We współczesnej gospodarce istnieje wiele form wsparcia, po które może sięgnąć przedsiębiorca. Jedną z nich jest pomoc de minimis, udzielana firmom zarówno przez państwowe jednostki organizacyjne, jak i unijne. Istnieje wiele kategorii wsparcia tego rodzaju, przy czym charakterystyczną cechą pomocy de minimis jest fakt, że nie musi być ona zgłaszana do Komisji Europejskiej. Naturalnie, wiążą się z tym pewne ograniczenia.
Czym dokładnie jest pomoc de minimis i kto może z niej skorzystać? Jakie limity i ograniczenia przewiduje w tym zakresie obowiązujące prawo? W jakich ramach można wykorzystać pomoc de minimis i jakie są jej rodzaje? O czym trzeba pamiętać przy udokumentowaniu rzeczonej pomocy? Czy warto skorzystać z pomocy de minimis? Na te i inne pytania postaramy się odpowiedzieć w niniejszym materiale.
Pomoc de minimis – co to jest?
Pomoc przedsiębiorstwom udzielana ze środków unijnych czy państwowych, na ogół przybierająca bezpośrednią formę finansową, na stałe zadomowiła się w warunkach współczesnej gospodarki. Dywagacje na temat jej ekonomicznej zasadności to temat na osobną dyskusję. Faktem pozostaje jednak to, że z punktu widzenia przedsiębiorcy każda forma pomocy publicznej będzie dla niego korzystna.
Co do zasady, forma i zakres pomocy publicznej każdorazowo powinna podlegać zgłoszeniu do odpowiednich organów. Pomoc de minimis ma jednak tę cechę, że dotyczy wyłącznie relatywnie niskich kwot, wobec czego nie wymaga notyfikacji Komisji Europejskiej. Podstawę prawną pomocy de minimis stanowi rozporządzenie Komisji Europejskiej w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis.
Fundamentem pomocy de minimis w filozofii prawa jest łacińska sentencja „de minimis non curat lex„, zgodnie z którą prawo nie powinno zajmować się drobnostkami. Ustawodawca w zakresie prawa dotyczącego pomocy de minimis zauważa, że wsparcie jednostki do określonego wymiaru nie jest w stanie naruszyć konkurencji w całej Unii Europejskiej, wobec czego konieczność zgłaszania i archiwizacji każdego rodzaju pomocy publicznej byłoby procesem kosztownym, czasochłonnym i zbytecznym – stąd możliwość ukrócenia i tak już nazbyt dużej biurokracji w Unii Europejskiej.
Naturalnie, w niniejszym zakresie przewidziano także pewne ograniczenia – zarówno dotyczące wysokości pomocy finansowej w danym okresie, jak i dotyczące wyłączenia niektórych sektorów gospodarki z możliwości otrzymania pomocy de minimis.
Pomoc de minimis a gwarancja de minimis – różnice
Warto zaznaczyć, że powszechnie funkcjonuje także takie sformułowanie jak gwarancja de minimis. W sensie ścisłym gwarancja de minimis nie jest pomocą de minimis, choć ma pewne przymioty jej przysługujące, przez co w ramach pewnego skrótu myślowego włącza się ją w zakres pomocy de minimis.
W ramach gwarancji de minimis, mikro, mali i średni przedsiębiorcy mogą skorzystać z zabezpieczenia kredytu obrotowego lub inwestycyjnego, które udzielane jest przez Bank Gospodarstwa Krajowego. Jest to sytuacja podobna do gwarancji BGK jakie otrzymać może osoba prywatna w ramach starań o kredyt hipoteczny. Od czasu wprowadzenia Krajowego Funduszu Gwarancyjnego, gwarancja de minimis stanowi stały element wsparcia polskich przedsiębiorców.
W jakim zakresie można otrzymać pomoc de minimis?
Pomoc de minimis co do zasady nie musi zawsze przybierać formy bezpośredniego wsparcia finansowego, choć najczęściej takowe właśnie przybiera. Najczęściej fundusze udzielane przedsiębiorstwu warunkowane są przeznaczeniem ich na konkretny, umówiony wcześniej przez obie strony cel. Pomoc de minimis niejedną ma twarz, a wśród najczęściej spotykanych form spotyka się następujące:
dofinansowanie określonych inwestycji rozwojowych planowanych przez przedsiębiorstwo,
dofinansowanie branżowych lub ogólnych szkoleń i kursów – zarówno pracodawcy, jak i pracowników,
nadanie określonych (tymczasowych) przywilejów podatkowych, zwolnienie z ich opłacania, lub warunkowy zwrot należności,
umorzenie odsetek ZUS lub programy pomocowe całkowicie lub częściowo wyłączające opłacanie składek w danym okresie (vide: „Mały ZUS Plus„), lub ich rozłożenie na raty czy odroczenie,
jednorazowa amortyzacja środka trwałego,
gwarancje kredytowe (czyli wskazana wyżej gwarancja de minimis).
