Wynagrodzenie ryczałtowe to szczególny rodzaj wynagrodzenia, który przysługuje pracownikowi w ramach rozliczenia poniesionych kosztów wykonywania obowiązków służbowych, lub z tytułu wykonania dzieła, zlecenia bądź usługi. Zgodnie ze swoją nazwą, zastosowanie wynagrodzenia ryczałtowego jest optymalne w sytuacji, w której jego wartość nie jest uzależniona od czynników określających przewidywany rozmiar prac lub ich rezultat.
Wynagrodzenie ryczałtowe – co to jest? Jaki jest charakter wynagrodzenia ryczałtowego? Jakie rodzaje takiego wynagrodzenia wyróżniamy? Od czego zależy wysokość wynagrodzenia ryczałtowego? Co na temat wynagrodzenia ryczałtowego mówi Kodeks Pracy i Kodeks Cywilny? Czy wynagrodzenie ryczałtowe jest opłacalne? Na te i inne pytania postaramy się odpowiedzieć w niniejszym materiale.
Czym jest wynagrodzenie ryczałtowe?
Zgodnie ze swoją nazwą, wynagrodzenie ryczałtowe polega na ustaleniu z góry wysokości wynagrodzenia w zamian za wykonane usługi bądź przeprowadzenie określonych prac (gdzie przykładem mogą być roboty budowlane). Wynagrodzenie ryczałtowe jest kwotą sztywną i nie może podlegać zmianom na mocy jednostronnej deklaracji. Najczęściej stosuje się je wówczas, gdy nie można dokładnie określić kwoty wynagrodzenia lub zadośćuczynienia za poniesione koszty.
Możliwość zmiany powziętych przez strony ustaleń leży wyłącznie w gestii polubownych deklaracji obu stron, choć w sytuacjach nadzwyczajnych, postanowienia umowne mogą być zmienione przez Sąd – może on na przykład zwiększyć wysokość wynagrodzenia zleceniobiorcy w sytuacji, w której wykonanie dzieła groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą. Trzeba jednak pamiętać, że już na wstępie negocjacji między pracownikiem a pracodawcą, wysokość wynagrodzenia ryczałtowego powinna odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy.
Wynagrodzenie ryczałtowe spotykane jest w gospodarce w dwóch przypadkach. Pierwszym jest zatrudnienie pracownika na podstawie umowy o dzieło lub zlecenie, gdzie nie jest spełniona definicja nawiązania stosunku pracy, a więc obowiązki wykonywane przez zleceniobiorcę nie mają charakteru ciągłego, tak jak w przypadku umowy o pracę – byłoby to zresztą działanie niezgodne z Kodeksem Pracy. Przykład może stanowić wykonanie robót budowlanych o określonym wymiarze w określonym czasie.
Inną z sytuacji jest możliwość ponadnormatywnego zatrudnienia swojego pracownika. Co do zasady, wynagrodzenie ryczałtowe powinno stanowić wyłącznie uzupełnienie pensji podstawowej, nie zaś jego zamiennik, o czym mówi artykuł 151 Kodeksu Pracy. Wynagrodzenie ryczałtowe można wypłacić pracownikowi również w sytuacji, w której w ramach pełnionych obowiązków ponosi on określone, ponadnormatywne koszty, związane na przykład z transportem czy zakwaterowaniem.
Od czego zależy wysokość wynagrodzenia ryczałtowego?
Wyliczenie sumy ryczałtu w sytuacji, w której wynagrodzenie ryczałtowe ma pełnić funkcję rekompensaty dla pracownika za poniesione koszty, jest dość oczywiste. Należy wziąć pod wzgląd wszystkie czynniki, które składają się na ponoszoną przez pracownika, acz udokumentowaną stratę, czyli na przykład koszt transportu, zakwaterowania i wyżywienia w miejscu docelowym, etc.
Wyżej opisywana sytuacja jest oczywiście podobna w sytuacji, w której zatrudniamy pracownika na podstawie umowy zlecenie czy umowy o dzieło (na przykład roboty budowlane). W skład zryczałtowanego wynagrodzenia zaliczymy jednak nie tylko elementy niezbędne dla wykonania dzieła, takie jak potrzebne materiały czy narzędzia, ale również sam koszt pracy wykonawcy. Oczywiście, w sytuacji w której wykonawca nie jest obarczony koniecznością samodzielnego nabycia określonych środków dla wykonania zadania, a to my pokrywamy rzeczone koszty, wówczas w wynagrodzeniu będziemy uwzględniać wyłącznie „robociznę”.
Warto pamiętać, że w niektórych, relatywnie rzadkich sytuacjach, Sąd zwiększyć kwotę ryczałtu, dla wykonawcy dzieła czy zlecenia – dzieje się tak wówczas, gdy w trakcie trwania umowy miałoby się okazać, że wykonanie przedmiotu umowy może narazić wykonawcę na rażącą stratę. Na podstawie przepisów Kodeksu Cywilnego, Sąd może zwiększyć kwotę ryczałtu, jednak wyłącznie w celu ochrony wykonawcy przed rażącą stratą – nie utratą dochodu, co de facto nie jest ze sobą tożsame.
