Odsetki ustawowe, zgodnie ze swoją nazwą, stanowią jeden z rodzajów odszkodowania pieniężnego, jakiego poszczególne podmioty mogą dochodzić w przypadku transakcji handlowych i innych, związanych ze zwłoką w spełnieniu określonych świadczeń pieniężnych. Jak sama nazwa wskazuje, wysokość odsetek ustawowych jest precyzyjnie określona w przepisach o nich traktujących. Co do zasady z prawa do odsetek ustawowych skorzystać mogą nie tylko przedsiębiorcy, ale również osoby prywatne.
Czym dokładnie są odsetki ustawowe i jakie ich rodzaje wyróżniamy? Kiedy wierzyciel może żądać odsetek ustawowych za opóźnienie? Jaka jest wysokość odsetek ustawowych i jak ją obliczyć? Na te i inne pytania postaramy się odpowiedzieć w niniejszym materiale.
Odsetki ustawowe – co to jest?
Odsetki ustawowe to jedna najprostszych, a zarazem najpopularniejszych form odszkodowania, w ramach których wierzyciel może żądać od drugiego podmiotu odsetek z tytułu zwłoki w spełnieniu świadczeń pieniężnych. W wielu przypadkach jest to bardzo korzystna forma odzyskiwania należności dla wierzycieli, bowiem nie muszą oni angażować się w procedury dowodowe – często bardzo kosztowne – a wystarczające okaże się wyłącznie unaocznienie okresu zwłoki dłużnika.
Podstawę prawną dla odsetek ustawowych stanowi Kodeks Cywilny – przede wszystkim art. 359 i 481 – a także przepisy skorelowane w Kodeksie Cywilnym. Przepisy określają zakres, w ramach którego można domagać się odsetek ustawowych, ich przedmiot, a także wysokość odsetek maksymalnych. Wysokość odsetek ustawowych (w rozumieniu wysokości stopy odsetek) ogłasza w Polsce Rada Ministrów, gdzie od roku 2016 przywilej ten posiada Minister Sprawiedliwości.
Jakie są rodzaje odsetek ustawowych?
Trzeba wiedzieć, że zasadniczo wyróżniamy trzy rodzaje odsetek ustawowych, gdzie we wszystkich przypadkach nieco inaczej przyjdzie nam obliczać ich wysokość – zmiany dotyczą jednak wyłącznie obliczenia wysokości stopy odsetek, stanowiącej jeden z podstawowych czynników dla obliczenia wysokości wierzytelności.
Pierwszą z odsetek ustawowych stanowią odsetki kapitałowe, należne od kwoty, która nie została uiszczona terminowo. Zazwyczaj dotyczą one wszelkich świadczeń związanych z umowami pożyczki, kredytami czy innymi świadczeniami tego rodzaju. W zasadzie odsetki kapitałowe to fundament prawa związanego z odsetkami ustawowymi i od nich odchodzą pozostałe dwa rodzaje.
Drugim z rodzajów są odsetki ustawowe za opóźnienie, a trzecim – odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych. Różnice między wszystkimi wzmiankowanymi tu rodzajami są relatywnie nieznaczne, jednak mają istotne znaczenie dla sposobu obliczenia odsetek ustawowych, a także momentu, w którym wierzyciel może żądać odsetek.
Odsetki ustawowe za opóźnienie – jaka jest różnica?
Zdecydowana większość debat na temat odsetek ustawowych dotyczy właśnie odsetek ustawowych za opóźnienie – są one zdecydowanie najpowszechniejsze. Przysługują wierzycielowi zawsze, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego. Tego rodzaju odsetki mogą być naliczane zarówno w transakcjach handlowych, jak i w przypadku innego typu zwłoki – na przykład opóźnień związanych z opłaceniem czynszu za mieszkanie czy innych świadczeń tego rodzaju.
Warto pamiętać, że w przypadku wielu wierzytelności mogą istnieć postanowienia umowne, które narzucą inny tryb naliczania odsetek, a także moment, w którym te zaczynają bieg. Niemniej, bez względu na kształt takich zapisków, wysokość odsetek nie może przekroczyć odsetek maksymalnych, regulowanych prawnie. Jeżeli sytuacja tego rodzaju miałaby nastąpić, to nadmiarowe odsetki uznaje się za niemające miejsca.