Pomoc de minimis może stanowić zarówno stały element polityki kraju, jak i być narzędziem wykorzystywanym przez rząd „punktowo”. Przykładem takiej sytuacji może być pomoc de minimis udzielana w ramach realizacji określonego celu rządowego, na przykład w zakresie polityki środowiskowej czy dot. handlu zagranicznego. Zwykle ma wówczas na celu pokrycie strat jakich przedsiębiorca może doznać w rezultacie dostosowywania się do nowych przepisów. Przykładem może być transformacja energetyczna czy wszelkiego rodzaju zakłócenia handlu międzynarodowego (embargo czy przerwanie łańcucha dostaw z innych powodów).
W sensie ścisłym pomoc de minimis może mieć także charakter ogólny, gdzie rząd może przygotowywać określone programy wsparcia w ramach pomocy de minimis dla określonych sektorów gospodarki, lub – tak jak w przypadku programu „Mały ZUS Plus” – dla określonych grup przedsiębiorców. W ograniczonym zakresie za pomoc de minimis (z definicji) można uznać tworzenie specjalnych stref ekonomicznych.
Wskazywane powyżej metody to jednak bardziej dygresja filozoficzna i teoretyczna, wykraczająca poza ramowe intencje rozporządzenia. Tego rodzaju programy mogą zresztą kolidować ze wskazywanymi przez Unię Europejską ograniczeniami przedmiotowymi, spełniając jedynie warunki dotyczące charakteru pomocy publicznej i limitów związanych z pomocą de minimis.
Pomoc de minimis – limity finansowe
Możliwość udzielania pomocy de minimis jest ograniczona limitami finansowymi. Zgodnie z treścią rozporządzenia, wysokość pomocy udzielanej przedsiębiorcy w ciągu trzech kolejnych lat nie może być wyższa, niż 200 000 euro. Wyjątek w tej materii stanowią przedsiębiorstwa z sektora drogowego transportu towarów, gdzie wysokość wsparcia w tym samym okresie nie może przekroczyć 100 000 euro. Wszelka pomoc ponad ten limit musi zostać zgłoszona do Komisji Europejskiej.
Pomoc de minimis każdorazowo zgłaszana jest przez stronę udzielającą pomocy do UOKiK, gdzie możemy bez trudu sprawdzić wysokość udzielonej pomocy, a także jej zakres. Korzystając z pomocy tego rodzaju powinniśmy pamiętać, że jesteśmy obowiązani do prowadzenia rzetelnej ewidencji dotyczącej wysokości otrzymanych środków. Otrzymując pomoc de minimis ponad ustalone prawem ograniczenia będziemy musieli oddać całość wraz z odsetkami.
Kto może skorzystać z pomocy de minimis?
Najnowsza interpretacja rozgranicza się przedsiębiorców zwykłych od przedsiębiorców świadczących usługi w ogólnym interesie gospodarczym, jednak w sensie praktycznym rozgraniczenie to nie ma żadnego znaczenia. Można zatem powiedzieć, że z pomocy de minimis skorzystać mogą wszyscy przedsiębiorcy, niezależnie od swojej wielkości czy przedmiotu działania. Niemniej, niektóre formy pomocy zarezerwowane są wyłącznie dla niewielkich przedsiębiorstw.
Należy pamiętać, że pomoc de minimis w Unii Europejskiej ma charakter nie tylko pomocowy, ale również regulacyjny. Z tego powodu część sektorów została całkowicie wyłączona z możliwości otrzymywania dotacji, gwarancji czy ulg bez wiedzy Komisji Europejskiej, a w jednym przypadku zmniejszeniu uległa wysokość pomocy.
Pomoc de minimis – ograniczenia
Co do zasady, pomoc de minimis to zbiór narzędzi prawno-finansowych, których celem jest wsparcie rozwoju przedsiębiorstwa, a nie ratowanie jego słabnącej pozycji czy ochrona przed bankructwem. Co więcej, udzielenie pomocy de minimis nie może wpływać negatywnie na konkurencyjność pozostałych przedsiębiorstw zarejestrowanych na terenie państw członkowskich UE.
