Psychologia to bardzo obszerna tematyka. Dotyka różnych płaszczyzn życia człowieka – również kwestii zawodowych. W celu analizy poszczególnych ich elementów powstała psychologia pracy. Sprawdzamy, z czym wiąże się ta dziedzina oraz jak wygląda praca psychologa pracy.
Aktywność zawodowa stanowi jedną z najważniejszych sfer człowieka. Według danych GUS w Polsce w 2023 roku w gospodarce narodowej pracuje ponad 15 mln osób. To oznacza, że prawie 40% ludności w kraju podejmuje pracę. Aby sprostać wyzwaniom tej płaszczyzny, stworzono odrębną dyscyplinę. Jest nią psychologia pracy i dotyczy wszelkich zagadnień związanych z życiem zawodowym. Jak wyglądał proces jej kształtowania? Czym dokładnie zajmuje się psychologia pracy? Jakie są obszary działań w tej dziedzinie? Jaką rolę odgrywa w niej psycholog pracy?
Psychologia pracy – co to jest?
Psychologia pracy to dziedzina psychologii stosowanej, obejmująca rozmaite aspekty organizacji i zarządzania zasobami ludzkimi. Psychologię pracy początkowo wyróżniała analiza cech osobowości, która miała określić predyspozycję danej osoby do konkretnego zawodu. Z biegiem czasu dziedzina ta zaczęła obejmować również całościową ocenę jednostki w sytuacji pracy, biorąc pod uwagę podstawowe pojęcia dotyczące czynników związanych ze stresem, konfliktem czy relacjami międzyludzkimi.
Psychologia pracy przenika również do innych dziedzin, takich jak ekonomia, ergonomia, ekologia, czy medycyna pracy. Rozwój nauki psychologii, która bierze pod uwagę człowieka jako jednostkę aktywną i świadomą, tworzy nowe koncepcje, pogłębiając również wiedzę psychologiczną z zakresu życia zawodowego.
Psychologia pracy – zarys historyczny
Początki rozwoju dziedziny psychologii pracy nie są związane z konkretną datą. Bardziej dotyczą one metod, które próbowano prowadzić w systemie zatrudnienia, którego celem miało być podniesienie produktywności przedsiębiorstwa. Nawiązuje to do okresu XX wieku. Jak wspomina Zofia Ratajczak w swojej publikacji „Elementy psychologii pracy”, na szczególny wymiar psychicznych czynników mających wpływ na satysfakcję pracownika, a w ostateczności jego efektywność, zwrócono uwagę w badaniach Gantta z 1919 roku. Zakładał on wprowadzenie systemu premiowego, który miał docenić w człowieku zdolność i chęć do uczenia się.
Początki psychologii pracy w Polsce przypadają na lata 20. Pierwsze badania przeprowadzono w przemyśle drzewnym. Polegało ono na dopasowaniu pracowników do konkretnych stanowisk pracy na podstawie badań psychotechnicznych, poprawiając jakość i wydajność na produkcji.
Przeczytaj również: Psychologia: czy warto? Studia i praca w zawodzie
Czym zajmuje się psychologia pracy?
Współczesna analiza codziennej pracy pod kątem psychologicznym ciągle się rozwija i bada nowe obszary. Z początku analizująca przydatność do konkretnego zawodu, dziś poruszająca wiele problemów pojawiających się, gdy chodzi o zatrudnienie pracowników. Psychologia pracy bada przykładowo:
- możliwości człowieka;
- środowisko pracy;
- komunikację;
- motywację;
- konflikty;
- sposoby zwiększania satysfakcji;
- sposoby radzenia sobie w różnych sytuacjach;
- świadomość uczestnictwa w systemie pracy.
Istotne zagadnienia we współczesnej psychologii pracy to m.in. bezrobocie, mobbing, wypalenie zawodowe lub pracoholizm.
Celem tej dyscypliny jest obecnie badanie powyższych kwestii i problemów, a następnie wyodrębnianie procesów lub działań, które wpływają na poprawę sytuacji pracownika na rynku pracy. Dzięki próbie wykształcenia odpowiednich procedur łatwiej jest zmniejszyć zjawisko występowania różnych zaburzeń w sferze zawodowej, jak również wspierać plan ich leczenia prowadzony przez psychologów.
