Prawidłowa ocena kondycji finansowej przedsiębiorstwa – szczególnie, gdy mówimy o firmie sporych rozmiarów – jest niezbędna dla jego przetrwania w trudnym środowisku rynkowym. Jednym z najlepszych narzędzi dla przeanalizowania bieżącej jest rachunek zysków i strat, którego sporządzenie nie tylko będzie pożyteczne dla firmy, ale w wielu sytuacjach będzie również wymagane literą prawa. Rachunek zysków i strat można przygotowywać w oparciu o dwie metody, gdzie wybór odpowiedniej jest w pełni uzależniony od preferencji przedsiębiorcy.
Czym dokładnie jest rachunek zysków i strat i według jakich metod można go przygotowywać? O jakich elementach należy obowiązkowo pamiętać? W jakich sytuacjach cykliczne opracowywanie rachunku zysków i strat jest niezbędne? Jakie korzyści zapewnia taki dokument? Na te i inne pytania postaramy się odpowiedzieć w niniejszym materiale.
Rachunek zysków i strat – co to jest? Podstawowe informacje
Rachunek zysków i strat to jeden z kluczowych dokumentów wewnętrznych wielu spółek. Pozwala on na bardzo szczegółową ocenę bieżącej kondycji finansowej firmy, wobec stanowi on kluczowe źródło wiedzy nie tylko dla kadry zarządzającej, ale również dla potencjalnych inwestorów. W przypadku niektórych rodzajów przedsiębiorstw utworzenie rachunku zysków i strat jest wymagane prawem.
W praktyce rachunek zysków i strat podsumowuje ogólny wynik przedsiębiorstwa, zestawiając ze sobą poszczególne składniki finansowe, mające wpływ na kondycję spółki (zarówno przychody, jak i wydatki). W ogólnym rozrachunku taki dokument pozwala osobom analizującym go na zrozumienie zdolności przedsiębiorstwa do samofinansowania i generowania zysków, a także ostrzega przed ewentualną utratą płynności finansowej.
Rachunek zysków i strat to jeden z najistotniejszych dokumentów finansowych spółki, który składa się na sprawozdanie finansowe – drugim dokumentem tego rodzaju jest bilans zysków i strat. Podstawę prawną dla ogólnego jestestwa rachunku zysków i strat stanowi Ustawa o rachunkowości, jednak warto pamiętać, że przez wzgląd na członkostwo Polski w Unii Europejskiej, obowiązują nas również przepisy Dyrektywy Parlamentu Europejskiego z dnia 26 czerwca 2013 roku.
Aby sporządzić rachunek zysków i strat możemy posłużyć się jedną z metod, na które składa się wariant kalkulacyjny i wariant porównawczy. Wybór odpowiedniej metody jest zwykle uzależniony od preferencji przedsiębiorcy, warunkowanej celem, jaki ten ma zamiar osiągnąć – niekiedy jednak wybór właściwej metody może mieć związek z obowiązującym prawem. Wzory dla obu wariantów ustala wyżej wzmiankowana Ustawa o rachunkowości.
Kto jest zobowiązany do przygotowania rachunku zysków i strat?
Rachunek zysków i strat w wielu przypadkach jest opcjonalny, gdzie nie zachodzi konieczność prawna dla przygotowywania tego rodzaju dokumentu – niemniej, w niektórych sytuacjach prawo może wymagać od określonych podmiotów cyklicznego sporządzania rachunku zysków i strat w ramach sprawozdania finansowego.
Zgodnie z obowiązującą literą prawa, obowiązek sporządzania rachunku zysków i strat ciąży na następujących podmiotach:
spółki handlowe,
organizacje pozarządowe i pokrewne (o ile nie są upoważnione do prowadzenia uproszczonej ewidencji kosztów i przychodów),
pozostałe osoby prawne, z wyłączeniem Skarbu Państwa,
jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej,
przedstawicielstwa i oddziały firm zagranicznych operujących na terenie Rzeczpospolitej Polskiej,
osoby fizyczne, spółki jawne i spółki partnerskie, o ile ich przychody netto z tytułu sprzedaży w poprzednim roku wyniosły minimum 1 200 000 euro.
