Obowiązkowe ubezpieczenie społeczne to jeden z podstawowych parapodatków nie tylko w naszym kraju, ale i całym zachodnim świecie. Ma ono funkcję celową, jaką jest zabezpieczenie finansowe obywatela w okresie jego niezdolności do pracy i składa się z kilku podkategorii. Do jego zapłaty obowiązany jest każdy obywatel prowadzący działalność gospodarczą, zaś za osoby zatrudnione na etacie, składki ZUS odprowadza pracodawca.
Czym są składki na ubezpieczenie społeczne? Jakie rodzaje składek na ubezpieczenia społeczne wyróżniamy? Kto musi je płacić i w jakiej wysokości? Jakie inne składki ZUS musimy odprowadzać? Co grozi za niewywiązanie się z tego obowiązku? Na te i inne pytania odpowiadamy w niniejszym materiale
Ubezpieczenia społeczne – czym są?
Jak już wyjaśniliśmy na wstępie tego artykułu, ubezpieczenia społeczne to jedna z obowiązkowych danin państwowych, które odprowadzać do ZUS musi każdy obywatel pracujący, lub prowadzący działalność gospodarczą. Ubezpieczenia społeczne podzielone są na szereg kategorii (np.: ubezpieczenia emerytalne, ubezpieczenie wypadkowe, ubezpieczenie chorobowe), z których każda pełnić ma inną funkcję.
Charakter ubezpieczeń społecznych jest celowy, co oznacza, że w przeciwieństwie do tradycyjnych podatków, przeznaczenie przekazywanych przez nas do ZUS środków jest powszechnie znane już w momencie ich odprowadzenia. Podstawową funkcją składek na ubezpieczenia społeczne, zgodnie z ich nazwą, jest zabezpieczenie obywatela na czas niezdolności do podejmowania pracy zarobkowej lub wykonywania działalności gospodarczej.
Naturalnie, podstawowym zakresem ochrony jest w tej materii ubezpieczenie emerytalne. Trzeba jednak pamiętać, że ilość różnych składek na ZUS jest znacznie większa, wykraczając poza zakres ubezpieczeń społecznych. W powszechnym rozumieniu jednak termin „ubezpieczenia społeczne” często stosowany jest w celu ujęcia wszystkich danin odprowadzanych na rzecz ZUS, nie zaś jedynie ubezpieczeń społecznych par excellence.
Zarówno wysokość składek ZUS, jak i przeznaczenie poszczególnych kategorii, ujęte zostały w Ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, oraz w ustawach pokrewnych. Wysokość pełnego wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w danym roku, jest również anonsowana przez urząd za pośrednictwem stosownych obwieszczeń – najłatwiej można znaleźć je na stronie internetowej urzędu.
Jakie rodzaje ubezpieczeń społecznych wyróżniamy?
W ramach obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, wyróżniamy kilka podkategorii, które dość jasno precyzują cele, na jakie zostaną przeznaczone pieniądze, które do ZUS odprowadzimy. Poniższe rozgraniczenie jest istotne również dla celów obliczenia wysokości składek.
Ubezpieczenie emerytalne
Ubezpieczenie emerytalne stanowi podstawową kategorię dla opisywanych tu ubezpieczeń i to głównie ten cel mamy na myśli, gdy do głowy przychodzą nam składki na ubezpieczenia społeczne. Ich zadaniem jest zabezpieczenie obywatela na wypadek starości, a co za tym idzie – niezdolności do pracy w jej wyniku.
Bezpośrednią konsekwencją odprowadzania składek na ubezpieczenie emerytalne, jest możliwość otrzymania emerytury po osiągnięciu wymaganego wieku i przepracowaniu odpowiedniej liczby lat.