Komu przysługują odsetki ustawowe?
Prawo do naliczenia odsetek ustawowych za opóźnienie czy odsetek kapitałowych przysługuje wszystkim wierzycielom, którzy operują legalnie na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej stanowiąc jej obywateli lub rezydentów podatkowych, a także innych podmiotów, którym prawo to przysługuje z tytułu rozmaitych umów międzynarodowych i których dłużnicy są obywatelami Polski lub jej rezydentami podatkowymi.
Odsetki ustawowe mogą naliczać zarówno osoby fizyczne, jak i wszelkiego rodzaju przedsiębiorstwa, spółki czy organizacje, które borykają się z dłużnikami uchylającymi się od odpowiedzialności. Co ważne, o naliczających się odsetkach ustawowych za opóźnienie czy kapitałowych, wierzyciel nie musi dłużnika informować.
W przypadku odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych, rzecz może wydawać się dużo bardziej skomplikowana. Nadal prawo do ich naliczania mają te same podmioty, które wzmiankowane zostały w przypadku pierwszych dwóch typów odsetek, jednak problematyczne może być oznaczenie czasu opóźnienia – oprócz nieotrzymania świadczenia w terminie umownym, wierzyciel może naliczać odsetki również w sytuacjach stanowiących odstępstwo od reguł ogólnych. Przykład może stanowić sytuacja, w której wierzyciel spełnił świadczenie na rzecz dłużnika, a umowny czas otrzymania zapłaty wynosi więcej niż 60 dni – wówczas wierzyciel może żądać odsetek ustawowych za opóźnienie licząc od 61 dnia, o ile przedstawi w tym czasie dłużnikowi fakturę i wezwie go do zapłaty należności.
Od czego zależy wysokość odsetek ustawowych?
Wzór na obliczenie wysokości odsetek ustawowych nie jest szczególnie skomplikowany. Jego najważniejszym elementem jest oczywiście stopa odsetek, która w dużej mierze zależy od stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego, określonej na początek danego półrocza. Dokładnie dnia 1 stycznia 2024 Narodowy Bank Polski określił wysokość stopy referencyjnej na poziomie 5,75%.
Stopa odsetek ustawowych równa się sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego powiększonej o ilość punktów procentowych właściwych dla danego rodzaju odsetek. Dokładną wysokość stóp odsetek w 2024 roku poznasz poniżej.
Do kolejnych czynników niezbędnych dla obliczenia wysokości odsetek ustawowych jest naturalnie kwota zaległości oraz liczba dni, przez które dłużnik zwleka z uiszczeniem należności. Wszystkie trzy elementy należy przez siebie pomnożyć, dzieląc je później przez liczbę 365 dni roku. Należy przy tym podkreślić, że zgodnie z art. 114 Kodeksu Cywilnego, a potrzeby obliczenia wysokości odsetek ustawowych przyjmuje się, że każdy rok ma 365 dni.
Odsetki ustawowe – ile wynosi stopa odsetek ustawowych?
Stopa odsetek ustawowych jest różna dla każdego z rodzajów odsetek, jednak wysokość stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego każdorazowo będzie mieć kluczowe znaczenie dla jej wysokości. Naturalnie, nie musimy za każdym razem obliczać wysokości stopy odsetek – o wysokości obowiązujących stóp informować nas będą obwieszczenia rządowe, gdzie wysokość stóp ujmowana jest najczęściej na okres danego półrocza.
Sięgając sedna rzeczy, wysokość stóp dla odsetek ustawowych w stosunku rocznym prezentuje się w sposób następujący:
kapitałowe odsetki ustawowe – 9,25% (5,75% stopy referencyjnej NBP + 3,5 punktów procentowych),
odsetki ustawowe za opóźnienie – 11,25% (5,75% stopy referencyjnej NBP + 5,5 punktów procentowych),
odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych – 5,75% (równe stopie referencyjnej NBP),
odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych dla podmiotów leczniczych (publicznych) – 13,75% (5,75% stopy referencyjnej NBP + 8 punktów procentowych),
odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych dla podmiotów leczniczych (niepublicznych) – 15,75% (5,75% stopy referencyjnej NBP + 10 punktów procentowych).