Rachunek zysków i strat – podstawowe zasady przy sporządzaniu
Wszelkie zasady dotyczące sporządzania rachunku zysków i strat zostały zawarte w Ustawie o rachunkowości – tam też zawarte są odpowiednie wzory tego rodzaju dokumentów (wariant kalkulacyjny i wariant porównawczy). We wszystkich przypadkach rachunek zysków i strat sporządzany jest metodą drabinkową, a wybór pomiędzy poszczególnymi wariantami może wiązać się z preferencjami przedsiębiorcy, celem w jakim rachunek jest przygotowany, lub wynikać z wymogów prawnych.
Najistotniejszą z zasad dla właściwego przygotowania rachunku zysków i strat jest zasada współmierności kosztów i przychodów. Wynika z niej konieczność zawierania w dokumencie wyłącznie tych kosztów, które są właściwe dla osiągniętych w danym okresie przychodów. Wobec tego, jeżeli w danym roku ponieśliśmy koszty na poczet usługi, która ma być zrealizowana dopiero w przyszłym roku, to takich kosztów w rachunku zawrzeć nie możemy.
Drugą z niezmiernie istotnych zasad jest zasada memoriału, w myśl której w rachunku zysków i strat dla danego okresu muszą zawierać się wszystkie operacje gospodarcze, które w rzeczonym okresie były przez spółkę realizowane. Chodzi o to, by każda transakcja podjęta przez podmiot w danym okresie została zaewidencjonowana, bez względu na to, czy została już opłacona czy nie.
Choć rachunek zysków i strat tworzy się w oparciu o jedną z dwóch metod – wariant kalkulacyjny lub wariant porównawczy – to możemy zaprezentować ogólny wzór teoretyczny rzeczonego rachunku. Będzie się on prezentował w sposób następujący:
Przychody ze sprzedaży netto pomniejszone o koszty wytworzenia sprzedanych wyrobów obnażają zysk lub stratę brutto,
Zysk lub strata brutto pomniejszona o koszty ogólne zarządu i koszty sprzedaży pokazuje zysk lub stratę netto,
Dodanie do rzeczonego pozostałych przychodów operacyjnych pomniejszonych o pozostałe koszty operacyjne pokazuje zysk lub stratę na działalności operacyjnej (EBIT),
Przychody finansowe i koszty finansowe zespolone z EBIT obnażają EBT – zysk lub stratę brutto,
EBT pomniejszony o podatek dochodowy finalnie pokazuje nam zysk lub stratę netto (EAT).
EBIT, EBT I EAT – co to jest w kontekście rachunku zysków i strat?
Przy sporządzaniu rachunku zysków i strat nieodzownie spotykać się będziemy ze skrótowcami EBIT, EBT i EAT. Są to skróty pochodzące z języka angielskiego, które opisują rentowość przedsiębiorstwa na różnych poziomach. Ich rozumienie umożliwia szeroką analizę stanu finansowego przedsiębiorstwa z różnych perspektyw. Co dokładnie te skróty oznaczają i kiedy się je stosuje?
EBIT (ang. „Earnings Before Interest and Taxes„) – w wolnym tłumaczeniu jest to zysk przed odliczeniem podatków i innych zobowiązań, a więc zysk operacyjny. Pozwala na porównanie rentowności różnych przedsiębiorstw, niezależnie od ich struktury kapitałowej i obciążeń podatkowych, a także ocenę skuteczności zarządzania kosztami operacyjnymi.
