Umowa śmieciowa to popularny zwrot, którym określa się niektóre rodzaje umów podpisywanych z pracodawcą. Barwne nazewnictwo wykorzystywane w stosunku do tych dokumentów jest wynikiem częstych nadużyć i braku ochrony Kodeksu pracy. Na czym polega umowa śmieciowa i czy ma jakieś zalety?
Praca na podstawie umowy o pracę niesie ze sobą wiele korzyści. Okres wypowiedzenia, płatny urlop, regulacje czasu pracy i ochrona zatrudnienia w ciąży, to kilka z wielu przykładów na parasol ochronny, który nad pracownikiem rozkłada Kodeks pracy. W przypadku umów cywilnoprawnych to stosunki zatrudnienia pozbawione tych wszystkich przywilejów. Główne powody, dla których “śmieciówki” są tak popularne w Polsce to: niższe koszty zatrudnienia i możliwość łatwego pozbycia się pracownika. Czym dokładnie jest “śmieciówka” i dlaczego wciąż spotykamy oferty pracy, które nie oferują umowy w ramach Kodeksu pracy? Czy praca na umowie śmieciowej ma jakieś zalety? Sprawdź!
Umowy śmieciowe – definicja
Właściwie, co to są umowy śmieciowe? Jest to popularne i wyraziste określenie umów, które nie oferują osobom zatrudnionym ochrony w prawie pracy. Wciąż popularne w Polsce “śmieciówki” to po prostu umowa zlecenie i umowa o dzieło. Na swoją nazwę zasłużyły z powodu wielu naruszeń prawa i niejasnych stosunków zatrudnienia. Wielu pracodawców bezprawnie wymusza na zleceniobiorcach tryb wykonywania obowiązków znany z umowy o pracę, jednocześnie nie przyznając im przywilejów wynikających z Kodeksu pracy. Umowa śmieciowa sprawia, że zarówno pracodawca, jak i pracownik nie muszą odprowadzać tak wielu składek. Co za tym idzie, pracodawca ponosi mniejsze koszty zatrudnienia, a pracownik otrzymuje nieco większe wynagrodzenie netto.
Umowy śmieciowe w Polsce to tak naprawdę umowy cywilnoprawne, które opierają się na przepisach Kodeksu cywilnego. Charakteryzują się ogromną dowolnością w negocjacji warunków pracy, jednak zazwyczaj ograniczają przysługujące pracownikom prawa do minimum. Jako zatrudniony na podstawie umów cywilnoprawnych, czyli w tym przypadku na podstawie umowy zlecenie, prawdopodobnie możesz zostać zwolnionym z dnia na dzień, a wzięcie urlopu wypoczynkowego będzie oznaczało utratę części zarobków. Błyskawiczne wypowiedzenie umowy zlecenia lub umowy o dzieło to kusząca opcja dla pracodawców szukających chwilowego wsparcia w firmie.
Rodzaje umów śmieciowych — umowy zlecenia i umowy o dzieło
Umowa zlecenie to najpopularniejsza forma zatrudnienia wśród umów śmieciowych. Związane jest to z niskimi kosztami przedsiębiorcy, brakiem zagwarantowanego płatnego urlopu wypoczynkowego, czy łatwością zaprzestania wykonywania postanowień umowy przez każdą ze stron (brak jednoznacznego okresu wypowiedzenia). Mimo że z tytułu umowy zlecenia składka chorobowa jest dobrowolna, to jednak pracodawca musi zgłosić zleceniobiorcę do ubezpieczenia zdrowotnego, a umowa śmieciowa podlega ubezpieczeniom społecznym.
W momencie gdy umowa zlecenie jest jedynym dochodem pracownika, stanowi ona wtedy jedyny tytuł ubezpieczenia. W takiej sytuacji odprowadzanie składek ubezpieczeniowych jest obowiązkowe. Jakie składki odprowadza zleceniodawca podpisujący umowę cywilnoprawną (umowę zlecenie)?
- składki emerytalne
- składki zdrowotne
- pełny wymiar składek zdrowotnych
- składki wypadkowe (tylko w przypadku, gdy zleceniobiorca wykonuje swoje obowiązki na terenie zakładu pracy)
Jednak umowa zlecenie to nie jedyny rodzaj umowy śmieciowej. W wielu przypadkach pracodawcy, zamiast umowy zlecenie wolą podpisywać umowy o dzieło. W przypadku umowy o dzieło różni się ona już praktycznie każdym aspektem od umowy o pracę. Pracodawca (choć w umowie o dzieło ten termin nie funkcjonuje) nie odprowadza składek zdrowotnych, czyli na ubezpieczenie zdrowotne wyjątek: gdy umowa została zawarta z własnym pracownikiem). Oznacza to, że wykonując pracę na zasadzie umowy o dzieło, nie możesz korzystać z darmowej, państwowej służby zdrowia. To także brak okresu wypowiedzenia. Umowa o dzieło nie odprowadza także składek emerytalnych, chorobowych i rentowych. Zawierając tego typu umowę śmieciową, musisz mieć świadomość tego, że mimo tych wad, zapewnia ona wolność zatrudnienia, ponieważ możesz pracować na kilka umów o dzieło jednocześnie. Dodatkowo opłaca się to pod względem finansowym. Jednak warto z tyłu głowy mieć świadomość, aby samodzielnie zadbać o obecność i poziom wysokości emerytury.
