. Wydaje on orzeczenie lekarskie o rozpoznaniu choroby zawodowej w oparciu o:

• wyniki badań lekarskich i pomocniczych,
• dokumentację medyczną pracownika,
• dokumentację przebiegu zatrudnienia,
• ocenę narażenia zawodowego.

Lekarz może również wydać orzeczenie lekarskie o braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej. W takim przypadku pracownik może złożyć wniosek o ponowne badanie lekarskie w jednostce orzeczniczej drugiego stopnia, w terminie 14. dni od daty otrzymania orzeczenia, za pośrednictwem lekarza orzecznika, który je wydał. Co ważne, orzeczenie lekarskie wydane przez lekarza jednostki orzeczniczej drugiego stopnia jest ostateczne.

Stwierdzenie choroby zawodowej

W oparciu o materiał dowodowy, a w szczególności o dane zawarte w orzeczeniu lekarskim, wydanym przez lekarza jednostki orzeczniczej oraz ocenę narażenia zawodowego pracownika, państwowy inspektor sanitarny przeprowadza procedurę stwierdzenia choroby zawodowej. Polega ona na wydaniu decyzji o  stwierdzeniu choroby zawodowej lub decyzji o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej,

W przypadku, gdy pracownik lub pracodawca nie zgadzają się z treścią decyzji, mają prawo złożyć odwołanie do właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego w terminie 14 dni od daty jej otrzymania, za pośrednictwem inspektora sanitarnego, który tę decyzję wydał. Od decyzji właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego przysługuje im również złożenie skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Powinno to nastąpić terminie 30 dni od daty otrzymania decyzji wojewódzkiego inspektora sanitarnego. Z kolei na wyrok wojewódzkiego sądu administracyjnego pracownik i pracodawca mogą złożyć skargę kasacyjną do naczelnego sądu administracyjnego.

Stwierdzenie choroby zawodowej: co dalej?

Jak wynika z art. 230 § 1 Kodeksu pracy, pracownik, u którego została rozpoznana choroba zawodowa, powinien zostać przeniesiony do innej pracy. Obowiązkiem pracodawcy jest również zapewnienie pracownikowi takich warunków, w których nie będzie on ponownie narażony na działanie czynników odpowiedzialnych za wywołanie choroby. Jeśli przeniesienie na inne stanowisko wiąże się z obniżeniem wynagrodzenia, pracownikowi przysługuje dodatek wyrównawczy przez okres maksymalnie 6 miesięcy.

Choroba zawodowa – świadczenia

Pracownik może ubiegać się o przysługujące mu uprawnienia z tytułu choroby zawodowej jeżeli posiada prawomocną decyzję o stwierdzeniu tej choroby. Są to:

• świadczenia krótkoterminowe – zasiłek chorobowy, zasiłek wyrównawczy, świadczenie rehabilitacyjne, jednorazowe odszkodowanie;
• świadczenia długoterminowe – renta z tytułu niezdolności do pracy, w tym renta szkoleniowa, dodatek pielęgnacyjny;

• świadczenia rodzinne – renta rodzinna wypadkowa, dodatek do renty rodzinnej, jednorazowe odszkodowanie

Choroba zawodowa – wniosek o rentę

Pracownik, u którego została zdiagnozowana choroba zawodowa, może ubiegać się o rentę. Do jej otrzymanie niezbędne jest uzyskanie  orzeczenia o niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową, które wydaje lekarz rzecznik. Renta ta może być wypłacana bez względu na staż pracy, a jej wysokość zależy od zarobków. Pracownik, który chce uzyskać rentę musi złożyć w ZUS wniosek, zaświadczenie o stanie zdrowia od lekarza oraz dokumenty z miejsca pracy, które potwierdzają zatrudnienie i wysokość zarobków. Jeśli lekarz orzecznik uzna, że chory jest niezdolny do samodzielnej egzystencji, do renty może być dołączony dodatek pielęgnacyjny.