EBT (ang. „Earnings Before Taxes„) – w wolnym tłumaczeniu jest to zysk przedsiębiorstwa po odliczeniu wszystkich zobowiązań, za wyjątkiem podatku dochodowego. Pozwala zobaczyć, jak dużą część wygenerowanego przez przedsiębiorstwo zysku pochłania podatek dochodowy.
EAT (ang. „Earnings After Taxes„) – w wolnym tłumaczeniu jest to zysk netto przedsiębiorstwa, a więc zysk po odliczeniu wszystkich zobowiązań wraz z podatkiem dochodowym. Jest to oczywiście najważniejszy miernik kondycji finansowej spółki, pozwalając akcjonariuszom na celne oszacowanie jest siły rynkowej, a także stanowiąc podstawę dla wypłaty ewentualnych dywidend.
Metody sporządzania rachunku zysków i strat
Istnieją dwie metody w ramach których możemy sporządzać rachunek zysków i strat – jest to wariant kalkulacyjny i wariant porównawczy. Konstrukcja obu metod nie różni się od siebie zanadto, bo w obu przypadkach stosujemy metodę drabinkową, jednocześnie pamiętając o zasadzie współmierności i zasadzie memoriału.
W większości przypadków wybór odpowiedniej metody będzie uzależniony od preferencji przedsiębiorcy, gdzie wpływ na decyzję może mieć cel tworzonego dokumentu, jak i również sama specyfika prowadzonej działalności. Niemniej, w niektórych sytuacjach to prawo może od spółki wymagać zastosowania określonego wariantu.
Wariant kalkulacyjny w rachunku zysków i strat – czym jest?
Wariant kalkulacyjny w rachunku zysków i strat jest najczęściej spotykanym i powszechnie uznaje się go za bardziej precyzyjny. Obligatoryjnie muszą go stosować te spółki, które prowadzą ewidencję kosztów w układzie funkcjonalnym, a więc przez pryzmat tego, do jakich celów są przeznaczone, zamiast według ich rodzaju. W pozostałych przypadkach zastosowanie wariantu kalkulacyjnego jest opcją, na które przedsiębiorca może się zdecydować dobrowolnie.
Wariant kalkulacyjny znajdzie swoje zastosowanie przede wszystkim w przedsiębiorstwach produkcyjnych, gdzie koszty wytworzenia produktu są niezmiernie istotne. Jeśli zaś chodzi o charakterystykę wariantu kalkulacyjnego, to trzeba powiedzieć, że zwraca on uwagę przede wszystkim na poszczególne elementy działalności operacyjnej przedsiębiorstwa, uwidaczniając w sposób niemal izolowany to, jak wpływają one na funkcjonalność całej spółki.
W rachunku zysków i strat opartym o wariant kalkulacyjny, wszystkie koszty grupowane są zgodnie z ich przeznaczeniem – na przykład koszty produkcji czy koszty sprzedaży.
Wariant porównawczy w rachunku zysków i strat – czym jest?
Odwrotnie do wariantu kalkulacyjnego, wariant porównawczy stanowi metodę, która świetnie sprawdzi się w przypadku przedsiębiorstw usługowych, gdzie szeroko rozumiane koszty produkcyjne czy eksploatacyjne nie grają tak dużej roli. Rzeczony wariant zasadniczo nigdy nie jest obligatoryjny.
Charakterystyczną cechą dla wariantu porównawczego jest ujmowanie kosztów według ich rodzajów, na przykład amortyzacja, wynagrodzenia czy zużycie materiałów. Jego głównym celem jest porównanie ponoszonych przez przedsiębiorstwo kosztów w ramach różnych okresów, skąd przyjęło się twierdzenie, że nie jest to metoda mogąca zagwarantować dostatecznie precyzyjne informacje dla inwestorów.
Rachunek zysków i strat – co musi zawierać?
Rachunek zysków i strat będzie różnic się w swej budowie w zależności od tego, w ramach jakiego wariantu go budujemy. Teoretyczną postać ogólną rzeczonego dokumentu opisywaliśmy już wyżej – niżej przyjrzymy się wzorom właściwym dla poszczególnych wariantów. Trzeba przy tym podkreślić, że są one ściśle regulowane przepisami Ustawy o rachunkowości.
