Klasyfikacja zawodów i specjalności to zbiór prowadzony na potrzeby rynku pracy. Pozwala stworzyć pewne grupy elementarne, a także pomóc w przypadku szkolenia zawodowego czy tworzenia badań i analiz. Sprawdzamy, czym jest klasyfikacja zawodów i specjalności oraz gdzie jest ona wykorzystywana.
Klasyfikacja zawodów i specjalności była normą stosowaną do 2008 roku. Z kolei od 16 maja 2021 roku aktywowano obowiązek stosowania kodów, który osoby ubezpieczone muszą podać w swoim zeznaniu podatkowym. Czym jest klasyfikacja zawodów i specjalności? Kiedy jest wykorzystywana i na jakiej zasadzie jest tworzona?
Klasyfikacja zawodów – co to jest?
Klasyfikacja zawodów i specjalności to usystematyzowany zbiór zawodów i specjalności występujących na rynku pracy. Jest to niejako „spis z natury” zawodów, które aktualnie zidentyfikowano na rynku pracy. Klasyfikacja tworzona jest w oparciu o Międzynarodowy Standard Klasyfikacji Zawodów ISCO-08. Aby dostosować zbiór do zmian na rynku pracy (zarówno polskim, jak i europejskim), jest on aktualizowany przez wprowadzanie nowych zawodów lub specjalności. Proces ten odbywa się co 2-3 lata na podstawie zmian rozporządzenia w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania.
Klasyfikacja zawodów i specjalności – pojęcia
Na potrzeby zbioru klasyfikacji zawodów i specjalności zdefiniowano najważniejsze dwa pojęcia:
- zawód – zbiór zadań, czyli czynności zawodowych, wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, które wykonywane są stale lub z niewielkimi zmianami przez konkretne osoby i wymagające uzyskania odpowiednich kompetencji (wiedzy i umiejętności), zdobytych w procesie kształcenia lub odbywania praktyki;
- specjalność to wynik podziału pracy w ramach zawodu, który obejmuje część czynności o podobnym charakterze (związanych z wykonywaną funkcją lub przedmiotem pracy), które wymagają pogłębionej lub dodatkowej wiedzy czy umiejętności, uzyskanych w wyniku uczestnictwa w dodatkowym szkoleniu lub odbyciu praktyki.
Ponadto literą „S” oznaczone zostały zawody szkolne ujęte w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego.
Klasyfikacja zawodów i specjalności – regulacje
Zbiór zawodów i specjalności jest regulowany przez Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 sierpnia 2014 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (Dz.U.2018.227 t.j.).
W treści rozporządzenia dokładnie określa się, w jakich sytuacjach klasyfikacja jest stosowana, czyli w zakresie:
„1) pośrednictwa pracy i poradnictwa zawodowego;
2) szkolenia zawodowego;
3) gromadzenia danych do określania polityki zatrudnienia i kształcenia ustawicznego;
4) prowadzenia badań, analiz, prognoz i innych opracowań dotyczących rynku pracy”.
Klasyfikacja jest więc narzędziem, które wykorzystuje się do potrzeb prowadzenia statystyki, zatrudnienia, pośrednictwa i poradnictwa zawodowego, a także prowadzenia badań, analiz, prognoz lub jeszcze innych opracowań związanych z rynkiem pracy.
Szukasz pracy w Zielonej Górze? Zobacz już teraz nowe ogłoszenia w serwisie GoWork.pl!
Czym nie jest klasyfikacja zawodów i specjalności?
Aby dokładniej określić zakres zastosowania klasyfikacji zawodów i specjalności warto podkreślić, czym nie jest taki zbiór. Rozporządzenie w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności nie reguluje:
- spraw dotyczących dopuszczania do wykonywania zawodu;
- kwestii spełnienia wymagań kwalifikacyjnych przez osoby, które oferują swoje usługi w konkretnym zawodzie na rynku pracy;
- standaryzacji kształcenia, szkolenia, a także nadawania uprawnień kwalifikacyjnych przez podmioty, które oferują takie usługi (kursy, szkolenia).
Jeśli chodzi o firmy szkoleniowe zarejestrowane w bazie Rejestru Instytucji Szkoleniowych (usytuowanej na Wortalu PSZ – Wortal Publicznych Służb Zatrudnienia), nie mogą one traktować rozporządzenia w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy jako podstawa prawna w przypadku kwalifikacji uzyskanych na szkoleniu czy kursie lub studiach podyplomowych, a także nadania uprawnień do wykonywania zawodu.
Wortal PSZ nie dostarcza materiałów szkoleniowych, a jedynie materiały zawodoznawcze, czyli opisy zawodów i informacje o zawodach usytuowanych w klasyfikacji. Nie mają mocy prawnej, ale mogą być wykorzystane do tworzenia przez firmy szkoleniowe własnych programów szkoleń. W tym przypadku firmy mogą określić jedynie zgodność z klasyfikacją zawodów i specjalności jedynie w kwestii nazwy i symbolu cyfrowego (kodu) danego zawodu.