Aby wyżej opisany fakt mógł mieć miejsce, wykonawca musi przed Sądem powołać się na klauzulę nadzwyczajnej zmiany stosunków, ujętej w art. 629 i 632 Kodeksu Cywilnego. Trzeba przy tym mieć na względzie, że wskutek zmiany stosunków mającej miejsce w czasie zawarcia umowy, a której nie można było wcześniej przewidzieć, Sąd może nie tylko zwiększyć ryczałt wykonawcy, ale też po prostu rozwiązać umowę.
Kiedy warto wybrać wynagrodzenie ryczałtowe?
Ryczałt jest wygodnym rozwiązaniem w sytuacjach, gdy zadanie ma jasno określone cele oraz zakres działań. Taka forma rozliczenia jest korzystna, gdy:
- Zadania mają przewidywalny zakres i czas realizacji – na przykład w przypadku budowy budynku, tworzenia strony internetowej czy realizacji kampanii reklamowej.
- Klient lub zleceniodawca chce z góry znać koszty całkowite – wynagrodzenie ryczałtowe pozwala oszacować wydatki, eliminując ryzyko dodatkowych kosztów.
- Praca jest zadaniowa i wymaga elastyczności – w niektórych przypadkach pracownik potrzebuje elastycznych godzin pracy, a ryczałt umożliwia skupienie się na wykonaniu zadania bez rozliczania godzin.
Z punktu widzenia pracownika, ryczałt jest dobrym wyborem, gdy ma doświadczenie w realizacji podobnych projektów i potrafi oszacować czas potrzebny na ukończenie zadania. Pozwala to lepiej zaplanować pracę i zoptymalizować czas wykonania.
Zalety i wady wynagrodzenia ryczałtowego
Wynagrodzenie ryczałtowe, jak każda forma rozliczeń, ma swoje plusy i minusy, które warto wziąć pod uwagę przed podpisaniem umowy.
Zalety wynagrodzenia ryczałtowego:
- Przejrzystość finansowa – stała kwota za wykonanie projektu daje pewność co do kosztów, co jest korzystne zwłaszcza dla firm z ograniczonym budżetem.
- Motywacja do szybkiego wykonania pracy – im szybciej pracownik zakończy projekt, tym lepiej zarobi w stosunku do czasu, co motywuje do efektywności.
- Brak rozliczania godzin – ryczałt oznacza elastyczność w zarządzaniu czasem pracy, co sprawdza się w zawodach kreatywnych i zadaniowych.
- Łatwiejsza kontrola budżetu – w przypadku dużych projektów wynagrodzenie ryczałtowe pozwala z góry ustalić koszty całkowite, eliminując ryzyko przekroczenia budżetu.
Wady wynagrodzenia ryczałtowego:
- Ryzyko dla pracownika – jeśli projekt okaże się bardziej czasochłonny, może nie być już opłacalny. Warto więc dokładnie przemyśleć zakres zadań.
- Brak możliwości dodatkowego wynagrodzenia za nadgodziny – pracownik nie otrzyma więcej za dodatkowy czas pracy, co może być problematyczne w razie nieprzewidzianych komplikacji.
- Potrzeba precyzyjnego określenia zakresu projektu – wszelkie zmiany czy dodatkowe zadania mogą prowadzić do konfliktów, jeśli nie zostały wcześniej omówione.
Dobrze zaplanowane wynagrodzenie ryczałtowe może przynieść wiele korzyści, ale wymaga precyzyjnego ustalenia zakresu pracy oraz realistycznego oszacowania czasu i kosztów.
Wynagrodzenie ryczałtowe za pracę w godzinach nadliczbowych i nocnych
Nieco inaczej oblicza się wynagrodzenie ryczałtowe za pracę w godzinach nadliczbowych i godzinach nocnych. Zgodnie z obowiązującym stanem prawnym, dodatek za pracę w godzinach nocnych, a więc między godziną 21:00, a 07:00, wynosić musi minimum 20% stawki godzinowej – również w sytuacji, w których pracownik w tym czasie nie przekracza norm godzinowych przewidzianych Kodeksem Pracy.
Jeśli zaś chodzi o godziny nadliczbowe, to stosowany przelicznik wydaje się być równie prostym. Jeżeli wskutek pracy w godzinach nadliczbowych pracownik przekroczy tygodniową normę czasu pracy, wynoszącą aktualnie 40 godzin, to przysługiwać mu będzie wynagrodzenie ryczałtowe w wysokości 100% stawki godzinowej. Jeśli jednak nie przekroczy tygodniowej normy czasu pracy, ale – co oczywiste – przekroczy normę dzienną, wynoszącą 8 godzin, to wymiar przysługującego mu ryczałtu wyniesie jedynie 50% stawki godzinowej.