Rachunek zysków i strat – wariant kalkulacyjny (wzór)
Wariant kalkulacyjny rachunku zysków i strat jest najczęściej spotykaną metodą sporządzania tego dokumentu w polskiej księgowości. Zgodnie z Ustawą o rachunkowości, należy go przygotować wedle następującego wzoru:
A. Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów (w tym od jednostek powiązanych)
I. Przychody netto ze sprzedaży produktów
II. Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów
B. Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów (w tym jednostkom powiązanym)
I. Koszt wytworzenia sprzedanych produktów
II. Wartość sprzedanych towarów i materiałów
C. Zysk (lub strata) brutto ze sprzedaży (A – B)
D. Koszty sprzedaży
E. Koszty ogólnego zarządu
F. Zysk (lub strata) ze sprzedaży (C – D – E)
G. Pozostałe przychody operacyjne
I. Zysk z tytułu rozchodu niefinansowych aktywów trwałych
II. Dotacje
III. Aktualizacja wartości aktywów niefinansowych
IV. Inne przychody operacyjne
H. Pozostałe koszty operacyjne
I. Strata z tytułu rozchodu niefinansowych aktywów trwałych
II. Aktualizacja wartości aktywów niefinansowych
III. Inne koszty operacyjne
I. Zysk (lub strata) z działalności operacyjnej (F + G – H)
J. Przychody finansowe
I. Dywidendy i udziały w zyskach, w tym:
a) od jednostek powiązanych (w tym tych, w których jednostka posiada zaangażowanie w kapitale),
b) od jednostek pozostałych (w tym tych, w których jednostka posiada zaangażowanie w kapitale).
II. Odsetki (w tym od jednostek powiązanych)
III. Zysk z tytułu rozchodu aktywów finansowych, w tym:– w jednostkach powiązanych
IV. Aktualizacja wartości aktywów finansowych
V. Inne
K. Koszty finansowe
I. Odsetki (w tym dla jednostek powiązanych)
II. Strata z tytułu rozchodu aktywów finansowych (również w jednostkach powiązanych)
III. Aktualizacja wartości aktywów finansowych
IV. Inne
L. Zysk (lub strata) brutto (I + J – K)
M. Podatek dochodowy
N. Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku (zwiększenia straty)
O. Zysk (lub strata) netto (L – M – N)
Rachunek zysków i strat – wariant porównawczy (wzór)
Wariant porównawczy w rachunku zysków i strat jest już dużo rzadziej spotykany, jednak nadal ma on zastosowanie w wielu przypadkach. Zgodnie z Ustawą o rachunkowości, należy go przygotować wedle następującego wzoru:
A. Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi (w tym od jednostek powiązanych)
I. Przychody netto ze sprzedaży produktów
II. Zmiana stanu produktów (zwiększenie – wartość dodatnia, zmniejszenie – wartość ujemna)
III. Koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby jednostki
IV. Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów
B. Koszty działalności operacyjnej
I. Amortyzacja
II. Zużycie materiałów i energii
III. Usługi obce
IV. Podatki i opłaty, w tym:– podatek akcyzowy
V. Wynagrodzenia
VI. Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia, w tym:– emerytalne
VII. Pozostałe koszty rodzajowe
VIII. Wartość sprzedanych towarów i materiałów
C. Zysk (lub strata) ze sprzedaży (A – B)
D. Pozostałe przychody operacyjne
I. Zysk z tytułu rozchodu niefinansowych aktywów trwałych
II. Dotacje
III. Aktualizacja wartości aktywów niefinansowych
IV. Inne przychody operacyjne
E. Pozostałe koszty operacyjne
I. Strata z tytułu rozchodu niefinansowych aktywów trwałych
