Stabilność zatrudnienia to nie tylko długi okres wypowiedzenia i wysokie wynagrodzenie – to również możliwość pozostania w domu w nagłej sytuacji, bez zmartwień o to, co przyniesie jutro. Taką możliwość zapewnia nam zwolnienie lekarskie, znane pod nieco bardziej popularną nazwą L4. Takie zwolnienie możemy jednak otrzymać nie tylko w sytuacji, w której to my jesteśmy bezpośrednio niezdolni do wykonywania pracy – L4 przysługuje jeszcze w innych przypadkach.
Co trzeba wiedzieć będąc na L4? Czym w ogóle jest zwolnienie lekarskie i komu przysługuje? Jakie rodzaje L4 wyróżniamy? Jakie prawa i obowiązki ma pracownik przebywający na zwolnieniu lekarskim? Kiedy będzie przysługiwał nam zasiłek chorobowy? Wynagrodzenie chorobowe a zasiłek chorobowy – jakie są różnice? Jak otrzymać L4? Kto może przeprowadzić kontrolę na L4 i jak ona wygląda? Na te i inne pytania odpowiemy w niniejszym materiale.
Czym jest zwolnienie lekarskie?
Zwolnienie lekarskie, jak sama nazwa wskazuje, jest jednym z praw pracowniczych, z których można skorzystać w razie w nagłej niezdolności do pracy zarobkowej, wynikającej na przykład z choroby czy wypadku. Podstawę dla jego jestestwa oraz konsekwencji wynikających z jego posiadania, określa Kodeks Pracy.
Sam dokument jest wystawiany przez lekarza na podstawie stanu faktycznego pacjenta. Przepisy nie określają specjalizacji lekarza, uprawnionego do wystawiania L4 – może to być zarówno lekarz rodzinny, jak i każdy inny specjalista, który przez pryzmat bieżących dysfunkcji zdrowotnych pracownika, określi czas i powód jego zwolnienia.
Otrzymany od lekarza dokument, potwierdzający stan naszego zdrowia, który tymczasowo dyskwalifikuje nas z dalszego wypełniania obowiązków służbowych, należy jak najprędzej przekazać naszemu pracodawcy. To właśnie on stanowi podstawę dla udzielenia nam dodatkowych dni wolnych w terminie wskazanym przez specjalistę – jest to także podstawa dla wypłacenia określonych świadczeń pieniężnych.
Komu przysługuje zwolnienie lekarskie?
Na zwolnienie lekarskie może liczyć każdy pracownik, który świadcząc usługi na rzecz danego pracodawcy, rozchoruje się. Niby nie ma w tym nic odkrywczego, jednak istnieje jeszcze jeden, dodatkowy warunek, który trzeba w tym wypadku spełnić – należy opłacać składki na ubezpieczenie zdrowotne. Wynika stąd w linii prostej, że zgodnie z obowiązującą literą prawa, na zwolnienie lekarskie mogą liczyć wyłącznie te osoby, które zatrudnione są na podstawie umowy o pracę.
Warto przy tym zaznaczyć, że L4 przysługuje pracownikowi nie tylko w przypadku choroby własnej, lub wypadku, któremu ów uległ, ale również w innych sytuacjach – możliwe jest na przykład uzyskanie L4 na dziecko (tj. w przypadku jegoż choroby), lub – w przypadku kobiet – z uwagi na ciążę. We wszystkich przypadkach różnić się może nieco rezultat takiego zwolnienia.
Umowa zlecenie a skorzystanie ze zwolnienia lekarskiego
Zanim jednak przejdziemy do omówienia rodzajów L4, warto zatrzymać się jeszcze na chwilę przy umowach cywilnoprawnych i sytuacji osób zatrudnionych na ich podstawach. W pierwszej kolejności należy podkreślić, że zatrudnianie pracownika na podstawie umowy zlecenie w sytuacji, gdy de facto zastosowanie powinna znaleźć umowa o pracę, jest nielegalne – przedsiębiorca, który dopuszcza się takiego czynu, naraża się na poważne sankcje karno-finansowe.