Działania podejmowane w zakresie psychologii pracy
Psychologia pracy rozumiana jest nie tylko jako ogólna dziedzina, ale również system określonych działań. Nawiązują one głównie do wartości cenionych przez pracowników, takich jak zdrowie i życie, prestiż, sprawiedliwe traktowanie, a nawet pomoc w osobistych problemach, które wynikają z sytuacji życiowej zatrudnionego oraz jego rodziny.
Istotnym zagadnieniem w kwestii psychologii pracy jest pojęcie motywacji. Odgrywa ona ważną rolę w kwestii podnoszenia efektywności pracowników. Współczesne zarządzanie personelem stosowane szczególnie w dużych, nowoczesnych przedsiębiorstwach kładzie duży nacisk na zaspokojenie potrzeb pracowników i ich komfort w miejscu pracy. Stąd systemy motywacyjne, które wykształcono w tej dziedzinie psychologii, nawiązują do kwestii wysokości wynagrodzeń, stabilności zatrudnienia, możliwości podjęcia szkolenia lub otrzymania awansu.
Zdrowie psychiczne ze względu na potrzebę radzenia sobie z dużym stresem, który przynosi zarówno sama rekrutacja, jak i dalsze zatrudnienie, jest narażone na wiele wyzwań. Pracownicy coraz częściej potrzebują wsparcia w tej kwestii. Jak wynika z raportu „Dobrostan psychiczny w pracy” przygotowanego przez Smartscope na zlecenie Nationale-Nederlanden, ponad 76% respondentów wskazuje, że to stres w pracy wywołuje u nich problemy psychiczne. W efekcie takich pracowników dotyka wypalenie zawodowe, do którego odczuwania w ostatnim roku przyznało się 7 na 10 ankietowanych. Oznacza to, że pracodawca, który chce utrzymać wykwalifikowaną kadrę, musi zadbać o kwestię zdrowia pracowników. Wymaga to wprowadzenia różnych zmian, zarówno warunków zatrudnienia, organizacji miejsca pracy, jak i komunikacji wewnętrznej.
W ramach psychologii pracy nieoceniona jest rola poradnictwa zawodowego i doradztwa organizacyjnego, jednak w tym zakresie prowadzone są również działania profilaktyczne, czyli przeciwdziałające wystąpieniu jakiemuś zjawisku. Wszystko to ma na celu wprowadzenie korzystnych zmian zarówno dla pracowników, jak i ostatecznie poprawę funkcjonowania całej firmy.
Sprawdź też: Dobre praktyki pracodawców – jak dziś zatrzymać utalentowanego pracownika?
Psycholog pracy – kim jest i jak nim zostać?
W obrębie procesów związanych zatrudnieniem funkcjonuje stanowisko psychologa pracy. Aby pracować z ludźmi, badając ich życie zawodowe, wybiera się taką specjalność na kierunku psychologia. Wiele uczelni oferuje takie rozwiązanie. Są tu do wyboru studia podyplomowe z psychologii pracy i organizacji lub psychologii pracy i biznesu, a także z psychologii pracy i zarządzania personelem.
Na takich studiach można zdobyć wiedzę psychologiczną w kwestii doradztwa zawodowego i personalnego. Studenci uzyskują umiejętności z wykorzystywania odpowiednich narzędzi do rekrutacji i selekcji pracowników, zarządzania ich rozwojem oraz efektywnością. Plan nauczania w okresie studiów obejmuje również sposoby motywowania zatrudnionych, metody rozwiązywania konfliktów, czy zmniejszania skali wypalenia zawodowego. Uzyskują też wiedzę o procedurach zapobiegawczych lub interwencyjnych w organizacji.
Kształceniem w kierunku psychologa pracy mogą być zainteresowane osoby zarządzające w firmach czy instytucjach, managerowie, coache, a także zatrudnieni w dziale HR marketingu, sprzedaży, reklamy oraz wielu różnych sektorach gospodarki.