II. Aktualizacja wartości aktywów niefinansowych
III. Inne koszty operacyjne
F. Zysk (lub strata) z działalności operacyjnej (C + D – E)
G. Przychody finansowe
I. Dywidendy i udziały w zyskach, w tym:
a) od jednostek powiązanych (w tym w tych, w których jednostka posiada zaangażowanie w kapitale)
b) od jednostek pozostałych (w tym w tych, w których jednostka posiada zaangażowanie w kapitale)
II. Odsetki (w tym od jednostek powiązanych)
III. Zysk z tytułu rozchodu aktywów finansowych (w tym w jednostkach powiązanych)
IV. Aktualizacja wartości aktywów finansowych
V. Inne
H. Koszty finansowe
I. Odsetki (w tym dla jednostek powiązanych)
II. Strata z tytułu rozchodu aktywów finansowych (w tym w jednostkach powiązanych)
III. Aktualizacja wartości aktywów finansowych
IV. Inne
I. Zysk (lub strata) brutto (F + G – H)
J. Podatek dochodowy
K. Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku (zwiększenia straty)
L. Zysk (lub strata) netto (I – J – K)
Dlaczego warto tworzyć rachunek zysków i strat?
W niektórych przypadkach tworzenie rachunku zysków i strat jest obowiązkowe, jednak nie należy postrzegać go wyłącznie poprzez pryzmat przykrej konieczności i warto niekiedy pokusić się o stworzenie takiego dokumentu nawet w sytuacji, w której nie jesteśmy do tego zobowiązani. Dogłębna analiza rachunku zysków i strat pozwala na zrozumienie kondycji finansowej spółki i czynników, które ją budują. Na jej podstawie możemy doszlifowywać naszą strategię sprzedaży produktów, ważyć koszty produkcji czy nawet planować zmiany kadrowe i szeroko pojętą politykę wewnętrzną – wszystko w celu zmaksymalizowania zysków spółki.
Ponadto, rachunek zysków i strat, stanowiąc element sprawozdania finansowego, jest dokumentem niezbędnym dla pozyskania inwestorów. To właśnie na podstawie transparentnego i godnego zaufania dowodu opisującego kondycję finansową spółki będziemy w stanie pozyskać fundusze na jej rozwój.
Rachunek zysków i strat – czym jest? Podsumowanie
Podsumowując, rachunek zysków i strat to jeden z najważniejszych dokumentów finansowych spółki, który wespół z bilansem wchodzi w skład sprawozdania finansowego. Jego tworzenie jest w większości przypadków dobrowolne i zależne od chęci osób decyzyjnych w przedsiębiorstwie, jednak niektóre podmioty są obowiązane prawem do jego sporządzania.
Bez względu jednak na to, czy prawo zmusza nas do jego sporządzenia czy też pozostawia nam w tej kwestii wolną rękę, warto pokusić się o stworzenie tego rodzaju dokumentu. Z jednej strony nic innego nie zapewni nam tak kompleksowych informacji na temat kondycji prowadzonego przez nas przedsiębiorstwa, a z drugiej rachunek zysków i strat będzie kluczowy dla pozyskania wartościowych inwestorów.
Całokształt rachunku zysków i strat określa w Polsce Ustawa o rachunkowości, zapewniając również dwa wzory dokumentu, w ramach których możemy go sporządzić – chodzi o wariant kalkulacyjny oraz o wariant porównawczy. Zwykle to przedsiębiorca decyduje w jakim wariancie chce przygotować rachunek, jednak rodzaj prowadzonej działalności i cel w jakim dokument jest sporządzany mają kluczowe znaczenie dla wyboru odpowiedniej metody.
Źródło zdjęcia: https://pl.123rf.com/photo_126259444_ksi%C4%99gowy-lub-bankier-oszcz%C4%99dzaj%C4%85cy-finanse-obliczaj%C4%85-rachunek-got%C3%B3wkowy.html