Czy zatem pracownik zatrudniony na podstawie umowy cywilnoprawnej jest uprawniony do tego, by móc korzystać z płatnego zwolnienia lekarskiego? Zgodnie z Kodeksem Pracy, nie jest. Niemniej, może zawrzeć niezbędne ku temu ustalenia ze swoim pracodawcą w ramach umowy zlecenie (zarówno w kwestii płatnego, jak i bezpłatnego urlopu), jednak trzeba pamiętać, że charakter umowy zlecenie jest bardzo luźny i trudno jest przez jej pryzmat mówić o jakichkolwiek gwarancjach.
L4 – jakie są rodzaje zwolnienia lekarskiego?
W polskim prawie wyróżniamy rozmaite zwolnienia lekarskie, uzależnione przede wszystkim od powodu, który do skorzystania z rzeczonego będzie nas obligował. Najpowszechniejszym jest oczywiście zwolnienie lekarskie wystawiane z uwagi na chorobę lub nieszczęśliwy wypadek zainteresowanego, które tymczasowo dyskwalifikuje go z dalszej pracy. L4 można jednak otrzymać również w przypadku choroby dziecka, lub – w przypadku kobiet – z okazji ciąży i macierzyństwa.
Zwolnienie lekarskie w przypadku choroby
Zwolnienie lekarskie w przypadku choroby pracownika, jest zdecydowanie najczęściej wystawianym z rodzajów L4. Wystawić je zarówno lekarz rodzinny, jak i każdy inny specjalista, który poprzez badanie stwierdzi tymczasową niezdolność do pracy zainteresowanego.
L4 może być wystawione nie tylko w przypadku grypy – zakres przypadków i możliwości lekarzy jest tutaj bardzo szeroki. Dla przykładu, może je wystawić także dentysta w przypadku bólu zęba lub bardziej inwazyjnego zabiegu, czy okulista w przypadku zapalenia spojówek. Co do zasady, zwolnienie lekarskie jest uzasadnione zawsze wtedy, gdy przez wzgląd na czynniki zdrowotne pracownika, jego zdolność do wykonywania pracy jest osłabiona – nie musi być on sensu stricto do pracy niezdolny.
Warto w tym miejscu wspomnieć, że zwolnienie lekarskie może wynikać również z choroby zakaźnej, której występowanie niekoniecznie jest dla pracownika uciążliwe, ale mogłoby być dla osób postronnych. Dobrym przykładem mogą być L4 wystawiane osobom „chorym bezobjawowo” na COVID-19.
Maksymalna liczba dni w roku kalendarzowym, przez okres których pracownik może przebywać na zwolnieniu lekarskim, wynosi 182 dni, czyli sześć miesięcy. Po wyczerpaniu się tego limitu, zasiłek chorobowy zostanie wstrzymany na okres 60 dni.
Zwolnienie lekarskie na dziecko
Trzeba pamiętać, że prawo do zwolnienia lekarskiego przysługuje również rodzicom chorego dziecka. W myśl panującego prawa, w ciągu roku kalendarzowego rodzicom przysługuje w tym celu aż 60 dni wolnego, jednak niezależnie od liczby posiadanych dzieci. Dotyczy to wyłącznie tych podopiecznych, którzy nie ukończyli jeszcze 14. roku życia. Niemniej, w przypadku rodziców dzieci niepełnosprawnych, mogą oni korzystać z tego rodzaju świadczenia aż do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności, jednak wówczas wymiar dni możliwych do wykorzystania w ciągu roku uszczupla się do 30.
Rodzicom opiekującym się chorym dzieckiem przysługuje prawo do zasiłku opiekuńczego, jednak nie mogą go pobierać równocześnie. Wyjątek może stanowić sytuacja, w której jedno z dzieci przebywa w szpitalu, wymagając obecności rodzica, a drugie – również chore – przebywa w domu.
W niniejszym kontekście warto jeszcze wspomnieć o tym, że zwolnienia lekarskie tego typu można otrzymać również w przypadku opieki nad innym członkiem rodziny niż dziecko, przy czym w takiej sytuacji ilość możliwych do wykorzystania dni jest jeszcze mniejsza – jest to jedynie 14 dni w roku.