Wynagrodzenie ryczałtowe a Kodeks Pracy i Kodeks Cywilny
Choć metody, podług których wylicza się wynagrodzenie ryczałtowe w określonych sytuacjach są dość klarowne, a czynniki które mają na nie wpływ z logicznego punktu widzenia są bezsporne, to jednak niektóre aspekty tej tematyki na przestrzeni lat rodziły liczne kontrowersje.
Z tego względu trzeba mieć na uwadze fakt, że zarówno Kodeks Pracy, jak i Kodeks Cywilny, w swych zapiskach nie tylko mówią o stawkach procentowych dotyczących podstaw dla danego wynagrodzenia ryczałtowego, ale często pochylają się nad nim dużo bardziej drobiazgowo, lub odsyłają do innych aktów prawnych. Przykładem może być chociażby ryczałt samochodowy, gdzie dla jego obliczenia wiążące mogą być rozporządzenia Ministra Infrastruktury.
Warto przy tym mieć na uwadze, że przepisy Kodeksu Cywilnego, które stosuje się przy ustaleniu wynagrodzenia ryczałtowego, określają wyłącznie minimalny poziom dodatkowego wynagrodzenia, jakie należy wypłacić pracownikowi w określonych sytuacjach (na przykład w przypadku pracy w godzinach ponadnormatywnych). Pracodawca może w swoim zakładzie pracy określić wyższe stawki.
Czy warto godzić się na wynagrodzenie ryczałtowe?
Z punktu widzenia pracownika, zatrudnionego na podstawie umowy o pracę, wynagrodzenie ryczałtowe zasadniczo będzie dotyczyć wyłącznie sytuacji szczególnych (delegacje, wyjazdy na szkolenia) lub pracy w godzinach ponadnormatywnych. Pracując w firmie, która szczyci się dobrą renomą, nie musimy się obawiać o to, że pracodawca będzie chciał nas oszukać – zawsze bowiem w razie wystąpienia danych okoliczności, otrzymamy od niego dokument określający dokładnie stawkę ryczałtu i jego powód. Niemniej, w myśl zasady „przezorny zawsze ubezpieczony”, dobrze jest osobiście sprawować pieczę nad poprawnością wyliczeń.
W przypadku zaś osób, które wykonują pracę na podstawie umowy zlecenie, powinny one mieć na względzie, że wynagrodzenie ryczałtowe jest relatywnie ryzykowną formą współpracy, choć duży wpływ na bezpieczeństwo ostatecznego wynagrodzenia będzie mieć termin, w jakim dane dzieło czy zlecenie chcemy wykonać. Im niższy on będzie, tym mniej ryzykujemy znacznym wzrostem cen materiałów czy innych półproduktów.
Tak czy inaczej, osoby pracujące w charakterze „wolnych strzelców”, czy też fachowcy prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą, mogą stosować wynagrodzenie ryczałtowe jako podstawę dla osiąganych przez siebie dochodów, o ile kierują się zdroworozsądkowym myśleniem. W przypadku osób starających się o pracę stałą, jest to absolutnie niewskazane – w takim przypadku nie będziemy mogli mówić o stabilności zatrudnienia i poczuciu bezpieczeństwa w jakiejkolwiek mierze. Warto jednak pilnować przysługujących nam dodatków za pracę w godzinach nadliczbowych czy udział w delegacjach – koniec końców jest to jedno z naszych praw.
Wynagrodzenie ryczałtowe – jak obliczyć?
Wynagrodzenie ryczałtowe jest jednym z najpopularniejszych sposobów wynagradzania pracowników w przypadku określonych branż i stanowisk. Ustalane jest na podstawie stałej stawki, która pokrywa wszystkie koszty związane z wykonywaną pracą. To rozwiązanie upraszcza proces obliczania wynagrodzenia i zmniejsza liczbę formalności związanych z wypłatą pensji. Warto jednak zwrócić uwagę, że wynagrodzenie ryczałtowe nie zawsze sprawdza się w każdej branży.
Zanim zdecydujesz się na ryczałt, warto rozważyć, jakie koszty będzie on obejmował i czy nie będzie to w przyszłości powodować niedoboru wynagrodzenia w stosunku do wymagań pracodawcy. Ryczałt sprawdzi się w pracy, która wiąże się z wyjazdami, delegacjami, czy też specyficznymi godzinami pracy, które nie są w stanie zostać dokładnie obliczone.
Ryczałt a pozostałe formy wynagrodzenia
Porównanie wynagrodzenia ryczałtowego z innymi formami, takimi jak wynagrodzenie godzinowe czy miesięczne, pokazuje, w jakich przypadkach będzie ono bardziej opłacalne dla pracownika. Ryczałt pozwala na uproszczenie organizacji wynagrodzeń, jednak niektóre branże mogą wymagać innej formy wynagrodzenia, która lepiej odpowiada zmiennym warunkom pracy.
Źródło zdjęcia: https://pl.123rf.com/photo_139330694_r%C4%99ka-m%C4%99%C5%BCczyzny-opodatkowuje-tekst-w-notatniku-z-kalkulatorem-na-dokumencie.html