Ostatecznie wybór między tymi umowami cywilnoprawnymi często leży również po stronie każdego pracownika, jednak nadużywanie tego typu umów cywilnoprawnych jest nagminne szczególnie w przypadku umów cywilnoprawnych dla młodych osób, które jeszcze nie znają swoich praw na rynku pracy. Warto zaznaczyć, że o charakterze umowy decyduje jej treść i zapisy, a nie tytuł dokumentu. Jeśli umowa zlecenie zawiera wszystkie elementy umowy o pracę, jest ona umową o pracę.
Umowy śmieciowe – zmiany w umowie śmieciowej
Istnieje coraz więcej przesłanek ku temu, aby zmniejszyć popularność umów takich, jak umowy śmieciowe. Zmiany w prawie miałyby rozpowszechnić tzw. umowy kontraktowe lub podzielić tryb pracy na etatowy i nieetatowy. Ustawa o umowach śmieciowych będzie miała na celu ograniczenie popularności umów cywilnoprawnych i walkę z często zachodzącymi nadużyciami. O czym mowa? Kiedy koniec z umową śmieciową?
Każdy, kto jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę, podlega pewnym wymogom prawnym. Stosunek pracy takiej osoby powinien cechować się:
- ciągłością pracy;
- obowiązkiem osobistego pełnienia pracy;
- określonym miejscem i czasem wykonywania pracy;
- koniecznością słuchania i wykonywania poleceń przełożonego;
- stosowaniem się do zasad panujących w miejscu pracy.
W praktyce wielu pracodawców wymaga tego samego od osób zatrudnionych na podstawie umowy tzw. śmieciówki, czyli na podstawie umowy zlecenia. Warto wiedzieć, że w świetle Kodeksu pracy takie działania są po prostu niezgodne z prawem:
Art. 22 Kp: nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy charakterystycznych dla stosunku pracy.
Mimo jasnych przepisów wielu pracodawców (umyślnie bądź nie) nie stosuje się do zasad prawa pracy w tej kwestii. To dlatego istnieje wiele propozycji zmian, a celem niektórych pomysłodawców jest całkowita likwidacja umów śmieciowych.
Umowy śmieciowe – wady i zalety (podsumowanie w pigułce)
Wiesz już, czym jest umowa śmieciowa, na czym polega i dlaczego wnioskuje się o jej zlikwidowanie. Czy to znaczy, że zatrudnienie na umowach cywilnoprawnych nie ma żadnych zalet? Dla niektórych osób to wciąż najlepszy sposób na zarabianie pieniędzy. Dlaczego? Poznaj podstawowe wady i zalety umowy śmieciowej:
- Wady – umowy śmieciowe mają kilka oczywistych wad. Najbardziej dotkliwą wydaje się brak przywilejów płynących z przepisów Kodeksu pracy. Osoba wykonująca zawód na podstawie “śmieciówki” może zostać zwolniona z dnia na dzień, najczęściej nie ma prawa do płatnego urlopu, a zwolnienie chorobowe wiąże się z utratą pieniędzy. Dużym problemem jest także nagminne wykorzystywanie ludzi na umowach cywilnoprawnych. Co więcej, okres pracy na umowę zlecenie nie liczy się do stażu pracy, co może w przyszłości pozbawić pracownika wielu benefitów, gdy rozpocznie pracę na umowę o pracę.
- Zalety – mimo oczywistych wad istnieje kilka przesłanek, które wskazują, że praca na “śmieciówce” może odpowiadać niektórym pracownikom. Umowy cywilnoprawne najczęściej charakteryzują się wyższym wynagrodzeniem netto i mniejszymi kosztami pracodawcy. Umowa o dzieło lub zlecenie będzie też dobrym sposobem na odbycie pracy sezonowej lub zdobycie dodatkowego zatrudnienia. Brak wypowiedzenia nie musi być taki zły, zwłaszcza dla młodych osób, które nie chcą wiązać się z jednym pracodawcą na dłużej.
Jak myślisz, umowy śmieciowe powinny pozostać dostępną alternatywą, czy pora je zlikwidować?