Zwolnienie lekarskie w ciąży
Zwolnienie lekarskie którego przedmiotem jest ciąża, lub będący jej następstwem poród i połóg, również należy do częstych. Jego cechą charakterystyczną jest długi czas trwania – kobiecie z tego tytułu przysługuje aż 270 dni zwolnienia, czyli w praktyce może to być cały okres ciąży. O długości zwolnienia decyduje jednak lekarz, bazując oczywiście na samopoczuciu kobiety i przesłankach medycznych dotyczących samej ciąży.
Należy przy tym mieć na względzie, że w L4 w przypadku ciąży nie jest tożsame z urlopem macierzyńskim, który można wziąć natychmiast po urodzeniu dziecka i połączyć z urlopem rodzicielskim, finalnie fundując sobie dodatkowe 52 tygodnie wolnego.
Prawa pracownika na zwolnieniu lekarskim
W przypadku przebywania na zwolnieniu lekarskim, osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę (a więc zgłoszona do ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego) ma prawo do otrzymania zasiłku chorobowego oraz pobierania wynagrodzenia chorobowego. Oczywiście, prawa pracownika na świadczeniach pieniężnych się tutaj nie kończą.
Pracownik korzystający ze zwolnienia lekarskiego, cieszyć się może również dodatkową ochroną zatrudnienia – w trakcie zwolnienia lekarskiego pracodawca nie może wręczyć mu wypowiedzenia. Dzięki temu w trakcie choroby nie musimy martwić się o zwolnienie z pracy.
Wynagrodzenie chorobowe – w jakiej wysokości?
Wynagrodzenie chorobowe to po prostu wynagrodzenie, które pracodawca wypłaca pracownikowi pozostającemu na zwolnieniu lekarskim – różni się ono od zasiłku chorobowego, o którym przeczytasz niżej.
Zgodnie z obowiązującą literą prawa, pracodawca ma obowiązek wypłacić pracownikowi pensję za każdy dzień, w jakim pozostaje on na zwolnieniu lekarskim, w wysokości 80% miesięcznego wynagrodzenia (co oczywiście skaluje się względem ilości dni, w jakich pracownik jest niezdolny do pracy). Naturalnie, nic nie stoi na przeszkodzie ku temu, by pracodawca zarządził wypłatę większego wynagrodzenia.
Wyjątkiem w kwestii wysokości wynagrodzenia chorobowego, jest przypadek zwolnienia lekarskiego wynikający z ciąży pracownicy. W takiej sytuacji, pracodawca każdorazowo zobowiązany jest do wypłaty 100% podstawowego wynagrodzenia miesięcznego. Innym z tego rodzaju wyjątków jest jeszcze wypadek pracownika w drodze do/z pracy, oraz poddanie się badaniom dla dawców narządów, komórek czy tkanek, oraz
Zasiłek chorobowy a wynagrodzenie chorobowe – różnice
Kwestia wynagrodzenia chorobowego nie jest jedynym ze świadczeń pieniężnych, jakie można otrzymać na zwolnieniu lekarskim – pracownicy mają prawo również do zasiłku chorobowego, wypłacanego po danym okresie przebywania na zwolnieniu lekarskim, a więc inaczej niż w przypadku wyżej wzmiankowanego wynagrodzenia, które wypłacane jest (podobnie jak zwykła pensja) w ujęciu miesięcznym w trybie ciągłym. Co więcej, wynagrodzenie chorobowe wypłaca pracodawca – w przypadku zasiłku chorobowego będzie to ZUS (choć jest jeden wyjątek).
Termin wypłaty zasiłku chorobowego różni się w zależności od wieku pracownika. Dla pracowników powyżej 50. roku życia, będzie to 15 dzień przebywania na zwolnieniu lekarskim, zaś w przypadku pozostałych – 34 dzień.