Słowem podsumowania warto dodać, że podstawę prawną dla części odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych stanowi Art. 4 ust. 3 Ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych. Naturalnie trzeba również pamiętać o fakcie, że istnieje także maksymalna wysokość odsetek, której wartość jest nieprzekraczalna, a próba ich przekroczenia będzie w obliczu Sądu całkowicie nieskuteczna.
Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej
Rozprawiając o odsetkach ustawowych warto pamiętać również o odsetkach maksymalnych. Jest to wyrażono procentowo kwota, której odsetki ustawowe nie mogą przewyższyć – włączając w to wszelkie zapisy umowne, które regulują wysokość ewentualnych odsetek wynikających z zaniechań o podobnym charakterze do tych, które stanowią podstawę dla żądania odsetek ustawowych.
Odsetki maksymalne dotyczą odsetek kapitałowych i odsetek za opóźnienie. Wysokość odsetek maksymalnych w obu przypadkach odpowiada dwukrotności wysokości odsetek ustawowych, wobec czego bazując na podstawie wyżej wzmiankowanych danych możemy stwierdzić, że dla roku 2024 maksymalna wysokość odsetek wynosi odpowiednio:
odsetki kapitałowe – 18,5%,
odsetki za opóźnienie – 22,5%.
Kalkulator odsetek ustawowych za opóźnienie – przykłady
Bez względu na to o jaki rodzaj odsetek ustawowych chcemy się ubiegać, wzór na ich obliczenie we wszystkich przypadkach będzie jednakowy. W pierwszym kroku należy pomnożyć przez siebie trzy elementy – jest to kwota zaległości, liczba dni zwłoki i wysokość stopy odsetek. Krok drugi stanowi podzielenie otrzymanego wyniku przez liczbę 365 dni (nawet w przypadku roku przestępnego).
Cały proces najlepiej zobrazować odpowiednim przykładem. Przyjmując, że nasz dłużnik zalega z opłatą w wysokości 250 złotych od 15 dni, chcemy naliczyć odsetki za opóźnienie, gdzie stopa odsetek – jak wyżej wspomnieliśmy – wynosi 11,25%. Wobec tego mnożymy: 250 x 15 x 11,25%, otrzymując wynik 421,875. Otrzymany wynik dzielimy przez 365, co daje nam w zaokrągleniu 1,15 złotych – właśnie w takiej wysokości odsetki możemy otrzymać przy opisywanej kwocie „przetrzymanej” przez określony czas.
Jeżeli chcemy uprościć sobie cały proces, to możemy skorzystać z jednego z dostępnych w internecie kalkulatorów odsetek ustawowych, które automatycznie przeprowadzą nas przez cały proces.
Odsetki ustawowe – co to jest? Podsumowanie
Słowem podsumowania można powiedzieć, że odsetki ustawowe to po prostu zabezpieczony literą prawa wzór pozwalający wierzycielowi na szybkie i proste naliczenie dodatkowych opłat za zwłokę dłużnika. Co do zasady, każdy podmiot operujący na terenie Rzeczpospolitej Polskiej może skorzystać z takiego sposobu na odzyskanie określonych należności.
Wyróżniamy trzy podstawowe rodzaje odsetek ustawowych – odsetki kapitałowe, odsetki za opóźnienie i odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych. We wszystkich przypadkach wzór pozwalający na obliczenie wysokości należności jest taki sam, jednak inna jest stopa odsetkowa, będąca głównym czynnikiem pozwalającym na obliczenie wysokości odsetek ustawowych. Podstawą dla określenia wysokości stopy odsetkowej jest stopa referencyjna Narodowego Banku Polskiego na dany okres oraz określone odrębnymi przepisami punkty procentowe – obie dane sumują się.
Przepisy o odsetkach ustawowych są korzystne dla wierzycieli, bowiem pozwalają im na szybkie i skuteczne otrzymanie odszkodowania za zwłokę podmiotu trzeciego – swoich praw nie trzeba dochodzić w Sądzie i nie istnieje konieczność angażowania środków w zbieranie dowodów. Wystarczy jedynie okres zwłoki i wysokość zadłużenia.
Źródło zdjęcia: https://pl.123rf.com/photo_142799336_kalkulator-got%C3%B3wkowy-i-pami%C4%99tnik-na-stole.html