Z tego powodu, przepisy regulujące pomoc de minimis w Unii Europejskiej nie zezwalają na korzystanie z pomocy de minimis przedsiębiorcom działającym w następujących ramach:
w sektorze rybołówstwa i akwakultury,
w sektorze produkcji podstawowych produktów rolnych,
w sektorze przetwarzania i wprowadzania do obrotu produktów rolnych, w sytuacji w której:
wysokość pomocy ustalana jest na podstawie ceny lub ilości takich produktów nabytych od producentów podstawowych,
przyznanie pomocy zależy od faktu przekazania jej w części lub w całości producentom podstawowym.
w związku z prowadzeniem sieci dystrybucyjnej lub innymi wydatkami bieżącymi związanymi z prowadzeniem działalności wywozowej do państw trzecich lub państw członkowskich,
w ramach prowadzenia działalności ukierunkowanej pierwszeństwem korzystania z towarów krajowych w stosunku do towarów sprowadzanych z zagranicy.
Co więcej, w przypadku sektora drogowego transportu towarów, jak już wskazywaliśmy wyżej, istnieje ograniczenie dotyczące wysokości pomocy możliwej do otrzymania w ciągu trzech następujących po sobie lat. Jest to jedynie 100 000 euro, w kontrze do standardowych 200 000 euro.
Na co można przeznaczyć pomoc de minimis?
Środki otrzymane w ramach pomocy de minimis można przeznaczyć na dowolny cel związany z rozwojem przedsiębiorstwa (lub możliwością zapewnienia przedsiębiorstwu rozwoju), przy czym najczęściej cel ten jest ustalany już na etapie podejmowanych starań o otrzymanie funduszy.
Zakres i forma pomocy de minimis może być różna, co wykazaliśmy już na łamach niniejszego artykułu. Zazwyczaj im ściślej określone jest przeznaczenie środków, tym łatwiej będzie nam je pozyskać. Warto przy tej okazji pamiętać o tym, że istnieją jeszcze przepisy regulujące wykorzystanie otrzymanych środków w sposób niezgodny z ich przeznaczeniem. Lepiej nie oszukiwać – w najlepszym razie zostaniemy zmuszeni do zwrotu pieniędzy wraz z odsetkami, a w najgorszym możemy zostać oskarżeni o defraudację.
Pomoc de minimis a księgowość – o czym trzeba pamiętać?
Zgodnie z obowiązującą literą prawa, przedsiębiorcy nie są zobowiązani do wykazywania otrzymanej pomocy de minimis w księgach podatkowych, jednak fakt ten nie wyłącza archiwizacji wszelkich dokumentów, które potwierdzają zarówno fakt otrzymania pomocy, jak i jej wysokość czy inne, istotne okoliczności.
Niezbędny będzie zarówno wniosek o uzyskanie pomocy, jak i wszelkie później otrzymane dokumenty rozliczeniowe. Mogą się one przydać zarówno przy okazji kontroli Urzędu Skarbowego, jak i w sytuacji, w której ponownie będziemy chcieli otrzymać pomoc tego rodzaju – możemy być bowiem zobowiązani do wykazania, że nie przekroczyliśmy unijnego limitu pomocy.
Pomoc de minimis – gdzie się zgłosić?
Pomoc de minimis sama w sobie nie stanowi programu pomocowego, a jest jedynie formą w ramach której rzeczoną pomoc można otrzymać. Wobec tego nie można wskazać jednego, konkretnego miejsca, w którym możemy skorzystać z pomocy. Co ciekawe, nierzadko charakteru zapomogi jako pomocy de minimis możemy nie być do końca świadomi – na przykład w przypadku jednorazowej amortyzacji środka trwałego czy zwrotu kosztów poniesionych w związku z zatrudnieniem młodocianych pracowników z Ochotniczego Hufca Pracy.
Tak czy inaczej, by nie być gołosłownym, w ramach przykładu pomocy de minimis po którą możemy się zgłosić, możemy wymienić skorzystanie z dowolnego programu pomocowego Unii Europejskiej, stanowiącego dofinansowanie na rozwój przedsiębiorstw lub ich założenie. Tego typu programy najczęściej celowane są w określone regiony geograficzne kraju, lub dotyczą określonego sektora gospodarki. Żeby otrzymać dofinansowanie na inwestycję z tego tytułu wystarczy złożyć odpowiedni wniosek i czekać na pozytywną decyzję urzędników.
Po pomoc de minimis możemy zgłosić się także do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w ramach odroczenia składek ZUS, rozłożenia płatności na raty, czy nawet całkowitego ich umorzenia. Wówczas również będziemy musieli po prostu złożyć odpowiedni wniosek. W tym miejscu warto zaznaczyć, że ZUS może udzielać pomocy publicznej nie tylko w ramach pomocy de minimis, ale również w ramach naprawy szkód spowodowanej zdarzeniami losowymi lub w ramach restrukturyzacji przedsiębiorstwa znajdującego się w trudnej sytuacji. Tego rodzaju pomoc publiczna może już nie mieć charakteru pomocy de minimis.