Może Cię zainteresować: Ciekawe zawody: lista 15 zawodów
Grupowanie zawodów i specjalności występujących w klasyfikacji
Zgodnie z treścią rozporządzenia:
„Struktura klasyfikacji jest wynikiem grupowania poszczególnych zawodów i specjalności w grupy elementarne, a te z kolei w bardziej zagregowane grupy średnie, duże i wielkie, na podstawie podobieństwa kompetencji wymaganych do realizacji zadań zawodowych. W klasyfikacji uwzględniono cztery szerokie poziomy kompetencji określone w ISCO-08, jak również poziomy kształcenia określone w Międzynarodowej Standardowej Klasyfikacji Edukacji (ISCED 2013) oraz poziomy wyodrębnione w Polskiej Ramie Kwalifikacji (PRK), przypisane kwalifikacjom odpowiednim dla większości zawodów w danej grupie (zgodnie z ustawą z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (Dz. U. z 2020 r. poz. 226))”.
Do wszystkich zawodów i specjalności przypisany jest symbol liczbowy. Zgodnie ze standardem ISCO-08 zawody są podzielone na podzbiory pogrupowane w większe grupy. Każda jednostka ma nazwę i unikalny kod:
- grupy wielkie — jednocyfrowy,
- grupy duże — dwucyfrowy,
- grupy średnie — trzycyfrowy,
- grupy elementarne — czterocyfrowy.
Sprawdź też: Zawody regulowane – co to? Lista zawodów
Główny podział w klasyfikacji zawodów i specjalności
W klasyfikacji zawodów i specjalności główny podział dzieli poszczególne zawody w grupy wielkie, na które składa się 10 różnych kompetencji. Łącznie jest to ponad 2543 profesji. Klasyfikowanie wymaga znajomości specyfiki zawodów, jak i tych większych grup. Wymienione w klasyfikacji, jak również w rozporządzeniu, opisy grup zawodów są scharakteryzowane następująco:
1. Grupa 1. Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy – znajdują się tu zawody, w których najważniejszym zadaniem jest planowanie, określanie i realizowanie podstawowych celów i kierunków polityki państwa. Takich osób dotyczy formułowanie przepisów prawnych oraz kierowanie działalnością jednostek administracji publicznej, a także sprawowanie funkcji zarządzania w przedsiębiorstwach lub ich wewnętrznych jednostkach organizacyjnych.
2. Grupa 2. Specjaliści – w tej grupie znajdują się zawody, które wymagają wysokiego poziomu wiedzy zawodowej, umiejętności i doświadczenia w dziedzinie nauk technicznych, przyrodniczych, społecznych, humanistycznych oraz pokrewnych. Do głównych zadań należy tu wdrażanie do praktyki koncepcji i teorii naukowych lub artystycznych, powiększanie zasobów wiedzy przez badania i twórczość oraz systematyczne nauczanie w tych dziedzinach.
3. Grupa 3. Technicy i inny średni personel – w tej grupie wymienia się zawody wymagające dysponowania wiedzą, umiejętnościami i doświadczeniem niezbędnymi do wykonywania głównie prac technicznych i podobnych, związanych z badaniem i stosowaniem naukowych oraz artystycznych koncepcji i metod działania.
4. Grupa 4. Pracownicy biurowi – grupa ta obejmuje zawody wymagające posiadania wiedzy, umiejętności i doświadczenia niezbędnych do zapisywania, organizowania, przechowywania i wyszukiwania informacji, obliczania danych liczbowych, finansowych i statystycznych oraz spełniania obowiązków wobec klientów, szczególnie związanych z operacjami pieniężnymi, organizowaniem podróży, informacjami i spotkaniami w zakresie biznesu.
5. Grupa 5. Pracownicy usług i sprzedawcy – w tym przypadku grupa obejmuje zawody wymagające wiedzy, umiejętności i doświadczenia, które są niezbędne w sytuacji świadczenia usług ochrony, usług osobistych związanych np. z podróżą, prowadzeniem gospodarstwa, dostarczaniem żywności, opieką osobistą, a także do sprzedawania i demonstrowania towarów w sklepach hurtowych, jak również detalicznych.
6. Grupa 6. Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy – w grupie tej są zawody, które wymagają wiedzy, umiejętności i doświadczenia w uprawach i zbiorach ziemiopłodów, zbieraniu owoców lub roślin dziko rosnących, uprawach i eksploatacji lasów, chowu i hodowli zwierząt, połowów lub chowu i hodowli ryb.
