Dyskryminacja w pracy – jak ją rozpoznać i walczyć o swoje?

Mogłoby się wydawać, że dyskryminacja w pracy jest reliktem przeszłości. Żyjemy w otwartym społeczeństwie, które akceptuje wszystkich ludzi, prawda? Niestety nie do końca. Dyskryminowanie pracowników, to wciąż popularne zjawisko, z którym spotykamy się na każdym kroku. Gdzie to zgłosić? Czy możesz ubiegać się o odszkodowanie? 

Dyskryminacja w pracy to nierówne traktowanie pracowników ze względu na wiek, płeć, religię lub inne cechy. Takiego zachowania zakazuje zarówno Kodeks pracy, jak i Konstytucja RP, która jasno stwierdza, że absolutnie nikt nie może być dyskryminowany w życiu gospodarczym, politycznym i społecznym. Niestety wiele osób zapomina o podstawowym prawie człowieka do równych szans, bez względu na wyznanie czy rodzaj płci pracownika. Seksizm, homofobia i rasizm potrafią przejąć kontrolę nad zdrowym rozsądkiem i zmienić życie zawodowe Polaków w powracający koszmar, o którym chce się zapomnieć. Czy jedynym rozwiązaniem na walkę z dyskryminacją jest ucieczka z firmy i nowa praca? Gdzie zgłosić przejawy dyskryminacji? Jak walczyć o swoje prawa? Sprawdź!

Dyskryminacja w pracy – definicja

Poznanie definicji dyskryminacji w pracy to pierwszy krok do podjęcia działań, mających pomóc wszystkim ofiarom w związku z naruszeniem zasad równego traktowania. Aby wiedzieć, jak walczyć ze zjawiskiem nierówności, trzeba poznać swoje pracownicze prawa i obowiązki, zawarte w Kodeksie pracy:

Art. 18. Kp.: Pracownicy powinni być równo traktowani w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, w szczególności bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także bez względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy. 

A zatem, czym właściwie jest dyskryminacja w pracy? To w skrócie naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu. Kodeks pracy wymienia większość przypadków, które nie powinny być traktowane jako czynnik decyzyjny podczas zatrudniania, zwalniania, awansowania i kontaktowania się z pracownikiem. Warto pamiętać, że dyskryminacja w pracy przez współpracowników też jest niewłaściwa – bez względu na to, czy mają prawo decydować o zatrudnieniu innej osoby, czy nie. Jeśli którakolwiek z cytowanych cech ma wpływ na sprawy zawodowe – dochodzi do dyskryminacji i łamania podstawowych praw człowieka. 

Rodzaje dyskryminacji w pracy – przykłady

Konflikty w pracy to naturalna rzecz. Nie każdy pracownik musi czuć sympatię do wszystkich osób. Ważne jest, by nie okazywać swojej niechęci w sposób naruszający cudze prawa i samopoczucie. Czy jest jakiś sposób, aby lepiej zrozumieć, czym jest dyskryminacja w miejscu pracy? Poznanie różnych rodzajów takich zachowań pozwala odróżnić karalne zjawisko nierówności, od zwykłej niechęci innych pracowników i konfliktów w pracy. Dyskryminacja w pracy – przykłady:

• dyskryminacja pośrednia – do takiej dyskryminacji dochodzi, gdy pracownik cierpi w związku z ogólnymi zasadami wprowadzonymi w firmie, które nie godzą bezpośrednio w jego wyznanie lub płeć;
• dyskryminacja bezpośrednia – występuje, jeśli pracownik jest traktowany gorzej ze względu na płeć, religię lub orientację seksualną w sposób całkowicie jawny;
• dyskryminacja w miejscu pracy ze względu na wiek – odrzucanie kandydatury lub zwalnianie pracowników, którzy według osób decyzyjnych są za starzy lub zbyt młodzi, aby objąć konkretne stanowisko;
• dyskryminacja w pracy ze względu na płeć – pracodawca nie ma prawa odmówić zatrudnienia komuś na podstawie jego planów związanych z np. macierzyństwem, rozwiązanie stosunku pracy z tego powodu również nie jest możliwe;
• dyskryminowanie w związku z religią i rasą – osoby odpowiedzialne za zarządzanie pracownikami, nie mogą kierować się uprzedzeniami na tle rasowym lub religijnym – osobę zatrudnioną należy oceniać na podstawie doświadczenia i kompetencji;
• dyskryminowanie w pracy ze względu na wynagrodzenie – o zarobkach pracownika powinny decydować: jego doświadczenie, umiejętności, staż i stanowisko. Osoby, które wykonują tak samo wartościową pracę na podobnym stanowisku – powinny otrzymywać taką samą zapłatę (bez względu na płeć lub rasę);
• dyskryminacja osób niepełnosprawnych w pracy – gorsze traktowanie pracowników ze względu na ich niepełnosprawność. Jest to dyskryminacja bezpośrednia.

Dyskryminacja palących pracowników

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24.01.2004 r. (sygn. akt II S.A./ŁD 1887/99) niejako potwierdza obawy pracowników palących dotyczące ich dyskryminacji – całkowity i nieuzasadniony zakaz palenia w miejscu pracy może zostać uznany za dyskryminację pracowników palących. Z kolei orzeczenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 22.03.2006 r. (sygn. akt II SA/Wa 1881/05) wskazuje na konieczność zorganizowania wyznaczonego miejsca do palenia pracownikom firm zatrudniających więcej niż 20 osób, lecz jednocześnie konieczność tę wykluczają przepisy sanitarne.

Dyskryminacja w pracy ze względu na wiek

Według raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego Dyskryminacja ze względu na wiek na polskim rynku pracy – diagnoza 26% Polaków identyfikowało w 2019 roku dyskryminację ze względu na wiek na rynku pracy. 8% osób w wieku od 60 do 69 lat niestety doświadczyła zachowań nacechowanych dyskryminacją w pracy. Mimo to dane nie wydają się aż tak negatywne. Oczywiście każdy przypadek należy analizować indywidualnie i stanowi on bardzo przykrą sytuację dla jednostek. Jednak w raporcie 26% osób w wieku więcej niż 60 lat czuje się dobrze traktowanych na rynku pracy. Jednocześnie nie docenia się doświadczenia i wiedzy osób starszych, co dostrzega 60% Polaków powyżej 40 roku życia. Niestety osoby starsze są znacznie rzadziej zapraszane na rozmowę o pracę. Osoby doświadczone w wieku 28 lat są cztery razy częściej zapraszane na rozmowy niż kandydaci w wieku 52 lat.

Dyskryminacja w pracy – gdzie zgłosić nadużycia?

Warto pamiętać, że podejmowanie decyzji zawodowych w oparciu o wyznanie lub płeć pracownika jest absolutnie niedopuszczalne. Gdzie zgłosić dyskryminację w pracy? Na samym początku wypada postarać się o polubowne rozwiązanie sytuacji. Należy odbyć szczerą rozmowę w cztery oczy z przełożonym lub właścicielem firmy, w której pracujesz. Pracodawca powinien doskonale zdawać sobie sprawę z tego, że rozwiązywanie takich problemów, jak mobbing w pracy czy różnicowanie pracowników, jest jego obowiązkiem nałożonym przez Kodeks pracy. Jeśli takie rozwiązanie nie przyniesie zamierzonych skutków, możesz zgłosić się do instytucji zajmujących się prawami pracowników.

Trzy najczęściej stosowane sposoby to zgłoszenie się do związków zawodowych funkcjonujących na terenie zakładu, poinformowanie Państwowej Inspekcji Pracy lub wejście na drogę sądową.

Dyskryminacja w pracy – odszkodowanie jest możliwe?