Ubezpieczenia rentowe
Ubezpieczenia rentowe są w swej naturze podobne do emerytalnych, jednak podstawą dla wypłacania świadczeń z tego tytułu nie będzie wiek obywatela, a jego potencjalne inwalidztwo, którego w trakcie życia może się nabawić – przy czym bez znaczenia jest, czy wystąpi ono na skutek pełnionych obowiązków zawodowych, czy w innych okolicznościach.
Ubezpieczenie wypadkowe
Niezmiernie istotnym rodzajem ubezpieczenia, jest właśnie ubezpieczenie wypadkowe. Ta część ubezpieczeń społecznych przeznaczana jest na wypłatę odszkodowań w razie wypadku lub innej, podobnej w naturze okoliczności, chroniąc zatem przed tymczasową niezdolnością do pracy.
Istotne w tym kontekście jest rozgraniczenie ubezpieczenia wypadkowego od renty. Ubezpieczenie wypadkowe wypłacane jest świadczeniobiorcy w sytuacji, w której doznany przez niego uraz jest nagły i (domyślnie) tymczasowy. Pod ubezpieczenia rentowe podlegają z kolei osoby, które są trwale niezdolne do pracy.
Niemniej, może dojść do sytuacji, w której osoba poszkodowana w wyniku wypadku otrzyma świadczenie z tytułu ubezpieczenia wypadkowego, by później okazało się, że kwalifikuje się ona również do ubezpieczenia rentowego.
Ubezpieczenie chorobowe
Ubezpieczenie chorobowe podobne jest w swej naturze do wyżej wzmiankowanego ubezpieczenia wypadkowego, jednak jak sama nazwa wskazuje, jest to świadczenie wypłacane w wyniku choroby pracownika. Wypłacane jest jednak wyłącznie tym osobom, które na L4 pozostawały dłużej, niż 14 dni.
Kto musi płacić składki ZUS?
Składki na ZUS odprowadzać musi każda osoba prowadząca działalność gospodarczą (obowiązek ich opłacania powstaje z dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej), oraz każda osoba pracująca w Polsce na legalnych podstawach (umowa o pracę). Przy tym jednak, składki ZUS za pracownika odprowadzane są w całości przez pracodawcę, choć niektóre rodzaje ubezpieczeń uzależnione są od wysokości wynagrodzenia pracownika – o tym przeczytasz w dalszej części artykułu.
Przedsiębiorcy powinni pamiętać, że pieniądze odprowadzone na poczet obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, mogą zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów. Niemniej, mogą to być jedynie składki już opłacone i to wyłącznie ta część, która w pełni finansowana jest przez płatnika.
Co więcej, odliczeniu mogą podlegać również składki opłacone na terenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Konfederacji Szwajcarskiej, jednak warunkowane jest to istnieniem podstawy prawnej wynikającej z umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania dla uzyskania przez organ podatkowy informacji podatkowych od organu podatkowego państwa, w którym rzeczone składki zostały opłacone.
Podstawę prawną precyzującą wyżej opisane fakty, dotyczące powstania obowiązku uiszczania opłat na ubezpieczenia społeczne, stanowi Art. 8. ust. 6 Ustawy o Systemie Ubezpieczeń Społecznych:
6. Za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się:
osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych;
twórcę i artystę;
osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu:
w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,
z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych;
wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej;
osobę prowadzącą publiczną lub niepubliczną szkołę, inną formę wychowania przedszkolnego, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów o systemie oświaty.
Tak czy inaczej, jak od każdej innej zasady, tak samo od ogólnego obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne istnieją pewne wyjątki. W przypadku niektórych pracowników i przedsiębiorców, obowiązek opłacania składek nie zaistnieje, lub składki na ubezpieczenia społeczne będą opłacać w innej formie.
Kto nie musi płacić ZUS?
Zgodnie z treścią przywołanej wyżej ustawy, obowiązkowi odprowadzania obowiązkowych składek na ubezpieczenie społeczne podlegają „osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą oraz osobami z nimi współpracującymi”. Jak zatem można wywnioskować, nie będą mu podlegać rolnicy, oraz osoby prowadzące podobnego rodzaju działalność. Wynika to jednak z faktu, że podlegają oni pod KRUS, co wymaga od nich opłacania składek w innym wymiarze, jednocześnie oferując inne benefity.