Zaświadczenie o pomocy de minimis
Korzystając z tego rodzaju wsparcia warto pamiętać o tym, by każdorazowo od organu udzielającego pomocy de minimis pobierać zaświadczenie o wymiarze i kwocie udzielonego wsparcia. Wystawienie takiego dokumentu nie jest prawnym obowiązkiem podmiotu udzielającego pomocy, jednak nam takie zaświadczenie może się bardzo przydać.
Przedsiębiorca składający wniosek o pomoc de minimis każdorazowo będzie obowiązany do udzielenia organowi kompleksowych informacji na temat otrzymanych wcześniej pomocy. Samo zaświadczenie może być w tym przypadku wystarczające, przy czym należy zaznaczyć, że niezbędne dla otrzymania pomocy będzie wskazanie następujących danych:
organ udzielający pomocy,
podstawę prawną udzielenia pomocy,
wartość i przedmiot pomocy,
dzień udzielenia pomocy,
numer programu pomocowego,
dane kontrolne sporządzonej umowy.
Oczywiście, w sytuacji w której nie korzystaliśmy wcześniej z pomocy de minimis, nie musimy dysponować żadnymi dodatkowymi dokumentami, a wystarczy samo oświadczenie.
Rejestr pomocy de minimis
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) odgrywa bardzo ważną rolę w całym procesie. Wynika to z faktu, że wszystkie subwencje, gwarancje, odliczenia i inne rodzaje pomocy de minimis muszą zostać odnotowane w prowadzonym przez UOKiK rejestrze. Rzeczony rejestr jest ogólnodostępny, wobec czego każdy zainteresowany może sprawdzić zarówno formę, jak i zakres pomocy otrzymanej przez danego beneficjenta.
W ramach walki o transparentność w opisywanej dziedzinie pomocna jest aplikacja SHRIMP. Zgodnie z obowiązującym prawem, podmioty udzielające pomocy de minimis mają 7 dni – od dnia udzielenia pomocy – na wprowadzenie informacji o tym fakcie do aplikacji SHRIMP (System Harmonogramowania, Rejestracji i Monitorowania Pomocy Publicznej).
Od kogo można otrzymać pomoc de minimis? Przykłady
Skoro ustaliliśmy już czym jest pomoc de minimis, to warto zastanowić się nad organami, które takiej pomocy mogą udzielić. Biorąc pod uwagę fakt, że pomoc de minimis to jedna z form pomocy publicznej, to nie ulega żadnej wątpliwości fakt, że nie może jej udzielić żaden podmiot prywatny – uprawnione do tego będą wyłącznie jednostki organizacyjne państwa.
Państwo może udzielać pomocy w sposób bezpośredni (ze Skarbu Państwa) lub tworzyć rozmaite fundusze celowe czy organizacje rządowe, które będą pośredniczyć w całym procesie. Do udzielania wsparcia w opisywanym zakresie mogą być upoważnione także jednostki samorządu terytorialnego czy organy im podległe.
Pomoc de minimis może być udzielona również przez określone osoby prawne, kontrolowane jednak przez państwo i istniejące w konkretnym celu. Najbardziej jaskrawy przykład takowego stanowi Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Naturalnie, granice pomocy płynącej od takich organizacji wytyczane są przez przepisy regulujące funkcjonowanie danej organizacji.
Upoważnione do udzielania pomocy de minimis są także niektóre komórki organizacyjne Unii Europejskiej, które rzeczone działanie realizują najczęściej w ramach konkursów regionalnych, lub oferują innego rodzaju wsparcie inwestycyjne dla przedsiębiorców.
Czy warto skorzystać z pomocy de minimis?
W zasadzie nie istnieje żaden powód, dla którego jako przedsiębiorca mielibyśmy nie skorzystać z pomocy de minimis. W niektórych sytuacjach skorzystanie z tego rodzaju pomocy będzie niezbędne i może skutkować wyciągnięciem naszej firmy ze złego położenia ekonomicznego. W innych sytuacjach rezultatem skorzystania z pomocy publicznej tego typu może być wyraźny rozwój naszej firmy, który przyniesie korzyści nie tylko nam, ale i całemu społeczeństwu – bo na przykład będziemy w stanie stworzyć nowe miejsca pracy.
Wiele zależy oczywiście od charakteru pomocy po którą wyciągamy dłoń. Warto pamiętać także o uczciwości i skrupulatności w ewidencjonowaniu otrzymanych funduszy czy gwarancji. I choć szeroko pojęty interwencjonizm może budzić w społeczeństwie skrajne emocje, to jednak jako przedsiębiorca powinniśmy koncentrować się na pomnażaniu kapitału, a nie na topieniu własnej firmy w morzu wydumanych ideałów i przerysowanych pryncypiów.