Czym zajmuje się psycholog pracy?
Współcześnie psycholog pracy ma znaczny większy zakres działania niż na początku. Jego obowiązki nie ograniczają się jedynie do badania predyspozycji kandydata do danej profesji na podstawie analizowanych cech wyłonionych w specjalistycznych testach.
Psycholog o specjalności związanej z pracą i zarządzaniem personelem zwykle zajmuje się:
1. Rekrutacją pracowników na wybrane stanowisko pracy – taka osoba przeprowadza badania psychologiczne, które mają wskazać, czy kandydaci mają odpowiednie predyspozycje do danego zajęcia. Cały proces, którego dotyczy rekrutacja, wiąże się zarówno z przygotowaniem treści ogłoszenia, jak i jego promowaniem, selekcją kandydatów oraz wyborem najlepszej osoby.
2. Przeprowadzaniem badań dotyczących zdrowia psychicznego pracowników oraz stałe monitorowanie tej kwestii.
3. Analizowanie i przygotowanie strategii dotyczącej odpowiedniej motywacji. Ma to na celu podniesienie efektywności i jakości pracy. Psycholog pracy sprawdza, które czynniki mają dla pracowników największą wartość. Tutaj najczęściej pojawia się kwestia taka jak atrakcyjne wynagrodzenie, stabilne zatrudnienie, dobra atmosfera w miejscu pracy, możliwość rozwoju i awansu, pasja i satysfakcja z pracy, pochwały, czy szansa na wykazywanie się kreatywnością.
4. Organizacją szkoleń niezbędnych dla rozwoju zatrudnionych już pracowników lub nowo przyjętych osób. Mają one wpływ szczególnie na kompetencje miękkie.
5. Wsparciem w efektywnym zarządzaniu zespołem, rozdzielaniu ról czy ogólnej komunikacji.
6. Pomocą udzielaną pracownikom w rozwiązywaniu trudności i redukcji stresu odczuwanego na co dzień.
7. Pomocą pracownikom, którzy zostali zwolnieni np. poprzez wsparcie w znalezieniu nowego miejsca pracy.
8. Działaniami profilaktycznymi i interwencyjnymi, które nie tylko mają chronić pracowników przed wypaleniem zawodowym, mobbingiem lub konfliktami, jak również strategie, które przeciwdziałają bankructwu pracodawców. Procesy te mają zapobiegać negatywnym sytuacjom np. ochrona przed wypadkami możliwa dzięki stosowaniu bezpiecznych warunków pracy. To także działania zmniejszające stres, które mają zapobiegać chorobom psychosomatycznym pracowników.
9. Doradztwem zawodowym w określonych placówkach i organizacjach np. w urzędach pracy.
Psycholog pracy, który uzyskał dyplom magistra psychologii lub posiada dodatkowe uprawnienia, może też przeprowadzać teksty psychologiczne. To nowoczesne narzędzia, dzięki którym można jeszcze łatwiej i dokładniej analizować cechy, możliwości czy predyspozycje danego pracownika.
Może Cię zainteresować: Jak skutecznie zarządzać zespołem? Sposoby na kierowanie zespołem pracowników
Gdzie może pracować psycholog pracy?
Osoba, która uzyskała kwalifikacje niezbędne na stanowisko psychologa pracy, tak naprawdę ma szerokie możliwości zatrudnienia. Taka profesja przydaje się bowiem w każdej z branż oraz praktycznie w każdej firmie, szczególnie w dużych przedsiębiorstwach, gdzie ich zyski uzależnione są od satysfakcji wielu pracowników.
Psycholog pracy może być zatrudniony nie tylko w urzędach pracy, ale też w szkołach, różnej wielkości korporacjach, czy firmach prowadzących działania rekrutacyjne. Takie stanowisko jest czasami tworzone w mniejszych lub większych korporacjach oraz w konkretnych działach np. w marketingu, lub HR. Można być również samodzielnym podmiotem świadczącym usługi indywidualne względem porad dotyczących predyspozycji do pracy i planowania całej kariery zawodowej.