W pewnych określonych sytuacjach, emeryci i renciści którzy prowadzą działalność gospodarczą nie będą musieli odprowadzać składki zdrowotnej. Warunki ku temu są jednak następujące:
Wysokość świadczenia emerytalnego lub renta świadczeniobiorcy nie jest wyższa niż kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę w danym okresie,
Miesięczny przychód z działalności gospodarczej nie przekracza 50% kwoty emerytury minimalnej.
Jeśli zaś chodzi o same ubezpieczenia społeczne, to innym przykładem sytuacji w której obowiązek ich opłacania zanika, jest moment przekroczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne o trzydziestokrotność prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego – w roku 2023 jest to 208 050 złotych. Gdy taka sytuacja nastąpi, obowiązek dalszego odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne w danym roku ustaje.
Co więcej, składek na ubezpieczenia społeczne nie musi opłacać również przedsiębiorca, który w ciągu ostatnich 60 miesięcy nie prowadził innej działalności gospodarczej, a dochody osiągane z tytułu prowadzonej działalności nie przekraczają 50% kwoty minimalnego wynagrodzenia.
Wysokość składek na ubezpieczenia społeczne
Kluczową wartością dla obliczenia wysokości składek na ubezpieczenia społeczne, jest podstawa wymiaru składek, czyli innymi słowy kwota brutto wynagrodzenia otrzymywanego przez pracownika. To właśnie na jej podstawie będziemy obliczać wysokość ponoszonych przez nas zobowiązań, co na rok 2023 prezentuje się następująco:
Ubezpieczenie emerytalne – 19,52% wymiaru składek,
Ubezpieczenie rentowe – 8% wymiaru składek,
Ubezpieczenie chorobowe – 2,45% wymiaru składek,
Ubezpieczenie wypadkowe – 1,67% wymiaru składek.
Należy jednak podkreślić, że oprócz wyżej wskazanych składek na ubezpieczenia społeczne, będziemy musieli zmierzyć się także z innymi obciążeniami, które również są obowiązkowe, jednak nie zalicza się ich do ubezpieczeń społecznych. O co dokładnie chodzi?
Zakład Ubezpieczeń Społecznych – inne rodzaje składek
Jak wskazaliśmy wyżej, składki na ubezpieczenia społeczne nie stanowią wyłącznych obciążeń parapodatkowych, jakie przyjdzie nam uiścić na rzecz ZUS. W ich skład wejdzie jeszcze kilka rodzajów ubezpieczeń.
Ubezpieczenie zdrowotne
Pierwszym z tego rodzaju ubezpieczeń i chyba jednym z najbardziej oczywistych, jest ubezpieczenie zdrowotne, które zasila kasę NFZ. Zgodnie z ostatnimi reformami prawa w tym zakresie, wynosi ona aż 9% wymiaru składek i pobierana jest w tej wysokości od każdego źródła dochodu podatnika.
Składki ZUS na fundusze pracownicze
Odprowadzając składki ZUS, musimy liczyć się tym, że część obowiązkowych danin dotyczyć będzie finansowania rozmaitych funduszów pracowniczych. Szczęśliwie, procentowa wartość tychże jest wyraźnie mniejsza od tych wyżej wzmiankowanych.
Pierwszym z takich funduszów jest Fundusz Pracy. Środki uzyskiwane w jego ramach, zgodnie z ustawą, przeznaczane są na zasiłki dla bezrobotnych oraz promowanie zatrudnienia, wraz z działaniami ukierunkowanymi na aktywizację zawodową osób niepracujących. Składka na ten cel wynosi 1% podstawy wymiaru.