Wysokość zasiłku chorobowego jest taka sama, jak w przypadku wynagrodzenia chorobowego i jest wypłacana przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Wyjątek stanowi sytuacja, w której pracodawca zatrudnia na podstawie umowy o pracę więcej, niż 20 osób – wówczas to na nim spoczywa obowiązek opłacenia zasiłku chorobowego pracownika.
Co trzeba zrobić by otrzymać zwolnienie chorobowe?
Zwolnienie chorobowe można otrzymać podczas każdej wizyty u lekarza, zarówno u lekarza rodzinnego, jak i każdego innego rodzaju specjalisty, zobligowanego do uczciwej oceny stanu zdrowia pacjenta. Uszczypliwie można by też stwierdzić, że aby korzystać ze zwolnienia lekarskiego, w pierwszej kolejności trzeba zachorować – de facto jest to prawda, jednak nikomu tego nie życzymy.
Zaświadczenie lekarskie wystawiane jest formie papierowego dokumentu, choć zwolnienie elektroniczne, jako rozwiązanie wygodniejsze, zdobywa na popularności. W ten sposób, w niektórych sytuacjach można otrzymać L4 podczas teleporady (wizyty zdalnej). Nie ma to jednak żadnego wpływu na ważność dokumentu, ani obowiązek przedstawienia go pracodawcy.
Zwolnienie lekarskie z datą wsteczną
Często zdarza się, że choroba lub wypadek mają charakter nagły, przez co nie jesteśmy w stanie pojawić się w pracy, jednocześnie nie dysponując jeszcze wymaganym L4. Na szczęście nie musimy posiadać zwolnienia lekarskiego już tego samego dnia, w którym niezdolność do pracy wystąpiła – można bowiem otrzymać zwolnienie lekarskie z datą wsteczną.
Trzeba jednak pamiętać o tym, że L4 wsteczne nie jest również czymś, z czym powinniśmy zwlekać. Lekarz ma bowiem prawo do wystawienia zwolnienia lekarskiego z datą wsteczną przekraczającą datę wystawienia o trzy dni. Wyjątek w tej materii może stanowić wyłącznie orzeczenie psychiatry, jednak również dotyczy ono sytuacji ponadnormatywnych.
Czego nie wolno robić podczas przebywania na zwolnieniu lekarskim?
Trzeba pamiętać, że wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego przeznaczeniem, może poskutkować szeregiem nieprzyjemnych następstw. Oczywistym jest utrata prawa do zasiłku chorobowego, jednak pracodawca może mieć nawet prawo do rozwiązania stosunku pracy w trybie dyscyplinarnym.
Podstawowym obowiązkiem pracownika podczas przebywania na zwolnieniu lekarskim, jest stosowanie się do zaleceń lekarza, w celu jak najszybszego powrotu do zdrowia. W zależności od powodu wystąpienia niezdolności do pracy, rzeczone zalecenia mogą przybierać różne formy, jednak podać można kilka przykładów uniwersalnych, takich, jak na przykład podjęcie zatrudnienia u innego pracodawcy, opuszczanie miejsca zamieszkania w celach rozrywkowych, czy wyjazdy w celach rekreacyjnych.
W przypadku kontroli możemy się również spodziewać, że urządzenie imprezy, czy przeprowadzanie remontów, również będzie co najmniej niemile widziane i może zostać zinterpretowane jako wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego przeznaczeniem.
Kontrola pracownika na zwolnieniu lekarskim
Kontrola osób przebywających na zwolnieniu lekarskim przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, to praktyka coraz częstsza. Może być ona przeprowadzana na dwa sposoby. Pierwszym jest oczywiście osobista wizyta pracowników Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w miejscu zamieszkania chorego i przeprowadzenie z nim wywiadu – drugim zaś kontrola wynikająca z pozyskanych przez ZUS dokumentów, dowodzących o stanie faktycznym względem zwolnienia lekarskiego pracownika.
Wzmiankowaną wyżej kontrolę może przeprowadzić również pracodawca, jeżeli zgłasza do ubezpieczenia chorobowego więcej niż 20 osób. Zasady postępowania w takim przypadku są takie same, jak w przypadku pracowników ZUS.