7. Grupa 7. Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy – do tej grupy zalicza się zawody wymagające wiedzy, umiejętności i doświadczenia niezbędnych do uzyskiwania i obróbki surowców, wytwarzania i naprawy towarów, a także z zakresu budowy, konserwacji i naprawy dróg, konstrukcji i maszyn. Główne zadania wymagają znajomości i zrozumienia charakteru pracy, stosowanych materiałów, maszyn i wytwarzanych produktów.
8. Grupa 8. Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń – w tej grupie znajdują się zawody wymagające wiedzy, umiejętności i doświadczenia niezbędnych do prowadzenia pojazdów i innego sprzętu ruchomego, nadzorowania, kontroli i obserwacji pracy maszyn i urządzeń przemysłowych na miejscu lub za pomocą zdalnego sterowania, a także do montowania produktów z komponentów zgodnie z normami i metodami montażu. Wykonywanie głównych zadań tej grupy wymaga odpowiedniej wiedzy i zrozumienia zasad funkcjonowania obsługiwanych urządzeń.
9. Grupa 9. Pracownicy wykonujący prace proste – grupa ta dotyczy zawodów, które wymagają podstawowych umiejętności i wiedzy teoretycznej niezbędnych do wykonywania przeważnie prostych i rutynowych prac. Główne zadania i czynności wykonywane są przy zastosowaniu prostych narzędzi ręcznych, a także z użyciem ograniczonej własnej inicjatywy czy oceny.
10. Grupa 10. Siły zbrojne – w grupie tej klasyfikowani są żołnierze zawodowi służby stałej i kontraktowej.
Jak dodawany jest nowy zawód do klasyfikacji?
W sytuacji, gdy istnieje potrzeba dodania nowego zawodu do klasyfikacji, wymagana jest odpowiednia procedura. Wniosek o wprowadzenie zmian w klasyfikacji, mogą złożyć:
- urzędy obsługujące ministrów;
- urzędy centralne;
- stowarzyszenia zawodowe;
- partnerzy społeczni.
Dopuszcza się tu również inne podmioty prowadzące zorganizowaną działalność w obszarze gospodarki, rynku pracy, edukacji, które są odpowiednie dla danego zawodu lub specjalności. Warto jednocześnie podkreślić, że wnioskodawcą nie może być osoba fizyczna.
Sam wniosek musi zawierać:
- uzasadnienie wprowadzenia zawodu do klasyfikacji;
- opis z krótką syntezą zawodu oraz wymienione zadania zawodowe;
- informacje dotyczące wymaganego wykształcenia i regulacji prawnych względem konkretnego zawodu (jeżeli takie istnieją).
Podobnie wygląda zgłoszenie wniosku o wykreślenie z klasyfikacji zawodu, zmianę nazwy zawodu, a także modyfikacje dotyczące ulokowania zawodu w innej grupie, co wymaga podania uzasadnienia celowości tego działania.
Jak klasyfikacja zawodów pomaga w planowaniu kariery?
System klasyfikacji zawodów nie jest tylko zbiorem nazw i kodów – to ważne narzędzie, które może pomóc w świadomym planowaniu ścieżki zawodowej. Dzięki niemu można lepiej zrozumieć wymagania poszczególnych stanowisk, co ułatwia podejmowanie decyzji dotyczących kształcenia i rozwoju zawodowego.
Pracownicy mogą sprawdzić, jakie kwalifikacje i umiejętności są wymagane w ich branży, a także jakie są perspektywy awansu. Z kolei pracodawcy wykorzystują klasyfikację do lepszego dopasowania pracowników do stanowisk i tworzenia ofert pracy, które przyciągną odpowiednich kandydatów. Warto regularnie śledzić zmiany w klasyfikacji zawodów, ponieważ niektóre specjalizacje dynamicznie się rozwijają i pojawiają się nowe stanowiska, które jeszcze kilka lat temu nie istniały.
Nowe zawody w klasyfikacji – jak zmienia się rynek pracy?
Postęp technologiczny i zmieniające się potrzeby społeczne prowadzą do powstawania nowych zawodów. W ostatnich latach pojawiły się specjalizacje związane z cyfryzacją, sztuczną inteligencją czy ochroną środowiska, które wcześniej nie były uwzględnione w klasyfikacji zawodów.
Zawody takie jak specjalista ds. cyberbezpieczeństwa, analityk danych, ekspert ds. zrównoważonego rozwoju czy manager e-commerce zyskały na znaczeniu i stały się pożądane na rynku pracy. Warto śledzić te zmiany i dostosowywać swoje kompetencje do dynamicznie ewoluujących wymagań rynku, aby zwiększyć swoją konkurencyjność jako pracownik.
Źródło zdjęcia: https://pixabay.com/pl/photos/pieni%C4%85dze-waluty-doch%C3%B3d-inwestycje-4062229/