Kolejnym, podobnym w swej naturze funduszem, jest Fundusz Solidarnościowy. Składka w tej sytuacji wynosi 1,45% podstawy wymiaru, a zebrane w ten sposób pieniądze przekazywane są na cel wsparcia i aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych.
Ostatnim z tego rodzaju funduszy jest Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Składka na ten cel wynosi jedynie 0,1% podstawy wymiaru składek, a pieniądze stanowią zabezpieczenie dla pracowników na wypadek nastania niewypłacalności ich dotychczasowego pracodawcy.
Fundusz Emerytur Pomostowych
Ostatnią z obowiązkowych danin na rzecz ZUS stanowić będzie Fundusz Emerytur Pomostowych, czyli emerytur wypłacanych osobom, które wykonywały pracę w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Składka na ten cel wynosi 1,5% podstawy wymiaru.
Czym są preferencyjne składki ZUS?
Zastanawiając się nad rozpoczęciem działalności gospodarczej, z całą pewnością spotkałeś się z takim terminem, jak preferencyjne składki ZUS. W swym zamyśle mają one odciążyć przedsiębiorców stawiających swoje pierwsze kroki w biznesie. Uzyskanie ulgi w tym zakresie może nierzadko stanowić o przetrwaniu firmy – jak już wykazaliśmy na łamach niniejszego artykułu, koszty związane ze składkami na ubezpieczenia społeczne mogą być przytłaczające. Do dyspozycji podatnika ZUS oddał dwa rodzaje ulg.
Ulga na start
Pierwszą z nich jest „Ulga na start”. Skorzystać z niej może każdy, kto rozpoczyna działalność gospodarczą po raz pierwszy, lub rozpoczyna ją ponownie po 60 miesiącach od zamknięcia poprzedniej. Podejmowana działalność nie może jednak być prowadzona na rzecz pracodawcy, z którym współpracowałeś w bieżącym, lub ubiegłym roku kalendarzowym.
Osoby korzystające z „Ulgi na start” nie są obowiązane do odprowadzania jakichkolwiek składek na ubezpieczenie społeczne i pokrewne przez okres sześciu miesięcy prowadzenia działalności gospodarczej. Wyjątek stanowi jedynie ubezpieczenie zdrowotne, którego „Ulga na start” nie obejmuje.
Składki preferencyjne
Wymogi dla skorzystania z preferencyjnego oskładkowania są dokładnie takie same, jak w przypadku osób korzystających z „Ulgi na start”. W przypadku skorzystania z opisywanej tu opcji, przez okres pierwszych 24 miesięcy prowadzenia działalności gospodarczej, będziesz opłacać niższe składki.
Wysokość preferencyjnej podstawy wymiaru składek wynosi 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę, zaś wysokość ubezpieczenia zdrowotnego oblicza się na zasadach ogólnych, od kwoty 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę. Osoba opłacająca składki preferencyjne z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej nie płaci składek na Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy.
Co grozi za nieodprowadzanie składek na ubezpieczenia społeczne?
Jak sama nazwa wskazuje, odprowadzanie składek na ubezpieczenia społeczne jest obowiązkowe, a co za tym idzie, osoby dla których taki obowiązek powstał, w przypadku zaniechania narażą się na dotkliwe sankcje. W przypadku uporczywego nieuiszczania należności, Zakład Ubezpieczeń Społecznych może nałożyć na płatnika karę w wysokości 100% nieopłaconych składek, czym podwoi należność dłużnika. W ostateczności sprawa może znaleźć swój finał w sądzie i zakończyć się egzekucją komorniczą.
Znacznie gorzej będzie się sprawa miała w sytuacji, w której przedsiębiorca nie odprowadzi składek za pracownika, jednocześnie zapewniając go o wywiązaniu się z rzeczonego obowiązku. W takiej sytuacji sprawa może zostać zaklasyfikowana jako przestępstwo, a nieuczciwemu przedsiębiorcy grozić będzie więzienie.