Jednym z namacalnych skutków walki z nierównością wśród pracowników jest odszkodowanie za dyskryminację w pracy. O zadośćuczynienie mogą się ubiegać nie tylko obecni pracownicy, lecz także osoby, które zostały odrzucone z grona kandydatów na pracownika ze względu na rasę, płeć, wyznanie czy orientację seksualną. Zgodnie z artykułem 18. Kodeksu pracy, osoba zatrudniona, wobec której pracodawca naruszył zasadę równego traktowania – ma prawo ubiegać się o odszkodowanie w wysokości nie niższej, niż minimalne wynagrodzenie za pracę.

Warto wiedzieć, że nie należy obawiać się żadnych konsekwencji związanych z podaniem szefa do sądu. Kolejny punkt wyżej wymienionego artykułu jasno stwierdza, że:

Skorzystanie przez pracownika z uprawnień przysługujących z tytułu naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu nie może być podstawą niekorzystnego traktowania pracownika, a także nie może powodować jakichkolwiek negatywnych konsekwencji wobec pracownika, zwłaszcza nie może stanowić przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie przez pracodawcę stosunku pracy lub jego rozwiązanie bez wypowiedzenia.

Pamiętaj! Nieważne, czy dyskryminacja w pracy dotyka Cię osobiście, czy kogoś z najbliższego otoczenia. Milczące przyzwolenie na takie działania może być tak samo złe, jak ich stosowanie.

Dyskryminacja kobiet w pracy – statystyki

Wciąż dużym problemem pozostaje dyskryminacja kobiet w miejscu pracy. Jest to szczególnie dostrzegalne na tle różnic zarobkowych. Według wyników badań przeprowadzonych przez Kantar w listopadzie 2021 r. na zlecenie Biura Rzecznika Praw Obywatelskich dyskryminacja kobiet jest konsekwencją wciąż utrzymujących się w społeczeństwie stereotypów.

Jak podaje serwis Prawo.pl, luka płacowa w Polsce jest jedną z niższych w Europie, lecz na przestrzeni lat wzrosła. W 2015 r. mężczyźni zarabiali średnio o 7% więcej od kobiet, a w 2019 r. już ok. 9% więcej. Z kolei płace kobiet i mężczyzn na zbliżonych stanowiskach różnią się o ok. 20%.

Jednak dyskryminowani czują się również mężczyźni. Przykładem może być nierówność dostępu do urlopów w zakresie opieki nad dziećmi. Według wyżej wskazanych badań, 66% ankietowanych uznaje za przejaw dyskryminacji mężczyzn w pracy brak zgody na udzielenie urlopu ojcowskiego.

Jak przeciwdziałać dyskryminacji w pracy?

Przeciwdziałanie dyskryminacji w pracy to zadanie pracodawcy, jak i częściowo pracowników. Przede wszystkim pracodawca powinien zadbać o szkolenia pracowników. Jeśli poznają ten problem dogłębnie i będą wiedzieli, jakie niesie konsekwencje, istnieje szansa, że zastanowią się, zanim dopuszczą się zachowań dyskryminacyjnych. Ponadto szkolenia motywują ich także do zgłaszania dyskryminacji, której sami doświadczają. Pracodawca powinien także monitorować sytuację w firmie. Ważne jest przeprowadzenie co jakiś czas audytów oraz badań opinii pracowników na temat zachowań dyskryminacyjnych.

W razie, gdy w pracy wystąpi dyskryminacja, pracodawca powinien wszcząć postępowanie wyjaśniające oparte na obiektywności i poufności. W ten sposób możliwe jest przeprowadzenie weryfikacji zarzutów w sprawie dyskryminacji i ewentualnych konsekwencji oraz zadośćuczynienia, jakie pracownik może otrzymać w związku z dyskryminacją. W przypadku dyskryminacji osób niepełnosprawnych ważne jest także, by pracodawca zadbał o ich komfort. Należy zapewnić środki techniczne pozwalające osobom niepełnosprawnym przemieszczać się, na przykład tworząc podjazdy dla wózków.